عوامل موثر بر از رده خارج کردن خودروهای فرسوده درجهان

بر اساس آمار موجود در حال حاضر، بالغ بر شش میلیون خودرو در كشور وجود دارد. درحدود ۲۶ درصد از این خودروها دارای عمر بیش از بیست سال هستند. در كشورهای پیشرفته به ازای هر صد خودرو وارد شده به ناوگان حمل و نقل، بیش از پنجاه خودرو از این ناوگان خارج می‌شود، در حالی كه این رقم در كشور ما با وجود بالا بودن میانگین سن خودروهای فرسوده در حال تردد، بسیار ناچیز است (كمتر از یك خودرو). این امر نه تنها نشان‌دهنده عدم دستیابی ناوگان حمل و نقل كشورمان به شرایط متعادل و پایدار بلكه فاصله بسیار زیاد این ناوگان با شرایط مناسب است. به راستی چرا تاكنون با وجود بحث های گوناگون و سیاستگذاری های اتخاذ شده در سطح دولت در كشورمان، تاكنون اقدام جدی و عملی در این زمینه صورت نپذیرفته است. این مقاله به شناسایی و ارائه عوامل موثر بر از رده خارج نمودن خودروهای فرسوده در كشورهای پیشرفته و در حال توسعه می پردازد.امید است نتایج ارائه شده در این مقاله، بتواند راهگشای تكمیل و ارائه راهكارهای مناسب جهت منطقی تر و عملی تر نمودن طرح های جوان و پویا سازی ناوگان حمل و نقل در كشور باشد.
پارامترهای مؤثر بر سن اسقاط خودروها
بر اساس مطالعه، سن خروج از ناوگان حمل و نقل در كشورهای صنعتی نشان‌دهنده آن است كه عوامل ذیل نقش اصلی و تعیین كننده ای در زمان اسقاط خودروهای فرسوده داشته‌اند. به عبارت دیگر، این عوامل برای شرایط بازار اشباع خودرو و حمل و نقل عمومی كارا بسیار حائز اهمیت می باشند:
۱- بیمه ماشین های اوراقی
۲- كنترل فنی جدی
۳- سطح زندگی مردم
۴- نزدیكی قیمت واقعی خودروی نو و قیمت دست دوم های جوان
۵- مالیات نقل و انتقال خودروها
۶- عوارض شهرداری
۷- یارانه ها
۸- بازیافت خودروهای اسقاطی
۱- بیمه ماشین های اوراقی
بیمه خودروهای فرسوده می تواند نقش بسزایی در اسقاط خودروهای فرسوده داشته باشد. البته در ایران متاسفانه نرخ بیمه خودروها با افزایش طول عمر خودروها كاهش می یابد و این در حالی است كه اصولا این نرخ باید با افزایش عمر خودروها افزایش یابد. با توجه به همین امر، نمی توان تحلیل دقیقی از اثرات نرخ بیمه بر گرایش مشتری به خرید خودرو نو به جای خودرو دست دوم در داخل كشور به عمل آورد.در كشورهای اروپایی، افزایش نرخ بیمه با افزایش سن خودرو بسیار چشمگیر است، به گونه‌ای كه پس از یك دوره معین، تعویض خودرو فرسوده با یك خودرو نو برای صاحب آن به صرفه تر است.علاوه بر حق بیمه‌ای كه دارندگان خودرو ملزم به پرداخت آن هستند و در فوق ذكر شد، شركت های بیمه در بعضی كشورهای اروپایی و در بعضی مقاطع زمانی ملزم به ارائه تسهیلات جهت اوراق خودروهای فرسوده می باشند. به این ترتیب كه در ازای بیمه های سنگینی كه با افزایش عمر خودروها دریافت می‌نمایند، موظفند به هنگام اوراق كردن خودرو، هزینه‌ای برای كمك به صاحب خودرو جهت جایگزین كردن خودرو نو پرداخت نمایند. میزان این وجه پرداختی از سوی بیمه، فاكتور بسیار مهمی در تعیین طول عمر خودرو می باشد.
۲- كنترل فنی جدی
تجربه نشان داده است كه كنترل فنی جدی در اكثر كشورهای دنیا موجب افزایش سن اسقاط خودرو می‌شود. نرخ تحول سن متوسط اوراق شدن در بعضی كشورهای پیشرفته دنیا در زیر آمده است. خاطر نشان می‌شود كه این نرخ تحت تاثیر عوامل دیگری نیز بوده است كه البته مهم ترین آن همان كنترل های فنی می باشد.آلمان : متوسط سن اوراق شدن از ۳/۹ سال در ۱۹۷۱ به ۶/۱۱ سال در سال ۱۹۹۴ ارتقا یافته است.سوئد : امروزه متوسط سن اوراق در این كشور برابر با ۲/۱۵ سال است در حالی‌ كه این میزان در سال ۱۹۸۱ برابر با ۷/۱۳ بوده است. افزایش سن مذكور در عین حال مدیون كنترل جدی فنی و میزان مالیات بر خرید بالایی است كه مصرف كنندگان را تشویق می كند تا در حد امكان به مدت طولانی‌تری به جای اوراق خودرو به تعمیر آن متوسل شوند.ایالات متحده : سن اسقاط خودرو از ۷/۱۰ سال در ۱۹۸۰ به ۱۲ سال در ۱۹۹۴ افزایش یافته است.ژاپن : با توجه به دقت و هزینه بالای كنترل فنی و آهنگ تجدید مدل ها ، سن مذكور با میزان ۶/۹ سال در ۱۹۹۴ كمترین مقدار را در بین كشورهای دارای آمار به خود اختصاص داده است.تعداد دفعاتی كه یك خودرو تحت كنترل فنی قرار می گیرد با توجه به سن خودرو متغیر است و با افزایش سن این خودروها افزایش می یابد. این كنترل‌ها هزینه های سنگینی بر دوش دارندگان خودرو تحمیل می‌كنند كه پس از مدتی با افزایش تعداد دفعاتی كه خودرو باید كنترل شود، هزینه های ناشی از این معاینات بر هزینه های بیمه و عوارض شهرداری افزوده می‌شود و برای نگهداری خودرو فرسوده صرفه اقتصادی ندارد.
۳- سطح زندگی مردم
اصولا هرچه سطح زندگی در یك جامعه بالاتر باشد، سن اسقاط در بین خودروهای آن كشور پایین تر می آید. این مساله بخوبی در كشورهای اروپای جنوبی نظیر ایتالیا ، اسپانیا و یونان كه نسبت به كشورهای اروپای مركزی و غربی از سطح زندگی پایین تری برخوردارند، مشاهده می‌شود. البته به نظر می‌رسد نوسانات و تحولات اقتصادی، تاثیرتعیین‌كننده‌ای بر سن اسقاط خودروها نمی گذارد.
۴ - نزدیكی قیمت واقعی خودروی نو و قیمت دست دوم های جوان
تفاوت اندك قیمت خودروهای دست دوم جوان و خودروهای نو از تعویض خودرو دست دوم با یك دست دوم دیگر تا حدود زیادی جلوگیری كرده موجب ایجاد گرایش در بین مشتریان در جهت جایگزینی آن با یك خودرو نو می‌شود.باید متذكر شد كه در بعضی از كشورها خرید و فروش خودروهای دست دوم، با طول عمر معین، طبق قوانین معینی كه از قبل اعلام می‌شود ممنوع می‌گردد. این امر خود یكی از مهم ترین اهرم های هدایت مشتری به سمت خرید خودرو نو می باشد.
۵ - مالیات بر خرید خودرو نو
این مالیات ها اثر خود را به صورت كاهش تمایل مشتری به خرید خودرو نو نشان می دهند و موجب بالا رفتن سن اسقاط خودرو می‌شود. مثال بارز این نمونه را می‌توان در كشورهای اسكاندیناوی ملاحظه كرد كه با مالیات های سنگین بر خرید خودروهای نو روبه رو هستند. باید توجه كرد كه این كشورها از درآمد سرانه بالایی برخوردارند و این خود از شدت اثر این امر بر سن اسقاط خودرو می كاهد ولی با این حال می توان ملاحظه كرد كه حتی در این كشورها نیز این پارامتر اثر خود را به صورت افزایش سن اسقاط خودروها نشان داده است.
۶ - عوارض شهرداری و مالیات بر دارایی خودرو
این عوارض در اكثر كشورها به صورت مالیات هایی كه با توجه به میزان انتشار آلاینده ها و پارامترهای شهری دیگر از قبیل كلاس خودرو، مدل و سن آن و در بعضی موارد حتی میزان مصرف سوخت تعریف شده، دریافت می شوند. اختصاص عوارض متناسب و معقول نقشی بسزا در ایجاد گرایش به سمت استفاده از خودروهای پاك تر ایفا می نماید. این عوارض سهم مهمی از هزینه های جاری خودروها را در كشورهای پیشرفته به خود اختصاص
می دهد.
۷ یارانه ها
اگرچه میزان تاثیر یارانه ها سؤال برانگیز است، یارانه ها اهرم های استانداردی هستند كه توسط سیاستمداران جهت تشویق رفتارهای معینی استفاده می شود. تحقیقات جدیدی اثر یارانه های خارج كردن خودروهای فرانسوی را از چرخه مصرف آنالیز كرده است كه در آن برای خارج كردن اسقاط هر خودرو فرسوده و جایگزینی آن با یك خودرو نو ۵۰۰۰ فرانك پرداخته می شود. هدف از این عمل، افزایش خرید اتومبیل و در نتیجه افزایش استخدام در صنعت خودرو بود. مطالعات نشان داد كه در حالی كه این اعتبار، فرانسویان را برای اسقاط خودرو های فرسوده خود تشویق كرد و موجب افزایش فروش شد، اثر آن مقطعی بود.
- در سال ۱۹۹۳ كه برای اولین بار این قانون تصویب شد، فروش اتومبیل به میزان ۸ درصد افزایش یافت.
- با وجود این فروش در سال ۱۹۹۵ به مقدار ۲ درصد كمتر از مقدار آن در زمان قبل از تصویب اعطای یارانه ها بود.
- در سال ۱۹۹۶ یارانه های مشابه دیگری بكار گرفته شد كه سطح فروش را به مقدار آن در سال ۱۹۹۳ بازگرداند ولی این مقدار دوباره در سال ۱۹۹۷ به سطح آن در سال ۱۹۹۵ بازگشت.
شواهد دال بر این نكته اند كه امروزه میزان فروش اتومبیل یك درصد كمتر از مقدار آن در زمانی است كه طرح تخصیص یارانه بكار گرفته شد. این مطالعات نشان می دهد كه بكارگیری یارانه، تنها اثرات مثبت موقت از خود نشان می دهد. نمونه دیگر، بكارگیری یارانه جهت نوسازی ناوگان حمل و نقل، كشور هنگ كنگ می باشد. در این كشور این یارانه تحت شرایط معین به صاحبان خودروهای با عمر بیشتر از ده سال كه اقدام به جایگزینی خودروهای فرسوده خود با خودرو نو می كنند، تعلق می گیرد. این اعتبار از محل مالیات های ثبت خودرو جدید بنام آن پرداخت می شود و مقداری معادل ۲۰ درصد از مالیات ثبت خودرو جدید را شامل می‌شود كه با توجه به میزان قابل توجه این مالیات ها در این كشور بسیار بالا است مقدار آن حدودا برابر با ۱۰ درصد از قیمت خودرو است.
۸ بازیافت خودروهای اسقاطی
در كشورهای پیشرفته، همه ساله تعداد قابل توجهی خودرو اسقاط می‌شود كه بدنه و موتورهای آنها معمولا از فولاد ساخته شده اند. این فولاد كه از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار است، قابل بازیافت بوده، می‌تواند مجددا مورد استفاده قرار گیرد. تنها در سال ۲۰۰۰ در كشور آمریكا، صنایع بازیافت فولاد یك سوم فولاد مصرفی این كشور را تامین كردند.حدودا ۶۶ درصد از وزن خودروهای سواری را فولاد و آهن تشكیل می دهد. ۲۵ درصد فولادی كه در بدنه خودرو به كار می رود از محل بازیافت فولاد تامین می‌شود. از فولاد دست دوم به این دلیل استفاده می شود كه در این فولاد مواد مورد استفاده جهت تولید فولاد جدید به میزان كافی وجود دارد.
نتیجه گیری
در نهایت با توجه به آنچه در فوق آمد، باید یادآور شد كه عواملی كه بر اسقاط خودرو كمك می كنند به طور مستقل نتایج مثبتی از خود نشان نخواهند داد. تمامی این فاكتورها، اثر افزایشی بر یكدیگر داشته و با توجه به شرایط حاكم بر هر كشور و اهدافی كه از اسقاط خودرو در نظر است، اعم از بهبود وضعیت انتشار آلاینده ها یا پویا سازی صنعت اتومبیل، تنظیم می‌شوند. جدای از تمام مواردی كه ذكر شد، نباید از اثرات كوتاه مدت بعضی راهكارهای مقطعی كه اثرات جالب توجهی دارند، مانند اختصاص یارانه ها غافل ماند.
محمد رضا ولدی – مصطفی مهاجری امیری

منبع : مجله گسترش صنعت