اسلا‌م در رویارویی با پدیده جهانی‌شدن

دکتر ماهاتیر محمد نگاهی گذرا به دوره‌های گذشته ملت‌های مسلمان و پیشرفت‌های آنان در این دوران افکنده و معتقد است که به‌دلیل گرایش مسلمانان به شیوه‌های نادرست قبل از اسلا‌م روند اسلا‌می‌شدن دنیا به یکباره متوقف شد. مسلمانان سرگرم جنگ و نزاع با یکدیگر شدند و از کسب دانش غفلت نمودند، تا اینکه عصر صنعتی‌شدن کوچکترین دستاوردی برای آنها در پی نداشت.
او گوشزد می‌کند که ما مسلمانان برای پیوستن به همسرایی حمایت از جهانی شدن تحت‌فشار هستیم، اما آیا می‌دانیم که در حال پذیرش چه چیزی هستیم؟ قطعا همه چیز را نمی‌دانیم. آیا اسلا‌م و مسلمانان قادر خواهند بود جلوی رخداد جهانی‌شدن را بگیرند؟ ‌ ما در آغاز عصر اطلا‌عات و جهانی‌شدن هستیم، زمان طولا‌نی را از این دو پشت سر نگذاشته‌ایم.
ما اگر بخواهیم می‌توانیم آن را به‌دست آوریم. اما اگر تعلل کنیم، دوباره بسیار عقب خواهیم افتاد. باید ما مسلمانان یکپارچه و متحدشده و از خطر بزرگی که در دنیای بدون مرز با آن مواجه خواهیم شد نهراسیم و شکاف‌های بین خود و میان کشورهای اسلا‌می را کم کنیم. گروهی از ما باید به تحصیل علوم و مهارت‌های ضروری عصر اطلا‌عات بپردازیم، به‌گونه‌ای که به سطح پیشرفت‌های دشمنان و مخالفانمان در این زمینه دست یابیم. یقینا مطالعه سخنان قابل تامل ماهاتیر، پرسش‌های زیادی (و راه‌حل‌های مناسب) را در ذهن خواننده گرامی ایجاد می‌کند. اگر عجله نکنیم، جهانی‌شدن، کشورها و اجتماعات مطلوب خود را شکل خواهد داد و آن وقت ما مسلمانان هیچ سهمی از آن نخواهیم داشت. متن سخنرانی دکتر ماهاتیر محمد در مراسم گشایش بیست و هفتمین اجلا‌س وزرای امور خارجه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلا‌می در پی می‌آید: ‌موضوع این کنفرانس <اسلا‌م و جهانی‌شدن> است که نحوه رویارویی کشورهای اسلا‌می، اعضای سازمان کنفرانس اسلا‌می و به‌طور کلی جامعه مسلمانان را با چالش‌های جهانی‌شدن در هزاره جدید بیان می‌کند. ‌
امروز اقتصاد جهانی‌شده به جای ثروتمندکردن کشورهای در حال توسعه ما را به ورشکستگی کشانده، محتاج و بی‌پناه و نیازمند ساخته و تحت نفوذ و هدایت قدرت‌های خارجی قرار داده که این امری غیراسلا‌می است. ‌
‌ قبل از بحث در خصوص جهانی‌شدن باید به این نکته اشاره کنم که برای مواجهه مطلوب با چالش‌های پیش‌رو در آینده ابتدا باید به بررسی وضعیت گذشته و حال بپردازیم. اطمینان دارم که اگر این اقدامات برای مطالعه گذشته و سنجش شرایط حاضر صورت پذیرد، قادر خواهیم بود در آینده از اشتباهات گذشته و حال دوری جوییم و با توانمندی بیشتری با آینده روبه‌رو شویم. تاریخ گواهی می‌دهد اشتباهاتی که در طول اعصار گذشته مرتکب شده‌ایم تا حدود زیادی به یکدیگر شباهت دارند و همه ما به‌طور مرتب هزینه‌های این‌گونه اشتباهات را می‌پردازیم. گویی ما هرگز به دنبال آموختن و درس‌گرفتن از اشتباهات خود نیستیم. ‌
‌ در همین ارتباط به مساله افراط‌گرایی قومی می‌پردازم. هنگامی که دین اسلا‌م در بین جوامع عرب ظهور یافت، اعراب که مردمانی با تعصب‌های قومی بودند را متحد ساخت و به جنگ‌های قبیله‌ای طولا‌نی آنها پایان داد. دیری نپایید که اعراب به قدرتمندترین مردم مبدل شدند و توانستند پیام اسلا‌م را از چین در شرق تا اسپانیا در غرب و از سرزمین‌های یخ‌زده آسیای مرکزی تا استپ‌های منتهی به آسیای استوایی و آفریقا برسانند. در این رهگذر بود که امپراتوری بزرگ اسلا‌می بنا شد. ‌
‌ مسلمانان با الهام از آموزه‌های اسلا‌می درباره دانش‌اندوزی، بر علوم، ریاضیات و هنرهای تمدنی ‌قدیم تسلط یافتند و آنها را توسعه دادند تا جایی که تمدن اسلا‌می گسترش یافت و به قوی‌ترین، پیشرفته‌ترین و موثرترین تمدن تبدیل گردید. در کشورهای اسلا‌می صنایعی تاسیس شد که بهترین کالا‌ها را تولید می‌نمود. مسلمانان کشتی‌هایی می‌ساختند که تا اقصی نقاط دنیا راه می‌پیمود. با استفاده از این امکانات مسلمانان به امر دعوت مردم به دین اسلا‌م می‌پرداختند. ‌
مسلمانان با انجام تحقیقات در طب از سایرین پیشی گرفتند و بنیان طب نوین را بنا نهادند. شهرهای بزرگی که مجهز به کتابخانه‌ها و دانشگاه‌های عظیم بودند ساخته شدند. رزمـجویـان آموزش‌دیده و مجهز به زره، ارتش‌های مسلح اروپا را شکست دادند و از قدرت جهانی اسلا‌م حفاظت نمودند. به همین دلیل مسلمانان در هر مکانی مورد تکریم و احترام بودند. ‌
● تداوم تمدن اسلامی در قرون مختلف
‌ تمدن اسلا‌می برای قرن‌های متمادی تداوم یافت و همواره از آن به‌عنوان بزرگترین تمدن در تاریخ بشر یاد می‌شد. چنین به‌نظر می‌رسید که این تمدن بزرگ برای همیشه جاودان خواهد ماند و اسلا‌م به‌عنوان دین جهانی بر سرتاسر دنیا مسلط خواهد شد. گروه‌های کثیری از مسیحیان کاتولیک اسپانیا و بوداییان چینی به اسلا‌م گرویدند و گویی خیل عظیمی نیز در آستانه پیوستن به دین اسلا‌م بودند. ‌
اما روند اسلا‌می‌شدن دنیا به دلیل بازگشت مسلمانان به شیوه‌های نادرست قبل از اسلا‌م به یکباره متوقف شد. مسلمانان شروع به جنگ و ستیز با یکدیگر نمودند و با تاسیس پادشاهی‌های کوچک در درون جامعه اسلا‌می، وفاداری خود نسبت به اسلا‌م را فدای وفاداری به دولت‌ها و حکام محلی کردند. آنها سرگرم تفسیرها و تاویل‌های مختلف از قوانین اسلا‌می شده و نبرد دیرین خود را براساس اتهام به یکدیگر آغاز نمودند. هر کدام از آنها تلا‌ش می‌کرد که دیگری را در وجود التهاب و اشتیاق دینی کمرنگ جلوه داده و به شکست بکشاند. مسلمانان همچنان که به‌طور همه‌جانبه به دین اسلا‌م متوسل می‌شدند از کسب دانش و علم سرباز می‌زدند. آنها از تحولا‌تی که در اروپا اتفاق می‌افتاد غافل ماندند و تغییراتی را که حاصل پیشرفت دانش اروپاییان، که خود برگرفته از دانش‌ مسلمانان بود و در نهایت منجر به <انقلا‌ب صنعتی> شد، نادیده گرفتند. ‌
● تا اینکه عصر صنعتی‌شدن کوچکترین دستاوردی برای مسلمانان در پی نداشت! ‌
و در حقیقت مسلمانان صنعتی‌شدن را به‌عنوان یک مخلوق شیطانی مورد انزجار قرار دادند. صنایع مسلمانان دچار پسامدگی روزافزون گشت و صنایع‌دستی آنها از رویارویی با صنایع اروپایی باز ماند. بدبختی بزرگتر اینکه مسلمانان نیاز روزافزونی به استفاده از محصولا‌ت صنایع غربی یافتند تا جایی که نیازمند سلا‌ح‌های مدرنی بودند که طراحی آن را غرب برعهده داشت. ‌
‌ قرآن کریم مسلمانان را به هوشیاری و آمادگی در برابر تهدیدات دشمنان و کفار سفارش می‌کند. مسلمانان با بحث‌های بی‌پایان و طولا‌نی درباره قوانین اسلا‌می، از امر دفاع به‌طور کامل غافل ماندند. از طرفی هیچ ملتی قادر به دفاع از خود نخواهد بود، در حالی که سلاح او ساخته دست دشمنانش باشد. به این دلا‌یل ارتش‌های اسلا‌می به سرعت تضعیف شدند و سرزمین‌های اسلا‌می یکی پس از دیگری به تصرف کفار درآمد. ‌
‌ درس‌هایی که باید از تاریخ مردم مسلمان و امپراتوری اسلا‌می آموخته شوند، بسیارند. به حقیقت اولین درس، اهتمام به امر برادری اسلا‌می است که مورد سفارش اسلا‌م بوده و بدون آن موفقیت و بقا امکان‌پذیر نیست. به‌راستی ما مسلمانان بیش از هر چیز نیازمند مطالعه و دانش‌پژوهی هستیم و این اولین کلا‌می است که به حضرت رسول(ص) ابلا‌غ شد.
در آن زمان به غیر تمام آنچه برای مطالعه وجود داشت - از حضرت رسول(ص) بود - نوشته‌های طلا‌ب (دانش‌پژوهان) قبل از اسلا‌م، همان‌طور که می‌دانیم دانش‌پژوهان مسلمان در آن زمان نوشته‌های یونانیان و سایر دانش‌پژوهان عصر قدیم را مطالعه می‌کردند، ولی از آنجا که از دستورات اسلا‌م پیروی می‌نمودند از دانش و مهارت خود در هدایت جنگ و صلح بهره می‌گرفتند و در انتشار آموزه‌ها و تعالیم اسلا‌م و گسترش قلمروی آن موفق بودند. ‌
‌ پرواضح است که در تلا‌ش برای کسب دانش از دنیا عقب افتاده‌ایم. به‌غیر از علوم اسلا‌می سایر شاخه‌‌های دانش توسط بسیاری از مسلمانان به‌عنوان عوامل سکولا‌ر محکوم می‌شود و ما همواره ترغیب می‌شویم که آن را رد کنیم. عده‌ای از مسلمانان به منظور تحصیل دانش مجبور به مهاجرت می‌شوند، که این امر موجب می‌شود تا دیگران از استعدادها و توانایی‌های مردم ما بهره‌مند شده و پیشرفت کنند. به همین دلیل قادر به توسعه کشورهای خود نیستیم. ما توانایی صنعتی شدن را نداریم. حتی نمی‌توانیم با کشورهای تازه توسعه‌یافته رقابت کنیم و حتی در استخراج منابع طبیعی‌مان وابسته به دیگرانیم. ‌
کشورهای غیرمسلمان ایده دنیای بدون مرز، یعنی یک <ملت جهانی> را معرفی کرده‌اند. ماشین تبلیغاتی آنان تضمین نموده که این ایده در سطح جهان پذیرفته شود و اگر مسلمانان آن را نپذیرند، ملتی متمرد، عقب‌مانده و ارتجاعی قلمداد می‌شوند. بنابراین، ما مسلمانان برای پیوستن به همسرایی حمایت از جهانی‌شدن تحت فشار قرار گرفته‌ایم. ‌
‌ آیا ما می‌دانیم که در حال پذیرش چه هستیم؟ ممکن است برخی چیزها را بدانیم، ولی قطعا همه چیز را نمی‌دانیم.
در کمال فروتنی، باید ادعا کنم که کشور مالزی اندکی بیش از سایر کشورهای اسلا‌می می‌داند. دانسته‌ها و تجارب‌مان، ما را درباره وعده‌هایی که حامیان جهانی‌شدن داده‌اند بسیار محتاط ساخته است.
‌ ما ملت مالزی با مدیریت کارا در زمان حاضر توانسته‌ایم خود را نجات دهیم. اما این امر مردم ما را بیشتر مغرور ساخته و در حقیقت این ملت کمتر قدردان اقبال مثبتی است که نصیب آن شده است. بنابراین از یکدیگر فاصله گرفته‌ایم و همواره بیش از این ضعیف خواهیم شد. اینجاست که داستان قدیمی عدم‌اتحاد مسلمانان و نگرانی در خصوص اختلا‌ف‌ها و تفاوت‌های اندک درباره عمل به اسلا‌م استمرار یافته و موجب می‌شود که تلا‌ش‌های ما در دستیابی به <حسنه> در دنیای کنونی عقیم بماند. ‌
‌ بزرگترین و تامل‌برانگیزترین تغییر حاصل از فناوری اطلا‌عات، <اینترنت> است که به ناگاه راه‌های جدیدی را برای انجام هر چیزی امکان‌پذیر می‌کند. گسترش دانش و علم غیرقابل توقف است، اما درحال‌حاضر اطلا‌عات تنها منحصر به دانش نیست. برخی اطلا‌عات موجود در اینترنت مربوط به بی‌بندوباری‌ها و دروغهایی است که توسط افرادی که خواهان تضعیف روند توسعه جامعه انسانی و امت اسلا‌می هستند، گسترش می‌یابد. ‌
ممکن است از دانستن این نکته متعجب شوید که ۵۰ درصد از مبادلا‌ت بازرگانی در اینترنت به پورنوگرافی (هرزه‌نگاری) اختصاص دارد. درحالی‌که ما مسلمانان بدنهایمان را به نشانه تبعیت مخلصانه از دین اسلا‌م کاملا‌ می‌پوشانیم، در عین حال برخی در پی‌آنیم که عکس‌های هرزه و حتی فیلم‌هایی را از اینترنت دریافت کنیم. اخلا‌قیات ما، فرزندان ما، بچه‌های ما و نسل‌های آینده درحال واژگونی هستند، به‌گونه‌ای که محتوای اسلا‌م بی‌معنی خواهد شد و ما به قدر کافی از این فناوری و روش‌های مبارزه با آن آگاهی نداریم. ‌
● جهانی‌شدن وعصر اطلاعات
‌ اینگونه به‌نظر می‌رسد که در دنیای جهانی شده عصر اطلا‌عات، وضعیت ما از آنچه در عصر صنعتی بوده‌ایم، نیز بدتر خواهد شد. همچنین به‌نظر می‌رسد که بهترین گزینه در آینده برای ما این است که به دنیا پشت کرده و در انتظار کسب پـادشـاهی‌هـا و فرمانروایی‌های گذشته خود بنشینیم! ‌
‌ اما من مطمئن نیستم که ما بتوانیم این پادشاهی را به‌دست بیاوریم. همچنین مطمئن نیستم که ما از آخرت نیز بتوانیم بهره و حظی ببریم. من بر این باورم که با قصور و کوتاهی در امر توسعه کشورهای مسلمان و دفاع از جوامع اسلا‌می، ما گناه بزرگی را مرتکب می‌شویم که اگر تمامی اوقاتمان را نیز به نیایش و دعا سپری کنیم، بخشیده نخواهیم شد. اگر این دنیا متعلق به دیگران است، پس چرا مسلمانان اولیه به دنبال آموختن هنر، علوم و مهارت‌های جنگ بودند و از این طریق دین اسلا‌م را در سرتاسر دنیا رواج دادند. در صورتی که برای آنها حفظ جایگاه در دنیای آینده، به مراتب بهتر از تلا‌ش به‌منظور گسترش تعالیم اسلا‌می در سرتاسر دنیا بود. اگر آنها همانند مسلمانان امروزی می‌اندیشیدند، امروزه بسیاری از ما به آیین اسلا‌م گرایش نیافته بودیم. حمد متعلق به خدا است، الحمدا...، که مسلمانان اولیه از آموزه‌های حقیقی اسلا‌م پیروی کردند. ‌
هر روز ما برای کسب حسنه و ثواب در دو دنیا نیایش می‌کنیم. ما فقط برای کسب حسنه در جهان آخرت عبادت نمی‌کنیم. خداوند این دنیا را تنها برای کافران نیافریده است. این دنیا آفریده نشده که مومنان دچار پسامدگی شده، خوار گردیده و مورد ظلم و ستم قرار بگیرند. این دنیا متعلق به ما نیز هست، ثواب و حسنه برای ما در این دنیا نباید کمتر از آن دنیا باشد. گرچه جهان آخرت جاودان است، اما ما باید برای این دنیا تلا‌ش کنیم. ما در آغاز عصر اطلا‌عات هستیم. ما در ابتدای جهانی‌شدن هستیم. زمان طولا‌نی را از این دو پشت‌سر نگذاشته‌ایم. ما اگر بخواهیم می‌توانیم آن را به‌دست آوریم‌ اما اگر تعلل کنیم، دوباره بسیار عقب خواهیم افتاد. ‌
همه ما مسلمانان خوبی هستیم ولی این انتظار زیادی است که به یکباره متحد شویم و یا یکدیگر را به عنوان برادر بنگریم، (گرچه تمامی آموزه‌های دینی ما تاکید زیادی بر امر برادری در اسلا‌م دارند.) اما حداقل همه می‌توانیم از خطر بزرگی که در یک دنیای بدون مرز با آن مواجهه خواهیم شد، بترسیم و شکاف‌های بین خود و میان کشورهای اسلا‌می را کم کنیم. ‌
ما می‌توانیم تمامی علوم و فناوری‌های جدید را بیاموزیم. همچنان‌که ما نباید آموزه‌های دینی‌مان را نادیده بگیریم و عبادات فردی‌مان را ترک کنیم، باید همیشه به‌خاطر داشته باشیم که اسلا‌م به ما جست‌وجوی علم، آمادگی برای دفاع از خود، امت و دین‌مان را امر نموده است. گروه عمده‌ای از ما باید به تحصیل علوم و مهارت‌های ضروری عصر اطلا‌عات بپردازیم، به‌گونه‌ای که به سطح پیشرفت‌های دشمنان و مخالفانمان در این زمینه دست یابیم. مردم ما نه تنها ناتوان نمی‌باشند، بلکه از نظر تعداد نیز کم نیستند. تنها پرسش مهم نحوه طراحی و هدایت منابع انسانی است.
در مالزی امروزه بسیاری از باهوش‌ترین فرزندان ما از تحصیل علوم جدید محروم مانده‌اند، دلیل آن هم از آنجا ناشی می‌شود که تنها مطالعه علوم اسلا‌می برای فرزندان، والدین و مصلحان ناشی شایستگی به همراه دارد. اما آنها هیچ‌وقت از <فرد و کفایه> و نیازهای امت اسلا‌می چیزی نشنیده‌اند. ‌
این‌گونه رفتار کم‌کم به وظیفه‌ای بسیار مشکل و صعب تبدیل می‌شود. مخالفت با تلا‌ش از ناحیه خود مسلمانان است، مسلمانانی که می‌ترسند با داناترشدن اعضای جامعه اسلا‌می از حاکمیت و نفوذشان بر امت کاسته شود.
اینجاست که انگشت اتهام به سوی علوم مدرن، به عنوان علوم غیراسلا‌می و سکولا‌ر نشانه می‌رود و چه بسا کشورهای اسلا‌می با متهم نمودن یکدیگر در وفاداری به اسلا‌م به سرنگونی و جنگ با هم می‌اندیشند. ‌ آنان از یک سو به‌طور مستقیم و غیرمستقیم از افراطیون شدید در جوامع ما حمایت می‌کنند و از سوی دیگر از گروه‌های ارتدوکسی حمایت می‌نمایند که خواهان علم و مهارتی که ما به‌وسیله آن از خود دفاع می‌کنیم، نیستند. ‌
راه‌حل در دست ما است. ما می‌توانیم به هم‌چشمی‌ها و رقابت‌های ناچیز ادامه داده و یا همراه با یکدیگر و حتی جدا از هم به مواجهه با تهدیدات واقعی اسلا‌م بپردازیم. بهتر است که در چارچوب قدرت و شایستگی‌مان نهضت و امت اسلا‌می را ارتقا بخشیده و از آن دفاع کنیم. اگر ما دست به چنین انتخابی نزنیم، نباید دیگران را مقصر بدانیم. ما مسلمانان مقصریم، خداوند به وسیله قرآن کریم و احادیث ما را راهنمایی کرده است. خدا حضرت محمد(ص) را برای ما فرستاده تا متحد شویم و در راه راست قرار بگیریم، اما آن چیزی که ما انتخاب کرده‌ایم، نادیده انگاشتن سخنان خدا است. ‌
‌ من به جرأت امیدوارم که این کنفرانس و اجلا‌س بتواند خطرات و چالش‌های جهانی‌شدن را تشخیص داده و اولین گام را در جهت کاهش اختلا‌فات بین ما بردارد. همچنین به ما کمک کند که با تحصیل علوم جدید از آثار مخرب فناوری اطلا‌عات که باعث نابودی ارزش‌ها، ایمان و بقایای تمدن اسلا‌می می‌شود، جلوگیری نموده و با آن مبارزه کنیم. شاید خدای سبحان و تعالی با حکمت و رحمت لا‌یتناهی‌اش به ما توفیق و هدایت ارزانی دارد، به‌گونه‌ای که بیش از این از دین او گمراه نشده و به نابودی خود دست نزنیم. ‌ با این امید و دعا، گشایش این کنفرانس مهم را اعلا‌م می‌کنم. ‌

ترجمه: محمد صاحبی- علی‌اصغر صادق‌پور

منبع : روزنامه اعتماد ملی