SMS و کارکردهای سیاسی – اجتماعی آن

SMS یا سرویس پیام کوتاه، در زمره آخرین دستاوردهای فناوری ارتباطی در یک دهه اخیر، طیف وسیعی از کارکردها و در مواردی کژکارکردیها در سطح جهان و جامعه ایران را به همراه داشته است. نویسندگان مقاله با عطف توجه به گسترش بی‌سابقه این ابزار ارتباطی در سطح جامعه و بویژه جوانان و دغدغه‌های حاصل از آن، با دستمایه قراردادن نظریه کارکردگرایی، به طرح نکات فنی و تکنیکی از SMS مبادرت ورزیده و در ادامه مقاله، به طرح ویژگیها و کاربردهای آن پرداخته‌اند.
تاریخچه SMS در ایران و کارکردهای گوناگون، بویژه کارکردهای سیاسی - انتخاباتی و رقابتی آن در دو انتخابات اخیر کشور، بخش دیگری از این پژوهش را تشکیل می‌دهد.
نویسندگان اثر، در آخرین بخش مقاله، تجربه برخی کشورهای توسعه یافته در اروپا و اقیانوسیه، کشورهای شرق آسیا و خاورمیانه را نیز مورد توجه قرار داده و نسبت میان SMS با موضوعاتی نظیر انتخابات، جنبشهای سیاسی و دموکراسی را به بحث و بررسی کشیده‌اند.
SMS یا سرویس پیام کوتاه(۳)، به عنوان یک ابزار نوین ارتباطی، دارای کارکردهای گسترده‌یی در حوزه‌های گوناگون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است. امروزه، سیستم پیام کوتاه به عنوان راهکارهای تازه برای سرعت بخشیدن به امور روزمره – به طور جدی - نظر طیف وسیعی از افراد جامعه، بویژه جوانان و فعالان سیاسی را، به خود جلب کرده است.
SMS را، می‌توان به عنوان تحولی تازه در ابزارهای اطلاعرسانی به شمار آورد، که با توجه به ویژگی این سیستم، از جمله سرعت انتقال، تنوع مطالب و ارزان بودن آن، می‌تواند براحتی دراختیار مخاطبان قرار گیرد. با توجه به امکان اطلاعرسانی گسترده این سیستم، کاربرد آن تنها محدود به امور اقتصادی و اداری نمی‌شود، بلکه، وارد حوزه‌های دیگری از جمله عرصه سیاست نیز شده، حوزه‌های رسمی جامعه را به گونه‌یی جدی تحت تأثیر فرهنگ و فضای ویژه خود قرار داده است. SMS، در عمر کوتاه خود توانسته است بسادگی ساختارهای از پیش تعریف شده و مسلط جامعه را نادیده بگیرد و با وجود کارکردهای مثبت و عملی، در بعضی موارد، دچار کژکارکردیهایی نیز شده است تا جایی که کاربرد افراطی و گاه هنجارشکنانه و تخریبی SMS، موجب نگرانی نهادهای سیاسی و اجتماعی شده و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، را بعنوان متولی رسمی و دولتی این شبکه، به چاره‌اندیشی جدی در زمینه کنترل SMS – بویژه در امور سیاسی - واداشته است.
در کشورهای در حال گذار به دموکراسی و در حال توسعه که تجربه بهره‌گیری از ابزارهای نوین ارتباطی را دیرهنگام یافته‌اند، SMS می‌تواند به عنوان یکی از راهکارهای برون رفت از محدودیت‌های سیاسی – اجتماعی به شمار آید. زیرا، با توجه به سرعت انتقال آن، می‌تواند طیف وسیعی از افراد جامعه را مخاطب قرار دهد.
در ایران نیز، با توجه به فضای سیاسی موجود و قوانین جاری - که ورود به بسیاری از حوزه‌ها را برنمی‌تابد - پیامهای فرستاده شده می‌تواند بیانگر فرهنگ سیاسی و نشاندهنده خواسته‌های جامعه برای ایجاد دگرگونی در نهادهای سیاسی و اجتماعی باشد.
این نوشتار، به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که: SMS، به عنوان یک ابزار ارتباطی جدید دارای چه کارکردهای سیاسی - اجتماعی در سطح جهان و از جمله در ایران است.
در این پژوهش، فرضیه نگارندگان این است که SMS، به عنوان ابزار نوین اطلاعرسانی، علاوه بر داشتن کاربردهای گسترده در حوزه‌های گوناگون سیاسی – اجتماعی، دچار کژکارکردهایی نیز شده است و این کژیها، در درازمدت، درچارچوب کارکردهای درست، مستحیل و به حاشیه رانده خواهد شد.
مفروضات این مقاله عبارت است از:
۱) پذیرش SMS، به عنوان یک ابزار نوین ارتباطی و اطلاعرسانی و یک رسانه همگانی محدود،
۲) تأثیرگذاری این وسیله در زندگی سیاسی - اجتماعی جامعه، بویژه جوانان.
الف) مباحث نظری
۱ - الف) طرح دیدگاههایی از منظر جامعه‌شناسی
ابزارهای ارتباطی در جامعه، به عنوان وسایل و مکانیسمهای اطلاعرسانی، اعمال قدرت، کنترل، مدیریت و نوآوری به شمار می‌رود. رسانه‌های همگانی در سطح جامعه، جایگاهی را اشغال کرده، که از آن جایگاه به طور فزاینده‌یی مسایل و امور عمومی مطرح شده، بزرگنمایی و یا کوچکنمایی می‌شود. ابزارهای ارتباطی، از یک سو، هنجارها و قواعد مربوط به خود را ابداع می‌کنند و توسعه می‌دهند، که این قواعد و هنجارها، حلقه‌های اتصال به جامعه و نهادهای اجتماعی محسوب می‌شود و از سوی دیگر، خود توسط جامعه تنظیم می‌شود و تحت نظارت قرار می‌گیرد.
پژوهشگران بسیاری، با ارایه نظریاتی از دیدگاه جامعه‌شناسی، سعی در تبیین و تشریح کارکردهای رسانه‌ها و چگونگی عملکرد آنها در سطح جوامع داشته و برای نظریه‌ها، سه کار ویژه؛ توصیف، تبیین و پیش‌بینی پدیده‌ها و رخدادها را منظور کرده‌اند. ما نیز، از منظر نظریه کارکردگرایی، به طرح و بررسی ابعاد مختلف SMS خواهیم پرداخت.(۴)
۲ - الف) نظریه کارکردگرایی (۵)
در این نظریه، جامعه به عنوان شبکه سازمان یافته‌یی از گروههای در حال همکاری است که به شیوه‌یی تقریباً منظم و منطبق بر مجموعه‌یی از قوانین و ارزشها تلقی می ‌شود که بیشتر اعضا در آن شریکند و به جامعه، به عنوان نظامی ثابت و در عین حال متمایل به سمت تعادل نگریسته می‌شود. یعنی، تمایل به حفظ سامانه‌یی که به شکل متوازن و هماهنگ عمل می‌کند. در این نظریه، هر گروه یا نهاد، کارکرد خاصی دارد و سیستم، در مجموع به بقای خود ادامه خواهد داد.
این نظریه، در پی بررسی چگونگی ساخته شدن الگوهای رفتاری نیز هست. زیرا، الگوهای رفتاری، زمانی شکل می‌گیرد، که از نظر کارکردی مفید باشد. بنابراین، الگوها برای برآوردن نیازها سربرمی‌آورد و با تغییر نیازها، آنها نیز از بین می‌رود.(۶) بر اساس این نظریه، جامعه و «کلها»(۷) و یا نظامهای اجتماعی یکپارچه، هماهنگ و منسجم در نظر گرفته می‌شود؛ که در آنها، بخشهای مختلف برای حفظ توازن، اجماع و نظم اجتماعی، به نحوی مطلوب عمل می‌کنند. به عبارت دیگر، جوامع به ارگانیسمهایی می‌ماند که از نقطه نظر بخشهای متشکل و یا زیرمجموعه‌های(۸) خودشان تحلیل می‌شود. همه این بخشهای متشکل باید به گونه‌یی کارآمد عمل کنند، تا تندرستی و بهزیستی این ارگانیسم حفظ شود.(۹)
بنیان کارکردگرایی، بر این واقعیت استوار است که همه سنتها و مناسبات و نهادهای اجتماعی، دوام و بقایشان به کار یا وظیفه‌یی بستگی دارد که در نظام اجتماعی یعنی «کل» بر عهده دارند. آنچه مطرح است، فایده و سودمندی آنها در کل نظام است؛ زیرا، مبادله را تسهیل می‌کنند تا همه گروههای درگیر از آن بهره جویند. نهادهای موجود حتا اگر از دید اقتصادی سودمند نباشند، از جهات غیراقتصادی سودمندند. یعنی؛ در کل نظام اداری کار و وظیفه‌اند. (۱۰)
کارکرد دو حالت عمده پیدا می‌کند؛ یکی حالت مثبت و دیگری حالت منفی.
▪ کارکرد مثبت: عملی است سودبخش که در جهت انسجام جامعه صورت گیرد. هنگامی می‌توان نتیجه کارکرد را مثبت دانست که در جهت استحکام و انسجام جامعه پیش رود. نهایت عمل و علاقه کارکردگراهای انسجامی این است که به انسجام جامعه و از آنجا به ثبات و همبستگی برسد.
▪ کارکرد منفی: اگر کارکرد منفی باشد، جامعه قطعاً به طرف پریشی اجتماعی(۱۱) و ناپایداری(۱۲) پیش می‌رود. یعنی، جامعه در حالت ناپایداری قرار می‌گیرد. کارکردگراها معتقدند، در این شرایط دو حالت ممکن است پیش آید: شکل اول، این که کارکرد منفی، آن اندازه قدرتمند و قوی است که به طور جدی سیستم را دچار مشکل می‌کند و جامعه دچار حالتهای آسیبی می‌شود؛ از این رو، جامعه به انفجار کشیده می‌شود و حتا، ممکن است از بین برود؛ این یک کارکرد منفی است. لیکن، در عمل این طور نمی‌شود؛ زیرا، جامعه دارای خصلت ترمیم‌پذیری است. بنابراین، اگر کارکرد منفی به حالت ترمیم‌پذیری تبدیل شود، آنگاه، نه تنها حیات جامعه را ابقا می‌کند، بلکه، ممکن است جامعه را به طرف تکامل نیز بکشاند. پس، کارکرد منفی از نظر کارکردگراها، امری است ویرانگر و چون سیستم اجتماعی یک نظام حیاتی است، به هر شکل ممکن، با کارکردهای منفی مبارزه خواهد کرد تا از طریق ترمیم‌پذیری، آن را به کارکرد مثبت تبدیل کند. (۱۳)
در یک جمعبندی نهایی، می‌توان گفت تغییرات اجتماعی، تعادل و ثبات جامعه را از هم می‌پاشد. اما، پس از هر تغییر، جامعه به سرعت به تعادل جدیدی دست می‌یابد. اگر تغییر اجتماعی خاصی، نوعی تعادل موزون و سازگار ایجاد کند، به آن تغییر به عنوان عاملی که دارای کارکرد مثبت است، نگاه می‌شود. ولی، اگر این تغییر باعث از بین رفتن تعادل گردد، دارای کارکرد منفی است و اگر این تغییر هیچ نوع تأثیری نداشته باشد، بدون کارکرد است.(۱۴)
لاسول، نخستین جامعه‌شناسی بود که چارچوب مشخصی درباره کارکردهای متفاوت ارتباطات در جامعه به دست داد. فرض کلی تحلیل کارکردی بر این اصل استوار است که ارتباطات در جهت یکپارچگی، تداوم و نظم جامعه عمل می‌کند؛ هرچند کارکردگرایان به این نکته نیز واقف بودند که رسانه‌ها می‌توانند برای جامعه کارکرد بد هم داشته باشند. (۱۵)
سازوکارهایی که نقش وسایل ارتباطی را در جامعه معین می‌کند، در درجه اول نیازها و تقاضاهای اعضای جامعه است؛ چه به صورت فرد و چه به صورت مجموعه. با پاسخ گفتن به هر یک از تقاضاهای مجزا، به طور یکنواخت ابزارهای اطلاعرسانی به کل جامعه سود می‌رسانند. (۱۶)
این رویکرد، فعالیت رسانه ها در جامعه را؛ رفع نیازهایی چون تداوم، نظم، یکپارچگی، هدایت و سازگاری می‌داند. از این دیدگاه، جامعه از عناصر مختلفی تشکیل شده که بر یکدیگر متکی است و به صورت یک نظام در محیط خود فعالیت می‌کند. وسایل ارتباطی، یکی از عناصر زیر مجموعه نظام محسوب می‌شود. هر یک از این عناصر در کل نظام، کارکرد ویژه‌یی را انجام می‌دهد و به گونه‌یی به رفع نیازهای آن می‌پردازد. زندگی اجتماعی سازمان یافته، نیاز به همکاری مداوم و مستمر بین بخشهای مختلف آن در محیط اجتماعی دارد. این ابزارها – بر اساس این رویکرد - بخشهای مختلف نظام را به یکدیگر مرتبط می‌سازد و از این طریق نظم و یکپارچگی درونی نظام را تضمین کرده و ظرفیت پاسخگویی آن را در بحرانها – بر اساس واقعیتها - افزایش می‌دهد.
مکانیسمهایی که بر اساس آنها دستگاههای ارتباطی به جامعه کمک می‌رساند، قبل از هر چیز تقاضاها و نیازهایی است که شهروندان - چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی - در جامعه احساس می‌کنند. با پاسخی که رسانه‌ها به هر یک از تقاضاها به طور جداگانه می‌دهند، جامعه نیز از فواید آن بهره‌مند می‌شود. (۱۷)
با توجه به مطالب ارایه شده، کارکردهای اصلی رسانه‌های همگانی و وسایل ارتباطی نوین در جامعه، عبارت است از:
۱ - ۲ - الف) اطلاع‌رسانی
- اطلاعات لازم را درباره رخدادها و شرایط جامعه و جهان فراهم می‌سازند.
- به روابط قدرت اشاره می‌کنند.
- تسهیل کننده نوآوری، سازگاری و پیشرفت هستند.
۲ - ۲ - الف) ارتباط‌دهی(۱۸)
- توجیه کننده، تعبیر کننده و توصیه کننده درباره معانی رخدادها و اطلاعات هستند.
- کارکرد دوگانه در پشتیبانی و یا عدم پشتیبانی از اقتدار و ارزشهای حاکم ایفا می‌کنند.
- جامعه‌پذیری را بر عهده دارند.
- عهده‌دار ایجاد هماهنگی بین فعالیتهای پراکنده هستند.
- بعضاً، بنا کننده وفاق و گاه، چند دستگی و شقاق‌اند.
- تعیین کننده اولویتها و اعلام کننده موقعیتها هستند.
۳ - ۲ - الف) تداوم بخشی(۱۹)
- تقویت بنیانهای فرهنگی را بر عهده دارند.
- ادغام و حفظ ارزشهای مشترک را در دستور کار خود دارند.
۴ - ۲ - الف) مفرح سازی
- فراهم کننده زمینه‌های سرگرمی و تفریح، انحراف ذهنی از مشکلات و ابزار تسکین فردی و اجتماعی‌اند.
- کاهش دهنده تنشهای اجتماعی هستند.
۵ - ۲ - الف) تحریک پذیری(۲۰)
- وسایل ارتباطی، ابزار مبارزه برای اهداف اجتماعی در حوزه‌های: سیاسی، جنگ، توسعه اقتصادی، کار و بعضی مواقع، مسایل مذهبی هستند. (۲۱) واقعیت آن است که پیشرفت و گسترش فناوریهای جدید ارتباطی در سازماندهی و بسیج منابع، نقش تعیین کننده ایفا می‌کند. امکان ایجاد شبکه‌های ارتباطی با گسترش رسانه‌های عمومی و ابزارهای ارتباطی، از گسترش راهها و چاپ تا تلگراف، تلفن، رادیو، تلویزیون، شبکه‌های رایانه‌یی و تلفن همراه افزایش یافته است و این ابزارهای ارتباطی، زمینه لازم را برای جنبشهای جدید ایجاد کرده است تا پیام خود را سریع و آسان منتقل کنند.(۲۲) بنابراین، می‌توان اظهار داشت که جنبشهای نوین اجتماعی - با بهره‌گیری از ابزارهای ارتباطی - می‌توانند به ایجاد هویتهای جدید اجتماعی، دانش و اطلاعات در سطح جوامع پرداخته و همانند ابزاری کارآمد در سازماندهی و انسجام‌بخشی به افکار عمومی ایفای نقش نمایند. (۲۳)
ب) SMS؛ به مثابه ابزاری ارتباطی
۱ - ب) SMS چیست؟ (مشخصات فنی)
شبکه‌های تلفن همراه را می‌توان از فناوریهایی محسوب کرد که در سالهای اخیر رشد چشمگیری داشته است. این تکنولوژی، به دارندگان تلفن همراه این اجازه را می‌دهد که از هر نقطه در محدوده‌های جغرافیایی مورد پشتیبانی، با سایر دستگاههای تلفن همراه و یا تلفن معمولی قرار گیرند. یکی از قابلیتهایی که در این شبکه‌ها فراهم آمده و مورد استقبال قرار گرفته؛ امکان مبادله پیامهای متنی از طریق دستگاههای تلفن همراه است. این قابلیت؛ که سرویس پیام کوتاه نام دارد، در سال ۱۹۹۱ میلادی وارد چرخه وسایل ارتباطی شده و در سال ۱۹۹۸ در جایگاه واقعی خود قرار گرفته است. موفقیتی که امروز برای این خدمترسانی مشاهده می‌شود، به هیچ‌وجه درابتدا، قایل پیش‌بینی نبوده است. اگر بپذیریم که هر نسلی از فناوریها، یک نقطه اوج دارد، SMS را می‌توان نقطه اوج نسل سوم پیامرسانی متنی دانست. (۲۴)
بر اساس استاندار تعیین شده، طول پیام مجادله شده بین دو دستگاه تلفن همراه، می‌تواند حداکثر ۱۶۰ کاراکتر باشد که با توجه به چگونگی ذخیره‌سازی داده‌ها، در ۱۴۰ بایت ذخیره می‌شود. این سیستم، قابلیت فرستادن پیام از «یک مشترک به مشترک دیگر»(۲۵) و همچنین «از یک مشترک به چند مشترک»(۲۶) را داراست. (۲۷)
سیستم SMS، از تنوع سرویسهای بسیار مختلفی؛ مانند پست الکترونیکی، فاکس و پیجر بهره می‌برد و سایر بسته‌های اطلاعاتی، مثل نرخ سهام، سودها، محاسبات بانکی، موجودی حسابها و بسیاری از اطلاعرسانی‌های دیگر نیز، توسط SMS، قابل اجرا است.(۲۸)
۲ - ب) ویژگیهای SMS
SMS، همزمان، از ویژگیهای یک ابزار «ارتباطی» و نیز ابزار «رسانه‌یی» برخوردار است.
از ویژگیهایی ارتباطی SMS، می‌توان به سرعت بالا، ناهمزمانی ارتباط گوینده و مخاطب، ارتباط کوتاه، قابلیت فرستادن همزمان برای همه افراد، ارزان بودن، نوشتار تصویری و قابلیت ذخیره سازی برای مدت طولانی اشاره کرد، که این ویژگیها از آن یک ابزار ارتباطی متمایز ساخته است. (۲۹)
سیستم پیام کوتاه، برعکس تلفن ثابت، شرایط تطبیقی خوبی با زندگی ماشینی دارد. کوتاه بودن پیام، متناسب با شرایط زمانی و زندگی ماشینی عصر ما، به گونه‌یی است که افراد جامعه در این شرایط می‌خواهند در کوتاهترین زمان، مقصود خود را بیان کنند و از لحاظ ارتباطی، سرعت بیان SMS، همانند تنظیم خبر درلید است. (۳۰)
ادبیاتی که در سیستم پیام کوتاه استفاده می‌شود – بخصوص در بین گروههای سنی پایین -، ادبیات خاص، غیررسمی و قابل تأمل است و در مبادلات متنهای SMS، ادبیات متناقض، بفراوانی دیده می‌شود. وجود تناقض، باعث شده که SMS در بین جوانان گسترش پیدا کرده و از جذابیت و کشش بالایی برخوردار باشد. فراوانی این دایره لغوی، موجب ایجاد میل و علاقه بسیار در جوانان برای استفاده از این فناوری شده است.(۳۱)
SMS، همچنین دارای ویژگیهای رسانه‌یی و شامل مصادیق زیر است:
۱) سرعت عمل،
۲) دسترسی دایم،
۳) فراگیری مخاطبان در میان تمام اقشار و لایه‌های اجتماعی،
۴) خصوصی (غیردولتی) بودن،
۵) فردی بودن (عمومی نبودن).
این ویژگیها، SMS را به یک رسانه دلخواه تبدیل کرده است. اگر یکی از اساسی‌ترین وجوه یک رسانه را، وجه اطلاعرسانی آن بدانیم، درخواهیم یافت – بویژه در مقاطعی معین و همزمان با وقوع برخی حوادث سیاسی – اجتماعی – که SMS، کارکرد اطلاعرسانی خود را به بهترین وجه اجرا کرده است. (۳۲)
۳ - ب) کاربردهای SMS
یکی از بزرگترین کاربردهای SMS، استفاده از آن به عنوان روشی برای اطلاعرسانی است. SMS می‌تواند برای انتقال تمامی اطلاعاتی که از متن کوتاهی تشکیل شده، استفاده شود. اطلاعاتی نظیر اخبار ورزشی یا اطلاعات پرواز، اطلاعات هواشناسی، قیمت سهام، اطلاعات حسابهای بانگی و تغییرات اخبار خبرگزاریها، از جمله این کاربردها است. امروزه، همچنین در مکاتبات از راه دور، SMS، جایگزین مناسبی برای نامه پستی (E - mail) شده است. (۳۳)
از دیگر کاربردهای SMS، می‌توان به تجارت الکترونیکی از طریق SMS اشاره کرد. با افزوده شدن قابلیت نوشتاری و خدمات پیام کوتاه به گوشیهای تلفن همراه، این وسیله به عنوان ابزای نیرومند در تجارت الکترونیکی نیز مطرح شده است. (۳۴)
همچنین، فرستادن پیام کوتاه از راه شبکه جهانی (web)، از جمله کاربردهای دیگر SMS است. یعنی، افراد از هر جای دنیا می‌توانند SMS بفرستند و یا دریافت کنند. (۳۵)
یکی دیگر از کاربردهای SMS – که از حدود چهار سال پیش در دنیا مطرح شده - استفاده از این خدمترسانی در شبکه‌های مختلف تلویزیونی و ماهواره‌یی است. موضوع پیام کوتاه، در ارتباط با تلویزیون، هنگامی مطرح می‌شود که برنامه‌ریزان یک شبکه تلویزیونی بخواهند برنامه‌های «اینتراکتیو» (دوسویه)،(۳۶) ارایه دهند. (۳۷) شبکه‌های تلویزیونی، به سه دلیل عمده تلاش می‌کنند برنامه‌ها و سیستمهای خود را «دو سویه» (اینتراکتیو) کنند:
۱) سودآور شدن برنامه‌ها،
۲) افزایش تعداد بیننندگان،
۳) تأثیرگذاری بر افکار عمومی.
پ) SMS، در ایران
۱ - پ) تاریخچه SMS در ایران
راه اندازی و بهره‌برداری از نخستین مرحله شبکه تلفن همراه در سطح کشور، در مرداد ماه سال ۱۳۷۳، فقط برای شهر تهران و با استفاده از ۲۴ ایستگاه فرستنده و گیرنده رادیویی و با ظرفیت ۹ هزار و ۲۸ مشترک آغاز شد. (۳۸)
SMS نیز در ایران، با تأخیر به بهره‌برداری رسید. در اواخر سال ۱۳۸۱ (اوایل ۲۰۰۳ میلادی)، که در اکثر نقاط دنیا SMS به عنوان یک سرویس کاملاً جاافتاده و پرکار مطرح بود، این خدمترسانی در شبکه ایران راه اندازی شد. همان طور که خود شبکه تلفن همراه، ده سال دیرتر وارد ایران شد، سرویس پیام کوتاه هم، تقریباً ده سال بعد از ورود تلفن همراه به ایران، به مشترکان ارایه شد. در سال ۱۳۸۱، تعداد مشترکان SMS، ۲۶۸ هزار نفر بود. ولی، همپای فراگیر شدن تلفن همراه، بر تعداد مشترکان افزوده شد. (۳۹) در حال حاضر، تعداد مشترکان سرویس پیام کوتاه در کشور ۲۸۹/۳۸۵/۱۵ نفر است.(۴۰) البته، باید در کنار این تعداد، ۴۶۰ هزار مشترک تلفن همراه تالیا و یک میلیون مشترک همراه ایرانسل را، نیز در نظر گرفت. شرکت ارتباطات سیار، همچنین پیش‌بینی می‌کند که شمار مشترکان در تابستان سال ۱۳۸۶، بالغ بر ۲۰ میلیون نفر خواهد رسید.
۲ - پ) کارکرد SMS در ایران
پیش از پرداختن به کارکردهای SMS در ایران، باید ابتدا ویژگیهای SMS را مورد بررسی قرار دهیم تا با شناخت این ویژگیها، درک روشنتری از کاربردهای این ابزار نوین ارتباطی به دست آوریم:
از ویژگیهای قابل تأمل کاربردی SMS در ایران، می‌توان به جایگزینی بسیاری از تعاملات درون گروهی و دستاویز قرار دادن این سیستم مخابراتی، به جای مراودات رودررو و چهره به چهره اشاره کرد. فضای آزاد SMS، برای مخاطبان نوعی قدرت‌نمایی شخصی را به وجود آورده که باعث علاقمندی هر چه بیشتر مردم به این پدیده شده است.
عمده‌ترین مصرف کنندگان سامانه پیام کوتاه در ایران، جوانان هستند، که با توجه به جذابیتهای فنی آن و نیز نبود و یا کمبود بسیاری از امکانات اولیه برای پرکردن اوقات فراغت، ترجیح می‌دهند با فرستادن و دریافت تازه‌ترین شوخیها، لطیفه‌ها و قصه‌های کوتاه – که گاه رنگ و بوی سیاسی نیز به خود می‌گیرد - اوقات فراغت خود را بگذرانند. (۴۱) بر اساس آمار شرکت ارتباطات سیار، در حال حاضر، روزانه ۴۰ میلیون SMS در کشور مبادله می‌شود. در مورد سالهای گذشته، اطلاعات موجود حکایت از آن دارد که از ۲۹ اسفند ۱۳۸۳ تا ۱۳ فروردین ۱۳۸۴، روی هم رفته، ۵۹ میلیون و ۷۰۰ هزار پیام کوتاه فرستاده شده بود. در نوروز سال ۱۳۸۴، داد و ستد SMS به مرز ۵۰ میلیون رسید. در سال ۱۳۸۵، شمار ۳۳۹ میلیون و ۹۰۰ هزار پیام کوتاه فرستاده شد. (۴۲) تبادل ۱۱۸ میلیون و ۲۰۰ هزار پیام کوتاه در نخستین روز سال نو (۱۳۸۶) در شبکه ارتباطات سیار، موجب شد رکود تبادل SMS در کشور شکسته شود. رکورد قبلی، ناظر بر فرستادن ۷۲ میلیون SMS در روز عید غدیر (۱۸/۱۰/۱۳۸۵) و ۷۱ میلیون در روز قبل از آن بود. همچنین، رکورد پیشین ترافیک روزانه تبادل تبادل SMS در کشور با ۵۸ میلیون پیام در روز ۳۰ آذرماه (۱۳۸۵) ثبت شده است. در حال حاضر، سرانه بهره‌گیری از سرویس پیام کوتاه برای هر ایرانی، ۲ تا ۳/۲ پیام در روز است. این، در حالی است که این میانگین در دیگر نقاط جهان به ۱ تا ۵/۱ پیام در روز می‌رسد(۴۳) و نکته جالب آنکه اوج زمان مبادله پیامهای کوتاه، از ساعت ۲۲ تا یک بامداد است.
این حجم فزاینده SMS، حاکی از محبوبیت وجهه نظر کاربردی آن در ایران است. دلایل محبوبیت این فناوری نوین نزد ایرانیان، عبارت است از:
۱ - ۲ - پ) دلیل اقتصادی
اولین دلیل به کارگیری فراوان SMS، مقرون به صرفه بودن تعرفه آن در مقایسه با تعرفه مکالمه تلفنی است. در حال حاضر، هزینه فرستادن هر SMS برابر با ۳۰ درصد یک دقیقه مکالمه (معادل ۱۴۴ ریال در مقابل ۴۴۷ ریال هزینه مکالمه موبایل برای ۱۰ پالس در دقیقه) است.
۲ - ۲ - پ) وجود محدوددیتهای مطبوعاتی و رسانه‌یی
ارایه برنامه‌های جهتدار و یکسویه از سوی رسانه‌های دولتی و اعمال کنترل و فیلترینگ بر رسانه‌های غیردولتی، فضای تبادل اراء و نظریات را درجامعه تا حد زیادی محدود کرده و در عمل رسانه‌های آزاد و مستقل، اعم از رادیو و تلویزیون، ماهواره، مطبوعات، اینترنت و … را در تنگنا قرار داده، به طوری که جوانان برای ابراز عقاید و نظریات خود، به دنبال بدیلی نوین هستند. SMS، از آن جهت که نقش رسانه‌یی نیز بازی می‌کند و در ایفای این نقش از آزادی عمل برخوردار است، مورد توجه و محبوبیت جوانان قرار گرفته است.
۳ - ۲ - پ) امنیت نسبی فضای پیام کوتاه
اعمال کنترل شدید بر رسانه‌ها، موجب رخت بر بستن امنیت ازعرصه کار رسانه‌یی شده و کار فراوان رسانه‌ها، همواره در معرض انواع مخاطرات قرار می‌گیرد. ناشناس بودن هویت تولید کننده پیام درفضای پیام کوتاه، به او مصونیت نسبی می‌بخشد. به عبارت دیگر، امنیت در فضای رسانه‌یی پیام کوتاه، هنوز به طور جدی مورد تهدید قرار نگرفته است. این آزادی عمل، به فرستندگان SMS، اطمینان می‌بخشد که با امنیت خاطر پیامهایی بفرستند که بیان آن در سایر رسانه‌ها مقدور نیست.
۴ - ۲ - پ) نیاز روحی جامعه به تفریح و تفنن
طنز و فکاهی؛ نقش مهم در ایجاد تمدن اعصاب و روان، بویژه در خلال امور روزمره دارد. SMSها، به خاطر ایجاد زنگ تفریحی کوتاه در بین کارهای روزانه، طرفداران فراوانی دارد. فرستادن لطیفه بیشترین کاربرد SMS در ایران است. عمده‌ترین دغدغه‌های اجتماعی، محدودیتها و یا تابوهای موجود در جامعه با بیانی لطیف و ظریف مورد نقد قرار می‌گیرد. به عبارتی دیگر، طنز این اجازه را به افراد می‌دهد که به صورت کم و بیش صریح، از وضع سیاسی – اجتماعی کشور انتقاد کنند. نقد اجتماعی با زبانی کنایی، طنز آلود و ظریف – که بخشی از سنت شفاهی مردم ایران را تشکیل می‌دهد و ریشه در فرهنگ و ادبیات ایران زمین دارد - در نبودن و یا ضعف احزاب سیاسی، نهادهای مدنی و ابزارهای رسانه‌یی و اطلاعرسانی، در SMS تبلور یافته و به صورت گسترده به اقشار و گروههای مختلف اجتماعی و سیاسی انتقال می‌یابد. (۴۴) SMS، گونه‌ای ادبیات ویژه را در ایران گسترش داده، قواعد کلامی را شکسته و وارد حوزه دیگری از کلام شده است که در مواردی هم، تنشها و تعارضات فرهنگی پدید می‌آورد و آن هم زمانی است که تابوهای جامعه به سخره کشیده می‌شود یا پیامهای زشت و جدایی افکنانه قومی، نژادی، زبانی و جنسیتی مبادله می‌شود. (۴۵) به همین دلیل، بر اساس آمار منتشر شده توسط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در حدود ۵۰ درصد SMSها در ایران، سرگرمی و لطیفه است. به عبارت دیگر، از بین ۴۰ میلیون SMS روزانه، حدود ۲۰ میلیون آنها به طنز، لطیفه و نکته گویی اختصاص یافته است. (۴۶) گرچه، بر طبق نظر سنجیهای مشارکتی انجام شده از سوی نگارندگان این مقاله از طبقات و اقشار مختلف، به تازگی، درصد SMSهای طنز از ۵۰ درصد به ۳۰ تا ۳۵ درصد کاهش یافته و این روند نزولی همچنان ادامه دارد و SMS، به کارکردهای واقعی خود نزدیکتر شده است.
یکی از ویژگیهای این سیستم نوین ارتباطی در ایران، زبان خاصی است که در SMS به کار می‌رود. بحث از زبان SMS رااز دو منظر می‌توان مورد توجه قرار داد:
۱) به لحاظ نوشتاری
۲) از جنبه ادبی
به لحاظ نوشتاری، SMSها به سه طریق انگلیسی، فنگلیشی و فارسی فرستاده می‌شود.از آنجا که فناوری SMS، بر اساس زبان انگلیسی تعبیه شده، طبعاً، به کارگیری آن با این زبان بدون هرگونه مشکلی است. اما، از آن رو که گروهی از ایرانیان، آمادگی ارتباط به وسیله این زبان را ندارند، از روش دیگری استفاده کرده‌اند. در این روش، از حروف انگلیسی و واژگان یا کلمات فارسی استفاده می‌شود که به آن اصطلاحاً، فنگلیشی یا پینگلیشی می‌‌گویند. البته، با گذشت زمان و با ظهور موبایل‌هایی که با زبان فارسی سازگار است، این مشکل نیز رفع شده و در حال حاضر، بسیاری از SMSها به زبان فارسی نگاشته می‌شود.
از زمانی که امکان فرستادن SMS تصویری نیز فراهم شده، شاید بتوان آن را زبان چهارم SMS دانست.
به لحاظ ادبی، یکسری خصوصیات زبانی در میان بیشتر SMSها مشترک است:
▪ زبان SMS، زبان طنز است. از پیامهای کوتاه اخلاقی، اطلاع‌رسانی، مذهبی و ادبی که بگذریم، در سایر انواع SMSها،‌این زبان تنها زبان طنز است که به رسمیت شناخته می‌شود.
▪ زبان SMS، زبان ایجاز و اختصار است.
▪ زبان SMS، زبان محاوره‌یی است. از برخی گونه‌های خاص؛ مانند SMS رمانتیک و ادبی که بگذریم، سایر موارد، زبانی عامیانه و غیر ادبی دارد، که به گفتار نزدیکتر است تا به نوشتار.
▪ زبان SMS، زبان گوشه و کنایه است. بسیاری از پیامها، در لفافه و غیرصریح بیان می‌شود. این امر، ریشه در خصلت کنایه‌گویی و فرار از صراحت لهجه ما ایرانیان دارد.۴۷
▪ بعد از بیان ویژگیهای SMS در ایران، کارکردهای آن را می‌توان چنین برشمرد:
۵ - ۲ - پ) کارکرد پیامرسانی
پیامرسانی، همان کارکرد اولیه و ذاتی SMS است که در همه جای دنیا یکسان است و از آن، به سرویس پیام کوتاه یاد می‌شود. تفاوت SMS، با مکالمه تلفنی در آن است که؛ اولی، به نحو نوشتاری است و در موقعیتهای بسیاری که امکان مکالمه تلفنی وجود ندارد، به خوبی نقش آن را نمایندگی می‌کند. این کارکرد، از آن رو در ایران مورد اقبال است که در بسیاری از مواقع،‌خصوصاً در ساعات کاری روز، شبکه مخابراتی کشور از ارایه ارتباط تلفن با موبایل ناتوان است و به اصطلاح، خط‌دهی به موبایل، با مشکل روبه‌رو است.
۶ - ۲ پ) ایجاد ارتباط انسانی
زندگی، در دورانی که عصر مدرنیسم و صنعت نام گرفته و در اجتماعی که دوران گذار خود را می‌پیماید، آثاری دارد که یکی از آنها قربانی شدن روابط انسانی است. ایران و بویژه تهران، که در حال حاضر در چنین شرایطی قرار دارد، نیازمند یافتن جایگزینهایی برای شیوه‌های سنتی‌تر روابط انسانی است. SMSها، بخشی از این بار اخلاقی را به دوش می‌کشند. چه بسیار SMSها که موجب شکل گرفتن رابطه‌یی تازه میان دونفر می‌شوند.
۷ - ۲ - پ) ایجاد تفنن و سرگرمی و تولید انبوه طنز
تجربه تلخ هشت سال جنگ، فشار بار دوران سازندگی، مشکلات بسیار مالی و اقتصادی جاری و چندپیشه بودن بسیاری از افراد، باعث شده است تا جامعه به لحاظ روحی سخت نیازمند تفریح و تفنن باشد. از آنجا که رسانه‌های عمومی، بخوبی این نیاز جامعه را برآورده نمی‌کنند، SMSها، به عنوان رسانه‌یی جایگزین یا مکمل، در تکرار هر روزه خود، کارکردی سخت شادی‌آفرین پیدا کرده‌اند.
ایجاد تفنن و سرگرمی، نیازمند انبوهی از فکاهیهای جدید است. SMSها، بویژه با دستمایه قرار دادن امور سیاسی، اجتماعی، فرهنگی،‌عرفی و … هر روز نو می‌شود.
۸ - ۲ - پ) کارکرد تبلیغاتی
این کارکرد بیشتر مورد استفاده کارخانه‌ها، بانکها، برخی ادارات و مراکز دولتی، سازمان صدا و سیما و برخی مراکز دینی قرار می‌گیرد، که جهت تبلیغ کالاها، یا خدمات خود از آن بهره می‌ برند. گرچه همواره بهره‌برداری از پیام کوتاه، بحثهای حقوقی بیشماری، مبنی بر تجاوز به حریم خصوصی افراد به همراه داشته است، نکته جالب توجه آنکه؛ به رغم اعلام شرکت ارتباطات سیار برای جلوگیری از فرستادن این گونه SMSها برای کسانی که مایل به دریافت آن نباشند، در طول یک سال گذشته، تنها ۳۵۶۱ نفر، از بالغ بر ۵ میلیون و ۸۰۰هزار مشتر ک، درخواست عدم دریافت این گونه پیام‌ها را داده‌اند.
۹ - ۲ - پ) کارکرد رسانه‌یی
مخاطبان رسانه‌ها، دارای علایق خاصی هستند که در انتخاب رسانه مطلوب، نقش اساسی ایفا می‌کند. به عبارت دیگر، مخاطبان در پی آن هستند که آنچه را از جنس علایق‌شان است، در رسانه بیابند. با توجه به این اصل، آنچه در مورد رسانه‌های موجود در ایران مشهود است، برآورده نشدن خواست و علایق مخاطبان و نوعی بی‌توجهی به سلیقه آنان رویکرد اطلاع‌رسانی قطره‌چکانی، موجب شده تا در این میان، SMS با توجه به ویژگیهای منحصر به فردش، نقش بدیل را برعهده گیرد.
۱۰ - ۲ - پ) ایجاد شبکه‌های اجتماعی مجازی
شبکه‌های اجتماعی، بافتهای جامعه است که به وسیله تارهای نامریی ارتباطات اجتماعی، به هم تنیده شده. یکی از کارکردهای مهم SMS، آن است که با برقراری ارتباط با دیگران، موجب تقویت یک شبکه اجتماعی و یا ایجاد شبکه‌یی جدید می‌شود. البته، شبکه تازه تأسیس، ممکن است ناپایدار و کم‌دوام، یا پایا و با دوام باشد. در حال حاضر، بسیاری از افراد در اتاقهای گفتگو (Chat - Rooms) و یا وبلاگها، شماره موبایل خود را به دیگران می‌دهند و از آنان درخواست می‌کنند که SMSهای جدید را برایشان بفرستند. همان‌طور که، مراجعه‌کنندگان و یادداشت‌نویسان یک وبلاگ، یا اتاق گفتگو، گاه یک شبکه اجتماعی را تشکیل می‌دهند، مبادله کنندگان SMS نیز می‌توانند یک شبکه اجتماعی مجازی ایجاد کنند. شبکه اجتماعی، بسته به موضوع ارتباط اعضا، می‌تواند سیاسی، اجتماعی، مذهبی، ادبی و … باشد. با تشکیل این شبکه‌ها، می‌توان کارکردهای خاصی را نیز از آنها انتظار داشت. این شبکه‌ها، دارای ظرفیتی بالا است و قادر است پیامی را در زمانی بسیار کوتاه، در سرتاسر کشور و در میان لایه‌های مختلف مردم پخش کند.۴۸
۱۱ - ۲ - پ) ساخت پذیرشها، یا وجهه‌نظر
عملکرد سریع و فراگیر SMS، که حاصل کارکرد رسانه‌یی و ایجاد شبکه اجتماعی آن است، به کارکرد دیگری منجر می‌شود که ساخت پذیرش یا وجهه‌نظر است. در شرایط سلب اعتماد از رسانه‌های رسمی، بهترین موقعیت برای رسانه‌های جایگزین پیش می‌آید که با استفاده از ظرفیتهای خود به ساخت دیدگاه عمومی در مورد مسایل گوناگون بپردازند. SMS در این کارکرد، رسانه‌یی مردمی است که محتوایش،‌از پذیرش قابل قبولی برخوردار است.
۱۲ - ۲ - پ) کارکرد سیاسی
کارکرد سیاسی را، شاید بتوان یکی از بزرگترین کار ویژه‌های SMS در ایران دانست. حجم بسیار گسترده‌یی از پیامهای کوتاه، د ارای مضمون سیاسی است. گویی فناوری تازه، بهترین ابزار را در خدمت مردمانی قرار داده است که در طول تاریخ، همواره ناخرسندی خود از حکومت را با طنز بیان می‌کرده‌اند.
کارکردهای سیاسی SMS را می‌توان با شبنامه‌ها مقایسه کرد. شبنامه‌ها، همزمان با ورود دستگاههای چاپ و تکثیر در دوران قاجاریه و متناسب وبا فضای جامعه سیاسی - مطبوعاتی کشور،‌در تاریخ وسایل ارتباط جمعی ایران ظهور پیدا کردند. شبنامه، نشریه‌یی بود که در برابر روزنامه‌ - که با هویت مشخص گردانندگان و نویسندگان آن و به صورت آشکار منتشر می‌شد - به صورت پنهانی تهیه، تکثیر و توزیع می‌گردید.بعدها، بویژه در نهضت مشروطه‌، به صورت جنگ‌افزاری کارساز در خدمت برخی از مشروطه‌خواهان قرار گرفت. این نوشته‌ها، با هدفهای سیاسی - اجتماعی و برای برانگیختن مردم بود و از اواخر پادشاهی ناصرالدین شاه باب شد. (۴۹) شبنامه‌ها، در واقع داستانها، گزارشها و اتهام‌نامه‌های علیه شاه و صاحبان سمتهای سیاسی – اجتماعی بود که بیشتر با قلمی نیشدار، یا طنزآلود، بدون امضا و نشانی، بر روی یک صفحه تکثیر می‌شد. (۵۰)
البته، شبنامه‌ها در مواردی دچار کژکار کردیها و بدکارکردهایی نیز شده و در چارچوب غرض‌ورزیها و منافع شخصی، ابزار دست رقبای سیاسی – به منظور تخریب چهره و وجهه رقیب و از میدان به در کردن یکدیگر - شد.(۵۱) به لحاظ تاریخی، برخی از پژوهشگران تاریخ معاصر ایران، بویژه تاریخ‌نگاران مطبوعات سیاسی، رقابت میان امین‌الدوله با عین‌الدوله در انتشار شبنامه‌های هجوآمیز و فحشنامه‌ها در دوران مظفرالدین شاه و در آستانه انقلاب مشروطه را در این راستا ارزیابی می‌کنند. (۵۲) با وجود به فراموشی سپرده شدن نقش شبنامه، دوباره، ردپای آن را در انتخابات دوره نهم ریاست جمهوری می‌توان دید. در این دوره، شبنامه‌ها، به منظور تخریب چهره و وجهه سیاسی – اجتماعی و تشخیص شماری از کاندیداهای ریاست جمهوری، به کار برده شد. (۵۳)
SMS نیز، همچون شبنامه‌ها، در مواردی دچار کژکارکردیهایی شده و در جهت تخریب چهره شخصیتهای سیاسی و رقبای فکری به کار گرفته شده است. بهره‌گیری از SMS که در دی ماه ۱۳۸۵ در تخریب وجهه رییس سازمان گردشگری و میراث فرهنگی – که در عین حال معاونت رییس جمهوری دولت اصولگرا را نیز بر عهده دارد - در مراسم افتتاحیه نمایشگاه گردشگری در ترکیه، با دست زدن در پایان رقص سماعی، بهانه لازم را به رقبا داد؛ در این زمره قابل ارزیابی و توجه است.
کارکرد سیاسی SMS در مقاطعی همچون زمان انتخابات، بسی نمایان‌تر می‌شود. SMS، نخستین تجربه کارکرد سیاسی خود را در انتخابات هفتم مجلس شورای اسلامی از سر گذراند؛ آنجا که رسانه‌های عمومی، از بحث پیرامون مسأله تحریم انتخابات منع شده بودند، SMS‌ها، پیام طرفداران تحریم را به همه جای کشور رساندند. هرچند، از نتیجه و میزان تأثیرگذاری این پیامها اطلاعاتی در دست نیست، ولی، نفس این اقدام، خود نکته‌یی حائز اهمیت در معادلات سیاسی ارزیابی می‌شود. دومین تجربه سیاسی SMS، در آستانه نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ظهور و بروز یافت. در این انتخابات، بعضی از پیامهای مبادله شده، به منظور تخریب کاندیداهای ریاست جمهوری بوده است. (۵۴)
سومین تجربه، مربوط به انتخابات اخیر (۲۴ آذر ۱۳۸۵) شورای شهر و خبرگان است. در این دوره، SMSها، به عنوان ابزار تبلیغات، توانستند بخش وسیعی از کشور را پوشش دهند و SMS به صورتی گسترده، وارد عرصه تبلیغات سیاسی کاندیداها شود. (۵۵) پیامها در این دوره از انتخابات، عاری از تبلیغات تخریبی برای کاندیداهای مختلف بوده و از جریانهای مختلف سیاسی، SMSهایی برای شهروندان، بویژه در تهران و شهرهای بزرگ فرستاده شده است. در جریان انتخابات یاد شده، خبری مبنی بر ضرب و شتم اعضای هیأت نظارت، توسط هواداران یکی از کاندیداهای یک گروه ائتلافی، برای میلیونها نفر در چندین نوبت و به منظور تخریب چهره گروه و کاندیدای رقیب، فرستاده شد. (۵۶)
ت) برخی تجربیات جهانی در بهره‌گیری از SMS
۱ - ت) تجربه انتخاباتی در کشورهای توسعه یافته
در این سالها، پیشرفتهای فناوری و الکترونیک شدن مراکز و سازمانهای دولتی و خصوصی، رشد چشمگیر داشته است. سیستمهای الکترونیک، مانند دولت الکترونیک(۵۷) و اخیراً، رأی‌گیری الکترونیک(۵۸)، روز به روز در حال نفوذ به زندگی مردمان است. تجربه نشان داده که الکترونیک کردن بخش یا بخشهایی از یک سازمان، رشد کیفی مناسبی در روند کاری آن سازمان به وجود آورده است. یکی از مهمترین اهداف دولت الکترونیک(۵۹)، صرفه‌جویی در وقت مردم و کاهش هزینه‌های اجرایی سازمانهای دولتی است که سیستم رأی گیری الکترونیک، به عنوان زیرسیستم دولت الکترونیک، چنین اهدافی را دنبال می‌کند. (۶۰)
انتخابات عمومی در کشورهای اروپایی و آمریکایی، در سال‌های اخیر، به صورت نیمه الکترونیکی و الکترونیک امتحان شده و نتایج مطلوبی را هم به دنبال داشته است. (۶۱) طبق آمار هم پرسیهای به عمل آمده در این کشورها، به طور میانگین ۷۵% از مردم (۹۰% مردم بلژیک، ۷۰% مردم انگلستان، ۷۵% مردم ایالات متحده آمریکا) با الکترونیکی کردن سیستمهای رأی گیری – جهت اطمینان بیشتر از صحت برگذاری انتخابات و همچنین افزایش سرعت در ا اجرا و کاهش هزینه‌ها – موافق هستند.
یکی از مهمترین مشکلات در کشورهای اروپایی و آمریکایی، پایین آمدن شمار شرکت‌کنندگان در انتخابات عمومی است. چنان که در اروپا، تعداد شرکت‌کنندگان در سال ۱۹۵۰ که ۳۷/۸۳% بود، در آخرین انتخابات پارلمان، به حدود ۲۴% کاهش یافته است. همین مشکل، باعث شده که حتا، کشورهای محافظه کار، مانند انگلستان - که دارای روند انتخاباتی ثابت در ۱۰۰ سال گذشته بودند – طرحهای جدید و مورد اعتماد برای مردم، جهت افزایش تعداد شرکت‌کنندگان در انتخابات ارایه دهند. (۶۲)
۱ - ۱ - ت) نیوزیلند
دولت نیوزیلند برای انتخابات پارلمانی در سال ۲۰۰۵ میلادی، پیام کوتاه را به عنوان اصلی‌ترین گزینه ارتباطی برای عموم مردم در نظر گرفت. دولت این کشور، اهداف خود را از به کارگیری SMS در این انتخابات، به این شرح اعلام کرد:
۱) متقاعد کردن افراد واجد شرایط برای ثبت نام در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۰۵،
۲) گسترش مبارزات انتخاباتی و تماس با مرکز، که به طور گسترده‌ بر کاربران زیر متمرکز است:
افرادی که تا به حال رأی نداده‌اند، افرادی که تازه ۱۸ ساله شده‌اند، افرادی که بتازگی مهاجرت کرده‌اند (مهاجران) و افرادی که انگلیسی، زبان دوم آنهااست.
۳) برقراری ارتباط در زمان کوتاه، از راه یک مرکز پیام کوتاه و همچنین پشتیبانی و حمایت از روند کاری خدمات حوزه‌های رأی گیری در مکانهای مختلف.
۴) منظم کردن و دسته‌بندی اطلاعات و آرا، از طریق تماسهای پیام کوتاه دو طرفه، با گزارش جزییات؛ شامل طبقه‌بندی خدمات، زمان انتظار، زمان استفاده و … در یک مرکز پیام کوتاه.
در نیوزیلند، SMS به منظور شکستن حصارها و محدودیتهای ثبت نام برای شرکت‌کنندگان درانتخابات معرفی شده، بخصوص جوانان، توانستند با استفاده از این سرویس، ثبت‌نام خود را با کمترین تأخیر انجام دهند. همچنین، درخواست برای ثبت نام انتخاباتی، به واسطه سرویس پیام کوتاه افزایش یافت. از سوی دیگر، سیستم، دسترسی مردم را به فرم ثبت‌نام آسانتر کرد.
بر این اساس، معرفی شبکه پیام کوتاه، دسترسی کاربران را تا حدود ۵۰% افزایش داد. یک پیام کوتاه کاربر را تحریک می‌کند تا وارد عمل شود و این عمل از طریق SMS خیلی سریعتر از E - mail و تلفن صورت می‌گیرد. در انتخابات نیوزیلند، تماسها، حدود ۷۲% در دو هفته نخست، در مقایسه با سال ۲۰۰۲، افزایش یافت.
مرکز ثبت انتخابات، با نتایج جالبی در استفاده از SMS، به عنوان یک گزینه اصلی تماس، روبه‌رو شد. این مرکز، در دو هفته نخست، در مقایسه با سال ۲۰۰۲، ۷۲% درخواست برای ثبت نام داشته است. ۵۱% درخواستهای ثبت شده، از طریق SMS بود و این در حالی بود که همه کاربران، همچنین امکان انتخاب گزینه‌های دیگری؛ همچون تلفن یا اینترنت را نیز داشته‌اند. در مقایسه با سال ۲۰۰۲، کاربران تلفن و نامه در یک حد بوده‌اند. اما، کاربران E - mail در سال ۲۰۰۵، حدود ۸۰% کاهش یاتفه‌اند (انها SMS را به E - mail ترجیح داده‌اند). همچنان که مطرح شد، از آنجا که هزینه تماس هر کاربر از طریق SMS، ۸۰% ارزانتر از هزینه مکالمه است، استقبال از SMS در این انتخابات، بیش از حدی بود که مسوولان این کشور انتظار آن را داشتند. (۶۳)
۲ - ۱ - ت) انگلستان
در انگلستان نیز شورای شهر شفیلد،(۶۴) انتخابات سالانه را، از یک راه برنامه نوین سه گزینه‌یی،انجام داد. در ماه می سالهای ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ در انتخابات مجلس، رأی دهندگان توانستند از سه ابزار سده ۲۱، یعنی: اینترنت، تلفن مجانی(۶۵) و فرستادن متن از روش SMS و یا از راه دسترسی عمومی به صندوقها و مراکز سنتی رأی گیری، آرای خود را ثبت کنند.
در آغاز روی کارآمدن رهبران جدید، اداره نخست‌وزیری انگلستان نگرانی خود را درباره کاهش شرکت‌کنندگان اعلام کرد. چنان که، در سال ۲۰۰۰، آرای انتخابات ملی، تا ۶/۲۹% کاهش یافت و در سال ۲۰۰۱، در انتخابات سراسری، آراء به ۴/۵۹% کاستی گرفت و این کمترین اندازه مشارکت از زمان جنگ جهانی اول بود. در همان زمان، شورای شهر شفیلد تصمیم به استفاده از رأی گیری به شیوه الکترونیکی گرفت. این دسترسی جدید به شیوه‌های نوین انتخابات، یک سکوی پرتاب را برای دولت ایجاد کرد و اهداف دموکراسی الکترونیکی، همانند گسترش استفاده از کارتهای هوشمند، انتخابات مجازی و نظرسنجیها را فراهم آورده است. با این اهداف کلیدی و نشانگرهای اجرایی، شورای شهر شفیلد یک برنامه طراحی کرده است:
- رأی گیری آسانتر و در دسترس‌تر،
- تازه کردن سامانه رأی گیری در سده ۲۱،
- آسان کردن ارتباط عموم مردم با دولت، از طریق معرفی دولت الکترونیک. پروژه، به منظور سازگاری با تغییرات در فناوری و سیاست دولت و گسترشهای قانون طراحی شده است. نتایج به دست آمده در این پروژه، از نظر همه مسوولان محلی شرکت‌کننده، موفق بوده و علاقه مردم را به چنین مدیریتهایی جلب کرده است. (۶۶) نتایج به دست آمده، حاکی از افزایش ۸% در رأی گیری جدید نسبت به رأی گیری سنتی است. همچنین، تقریباً ۴۰% افرادی که رأی می‌دهند، از شیوه جدید استفاده می‌کنند و رأی الکترونیکی، بیش از روش پستی مورد استفاده قرار می‌گیرد. (۶۷)
۳ - ۱ - ت) مجارستان
مجارستان در انتخابات آوریل سال ۲۰۰۲ میلادی از SMS و E - mail برای انتخابات بهره برد. در این انتخابات، رقابت سخت طرفین با نتایج به دست آمده، گروههای انتخاباتی را به هم نزدیک کرده است. در طی دو هفته آخر مبارزات انتخاباتی، بین طرفهای رقایت انتخاباتی، فناوری متقابل، ارتباطات میان مردمی؛ به طور ناگهانی در مقیاس بزرگی مورد استفاده قرار گرفت.
در کشوری با ۱۰ میلیون نفر جمعیت، حدود ۵۳% مردم آن تلفن همراه دارند و ۱۵% کاربر اینترنت هستند. در این انتخابات، میلیونها پیام کوتاه سیاسی از طرف هواداران احزاب، به روشهای E - mail یا SMS فرستاده شد. در طول مبارزات انتخاباتی، روزانه حجم SMS در حدود ۲۰ الی ۳۰ درصد افزایش یافت. مشارکت مردم این کشور در این انتخابات فزونی گرفت، به طوری که نقش مهم فناوری جدید در طول رقابت انتخاباتی در مجارستان، بی‌سابقه بوده است. (۶۸)
۲ - ت) جنبش سیاسی SMS در شرق آسیا
۱ - ۲ - ت) فیلیپین
فیلیپین، در سال ۲۰۰۲، نخستین آزمایش واقعی فناوری فرستادن پیامهای کوتاه را در معرض دید همگان گذاشت. «هاوار رینگولد» نویسنده کتاب «جوامع هوشمند: انقلاب اجتماعی آینده» می‌گوید: تظاهرکنندگان سیاهپوش فیلیپینی، از راه یک خطر سیار منفرد، خبردار شده بودند که قرار است تجمع اعتراض‌آمیزی در یکی از خیابانهای شهر مانیل برپا شود. متن پیغام دریافتی آنها از این قرار بود؛ “Black EDSA. Dress ۲Go” در واقع، به طور خلاصه، به نشانی محل برپایی تجمع اشاره و تأکید شده بود که معترضان، لباس سیاه به تن کنند. برپایی این قبیل تجمعات، سرانجام به واژگونی حکومت «جوزف استرادا» رئیس جمهور وقت فیلیپین انجامید.
از آن زمان تاکنون، استفاده از SMS به عنوان یک ابزار سیاسی بسیار فراگیرتر شده است. رینگولد در این باره می‌گوید: «رویدادهای بزرگی در نتیجه استفاده از این فناوری در حال اتفاق افتادن است. من می‌توانم کشورهای چندی را در بخشهای مختلف جهان در ذهن خویش مجسم کنم که انتخابات آنها در آینده تحت تأثیر این فناوری قرار می‌گیرد.»(۶۹)
۲ - ۲ - ت) کره جنوبی
کره جنوبی، نمونه جالبی از تأثیر فناوری SMS بر سرنوشت انتخابات آن است. هم‌اکنون، بسیاری از کارشناسان کره‌یی با این عقیده موافقند که «روموهیون» رئیس جمهور فعلی، هرگز بدون کمک اینترنت و SMS قادر به پیروزی در انتخابات گذشته نبود. اوضاع داخلی کره در دسامبر سال ۲۰۰۲، به گونه‌یی بود که جریان اصلی رسانه‌های محافظه‌کار، با تمام قوا از «لی‌هوی‌چانگ» رقیب انتخاباتی «رو»‌ طرفداری می‌کردند، بویژه، زمانی که یکی از رقبای پیشین - که صلاحیت «رو» را مورد تأیید قرار داده بود – به طور غیرمنتظره، پشتیبانی خویش را از او در آستانه روز برگذاری انتخابات قطع کرد. اما، هواداران تبلیغاتی «رو» - که بیشترشان از نسل جوانتر «فناوری اطلاعات» بودند - تلاش پیگیری را در واپسین دقایق و لحظه‌های باقیمانده به برگذاری انتخابات صورت دادند. آنها، با فرستادن نامه‌های الکترونیک E.mail) و SMS) برای ۸۰۰ هزار رأی دهنده در صبح انتخابات، عملاً تلاش کردند تا مخاطبان پیامهای خویش را به حضور در پای صندوقهای رأی تشویق کنند. با تلاش وبسایت‌های خبری جایگزین، نظیر oh, My News و فرستادن پیامهای SMS، «رو» توانست در انتخابات ریاست جمهوری آن سال، با اختلاف فقط دو درصد، بر رقیب خود پیروز شود. مدیر بین‌المللی oh, My News می‌گوید: «شاید شما به برنامه‌های تولید شده در تلویزیون اعتماد نداشته باشید، اما، یقیناً پیغامی را که از یک دوست دریافت می‌کنید، جدی خواهید گرفت.»۷۰
۳ - ۲ - ت) کره شمالی
کره‌شمالی، در زمره منزوی‌ترین رژیمهای استبدادی جهان طبقه‌بندی می‌شود. ورود شمار قابل توجهی از خطوط تلفن سیار از کشور چین، باعث شده است تا تلاش مراجع حکومتی برای ممنوع ساختن استفاده از این قبیل وسایل ارتباطی، تا حد زیادی ناکام جلوه کند. فعالان حقوق بشر، طی سالیان متمادی تلاش می‌کردند تا برای آگاه ساختن مردم کره از تحولات منطقه‌یی و بین‌المللی، به قاچاق رادیو به این کشور فقیر بسنده کنند. اما، همین افراد، در حال حاضر با حیرت عمیقی به نقش و تأثیرگذاری فناوری موبایل در بهبود شرایط داخلی جوامع بسته می‌نگرند.
۴ - ۲ - ت) چین
در کشورهایی مانند چین، که اینترنت را سانسور می‌کنند، تلفن سیار می‌تواند نقش مهمتری بازی کند. آنها، یکی از معدود ابزارها برای بیان ناگفته‌ها - بی‌ترس از سانسور - را در اختیار افراد می‌گذارند. این کشور، بزرگترین بازار تلفن سیار را، با کمابیش ۳۵۰ میلیون کاربر، در اختیار دارد. در دسامبر ۲۰۰۵، ۱۲هزار کارگر چینی، در اعتراض به یک تهیه کننده محصولات Wal - mart دست به اعتصاب زدند. اگرچه آنها در یک اتحادیه متشکل نبودند، اما دسترسی به SMS کافی بود تا هماهنگی لازم برای تبلور چنین اعتراضی پدید آید.
بهار سال ۲۰۰۶، چین به مدت سه هفته در تب اعتراضات وسیع ضد ژاپنی می‌سوخت. جوانان چینی، با فرستادن نامه‌های الکترونیکی و پیغامهای کوتاه‌ چند حرفی، عملاً هموطنان خویش را به تحریم کالاهای ژاپنی و روانه شدن به خیابانها تشویق می‌کردند.
اطلاعات بعدی، در مورد مسیرهای راهپیمایی و حتا، نوع شعارهایی که قرار بود فریاد زده شود، جزء عناصر اصلی پیغامها بود. اگرچه این پیغامها هیچ هویت سازمانی آشکاری نداشت، اما، کمک کرد تا ۲۰ هزار نفر برای برپایی یک راهپیمایی سراسری در ۱۶ آوریل گردهم آیند.
از زمانی که حکومت چین درصدد برآمده است تا راهی را برای فیلتر کردن عملی پیامهای SMS بیابد، بارها ناچار شده تا از طریق توسل به همین فناوری، به فرستادن پیغامهای هشداردهنده در مورد لزوم گردن نهادن به مقررات داخلی و حفظ آرامش جامعه بپردازد. با این حال، شیوع فناوری فرستادن پیام کوتاه، نمایانگر چالشی جدی برای حکومت چین است. پس از اعتراضات خونین دانشجویان و فعالان سیاسی در میدان «تیان آن‌من» مراجع حکومتی در چین به تصویب مقرراتی پرداختند که به موجب آنها گرفتن پروانه از نمایندگیهای محلی امنیت عمومی سراسر کشور، برای برپایی تظاهرات تاکید شده است. «کیانگ ژیائو» مدیر «پروژه اینترنت چین» در دانشگاه کالیفرنیا در برکلی می گوید: «حالا هرکس می تواند از SMS و E - mail برای سازماندهی یک اعتراض دسته جمعی در مقیاس بزرگ استفاده کند، بدون این که نیازی به گرفتن پروانه از دولت باشد». وی در ادامه می‌افزاید:«جوانان امروز چین ابزارهای ارتباطی بسیار قدرتمندی را در اختیار دارند.»۷۱
۳ - ت) دموکراسی سازی در خاورمیانه
۱ - ۳ - ت) لبنان
فرستادن پیغام از طریق خطوط تلفن همراه در خاورمیانه نیز تأثیرات عمیقی را برجای نهاده است. در مارس سال ۲۰۰۵، شهروندان لبنانی از E - mail و SMS برای سازماندهی یک راهپیمایی بسیار باشکوه در بیروت استفاده کردند و موفق شدند تا یک میلیون تظاهر کننده را که ظاهراً همگی خواستار خروج نظامیان سوری از کشورشان و نیز کناره‌گیری دولت طرفدار سوریه در لبنان بودند، جمع کنند. حدود یک ماه بعد، زیر فشار سازمان ملل متحد و فشار تظاهرکنندگان لبنانی، ۱۴ هزار نظامی سوری مجبور به ترک لبنان و پایان دادن به حضور ۲۹ ساله خویش در این کشور شدند.
۲ - ۳ - ت) کویت
در کویت نیز، زنان با تشکیل تجمعاتی – که گستردگی و تنوع آنها تاکنون سابقه نداشته است - خواستار برخورداری از حق رأی در انتخابات کشورشان شدند. برخلاف سالهای پیش، اعتراضات امسال زنان کویتی بسیار مؤثرتر بوده است. زیرا، امکان فرستادن پیام از طریق تلفنهای همراه، در عمل به ظاهر کنندگان کویتی اجازه داد تا دختران جوان را از مدرسه‌ها بیرون بکشند و به خیابانها روانه کنند تا از این طریق به پیشبرد اهداف خویش امیدوارتر باشند. تلاشهای معترضان، بالاخره، نتیجه داد. پارلمان کویت، اخیراً لایحه‌یی را به تصویب رساند که براساس آن، زنان این کشور حق رأی دادن در انتخابات و خیز برداشتن برای تصدی کرسیهای پارلمانی و شورای محلی را خواهند داشت.۷۲
۳ - ۳ - ت) عراق
در عراق نیز، با توجه به شرایط حاکم براین کشور، مضامین پیامهای کوتاه؛ شامل لطیفه‌ها و صداهایی درباره بمب‌گذاریهای انتحاری، فرقه‌گرایی، قیمت بنزین، صدام حسین و بوش است.
محتوای یکی از پیامهای ظریف و نیشدار این است:
«جناب بوش، یک برنامه زمانبندی شده برای عقب‌نشینی مردم عراق از خاک این کشور را اعلام کرده است!».
در این کشور، به دلیل شرایط امنیتی، بیشتر رستورانها، کافه‌ها و سینماها بسته است. بنابراین، پیام کوتاه و زنگهای گوناگون برای عراقیها، به عنوان وسیله‌یی برای ایجاد تفنن و سرگرمی، به کار می‌رود. بعضی از عراقی‌ها، از موبایل‌های خود برای بیان اظهارات سیاسی استفاده می‌کنند. همین‌طور، طرفهای رقابتهای سیاسی، از زنگهایی با مضامین «سرزمین من عراق» و یا سرود ملی این کشور پیش از صدام - به سبب محبوبیت پیام کوتاه - به عنوان راهی برای کسب پیروزی در مبازرات پارلمانی سال گذشته این کشور استفاده کردند.۷۳
● نتیجه گیری
بنیان کارکردگرایی بر این واقعیت استوار است که دوام و بقای کلیه سنن و مناسبات و نهادهای اجتماعی، به کار یا وظیفه‌یی بستگی دارد که در نظام اجتماعی برعهده می‌گیرند. در این میان، آنچه مطرح و مهم تلقی می‌شود، سودمندی آنها در کل نظام است. زیرا، مبادله را تسهیل می‌کنند تا کلیه گروههای درگیر و عناصر ذینفع از آن بهره جویند.۷۴
در این مقاله، تلاش شد تا ضمن طرح کار ویژه‌های مختلف SMS، وجوه مختلف کارکردی این ابزار نوین ارتباطی - بویژه با ذکر مصادیق و نمونه‌هایی از آن - مورد طرح و بررسی قرار گیرد.
گفتن ندارد که ارتباطات، عامل مهمی برای دگرگونی و تحول در جهان معاصر است. از اختراع صنعت چاپ و تحول در جهان معاصر است. از اختراع صنعت چاپ گرفته تا پیدایش فناوریهای نوین مخابراتی و ارتباطی، همگی در خدمت تغییر و تحول بوده است.
تلفن همراه، از جمله آ‌خرین فناوریهایی است که با وجود مدت کمی که از ورود آن به کشور ما می‌گذرد، تأثیرات چشمگیری را در حوزه‌های گوناگون به جای گذاشته است.
در کشورهایی که دستاوردهای چشمگیر در حوزه فناوری داشته‌اند، همچون کره جنوبی، فرستادن پیام با تلفنهای همراه، به شیوه‌ای برای ترویج چیزی تبدیل شده است که کارشناسان، از آن به عنوان «دموکراسی موبایل» یاد می‌کنند. این حالت، در جوامع کنترل شده‌یی، مانند چین و کشورهای خاورمیانه، حتا، شدت بیشتری دارد. زیرا فناوری‌ فرستادن پیامهای کوتاه، با نظارت گسترده مراجع حکومتی روبه رو نبوده و هزینه مادی – امنیتی آن نیز چندان زیاد نیست. در عمل کانال زیرزمینی تازه‌ای برای بیان حقایق سانسور نشده - البته در قالب عبارتهای کوتاه – فراهم آمده است. تظاهرکنندگان از این ابزار پیشرفته برای بسیج افکار عمومی، جهت برپایی تجمعات اعتراض‌آمیز، هشدار به مراجع حکومتی در برابر تضییع حقوق شهروندان و بعضاً، پخش هرزنامه‌های سیاسی، استفاده می‌کنند. این فناوری، همچون جوامع را قادر ساخته تا با سرعت بی‌نظیری، به طراحی اقدامات دسته جمعی بپردازند.
البته، فرستادن پیامهای کوتاه از طریق تلفن همراه، می‌تواند به ابزاری در خدمت گروههای تروریستی نیز قرار گیرد. شبکه تروریستی «القاعده» طی سالیان اخیر توانسته است، با بهره‌گیری از این فناوری، نیروهای خود را سازماندهی کند. مواردی نیز وجود داشته که قابلیت فرستادن پیامهای کوتاه عملاً بروز خشونتهای جبران ناپذیری را موجب شده است. رینگولد می‌گوید: نمی‌خواهم بگویم که فناوری موبایل یکسره خوب یابد است؛ در حقیقت، وقتی زمان برگزاری انتخابات فرا می‌رسد، شما می‌خواهید به نتیجه آن بیندیشید. بی‌گمان دوست ندارید که دیگران بی‌انگیزه لازم و بی‌آگاهی و اندیشیدن، با موضوعی به این پایه از این اهمیت برخورد کنند.
با تمام این اوصاف، فعالان حوزه‌های سیاسی و اجتماعی، به طور کاملاً محتاطانه‌یی، امیدوارند که این فناوری تأثیرات عمیقی را در بطن جوامع محدود کننده آزادی بیان ایجاد کند و استفاده از فناوری موبایل در کنار اینترنت و خدمات پستی آن بتواند آینده‌یی متفاوت را برای جهانیان رقم بزند.

پاورقی‌ها:
۱ - عضو هیأت علمی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی (واحد تهران مرکزی)
۲ - کارشناس ارشد رشته روابط بین‌الملل
۳ - Short Message service
۴ - SMS، به عنوان ابزار نوین ارتباطی از دیدگاههای مختلفی از جمله: نظریات ارتباطی، قابل بررسی است و شناخت و بررسی دقیق جنبه‌های مختلف آن، وقت و فرصت بیشتری را می‌طلبد، که در این مختصر نمی‌گنجد. جهت آشنایی با نظریات ارتباطی، نگاه کنید به:
الف)ورنر سورین، جمیز تانکارد، نظریه‌های ارتباطات، ترجمه علیرضا دهقان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۱.
ب) داود زارعیان، مبانی کلی ارتباطات جمعی، تهران: انتشارات کارگزار روابط عمومی، ۱۳۸۲.
۵ - Functionalism Theory
۶ - تقی آزاد ارمکی، نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: انتشارات سروش، ۱۳۷۶، ص ۴۹.
۷ - Wholes
۸ - sub - systems
۹ - تام او. سولیوان و دیگران، مفاهیم کلیدی ارتباطات، ترجمه میرحسن رییس زاده، تهران: انتشارات فصل نو، ۱۳۸۵، ص ۱۷۳.
۱۰ - غلام عباس، نظریه‌های جامعه‌شناسی، چ ۱۰، تهران: انتشارات سمت، ۱۳۸۳، ص ۲۱۲.
۱۱ - Disintegration
۱۲ - unstability
۱۳ - حسین ابوالحسن تنهایی، درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: انتشارات مرندیز، ۱۳۷۴، صص ۶ - ۷۵.
۱۴- تقی آزادارمکی، همان، ص ۵۰. و نیز بنگرید به:
- Bert N. Adams, R.A. Sydie, Sociological Theory, Thousand Oaks, California: Pine forge Press, ۲۰۰۱, pp. ۵۹, ۲۳۰, ۲۵۹. ۲۷۳, ۶۰۳.
۱۵ - هرمز مهرداد، مقدمه‌یی بر نظریات و مفاهیم ارتباطات جمعی، تهران: انتشارات فاران، ۱۳۸۰، ص ۴۴.
۱۶ - مقایسه کنید با: دنیس مک کوایل، درآمدی بر نظریه ارتباطات جمعی، ترجمه پرویز اجلالی، تهران: انتارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۲، ص ۱۰۵.
۱۷ - مقایسه کنید با: هرمز مهرداد، همان، ص ۷۴.
۱۸ - Correlation
۱۹ - Continuity
۲۰ - Mobilization
۲۱ - مقایسه کنید با: همان، صص ۷ - ۷۶.
۲۲ - حمیرا مشیرزاده، درآمدی نظری بر جنبشهای اجتماعی، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، ۱۳۸۱، صص ۶۲ - ۲۶۱.
۲۳ - جهت آشنایی با ویژگیها و دیدگاه نظریه‌پردازان جنبشهای نوین اجتماعی، ر.ک. به:
الف)دوناتلادلاپورتا، ماریو دیانی، مقدمه‌یی بر جنبشهای اجتماعی، ترجمه محمد تقی دلفروز، تهران: انتشارات کویر، ۱۳۸۴.
ب) علی کریمی، «جنبشهای جدید اجتماعی و هویت با تأکید بر ایران»، در کتاب نهادهای مدنی و هویت در ایران، تهران: انتشارات تمدن ایرانی، ۱۳۸۵.
۲۴ - Scott B. Guthery & Mary J. Gronin, Mobile Application Development with SMS and SIM, New York: Mc Graw - hill, ۲۰۰۲.
۲۵ - Point to point
۲۶ - Point to multipoint
۲۷ - http://www.azarsms.com/faq.html#۰۳ (۷/۱/۲۰۰۷)
۲۸ - http://www.Zenith-sms.com/beta/smsinfo.asp (۱۰/۱/۲۰۰۷)
۲۹ - http://www.aftab.ir/news/۲۰۰۶/apr/۲۲/c۳c۱۱۴۵۷۰۳۹۷۲-science-education-information-tech-nology.php (۴/۱۱/۲۰۰۶)
۳۰ - Ibid.
۳۱ - Ibid.
۳۲ - رضا شوقی، «تحلیل جامعه‌شناسی پدیده اس. ام. اس ایرانی» در:
- http://www.radiozameneh.com/special/۲۰۰۶/۱۰/post-۱۵-html (۱۹/۱۱/۲۰۰۶).
۳۳ - امیر مسعود رادی، «SMS فراتراز یک پیام»، در:
- http://www.kurdsms.com/news/۹ (۴/۱۱/۲۰۰۶)
۳۴ - http://www.tcwmagazine.com/tahlil/m۸- ۶.Htm (۴/۱۱/۲۰۰۶).
۳۵ - http://www.aftab.ir/news/۲۰۰۶/apr/۲۲/c۳c۱۱۴۵۰۳۹۷۲-science-education-information-tech-nology.php (۴/۱۱/۲۰۰۶).
۳۶ - Interactive
۳۷ - زمانی که سیستم ارتباطی که در کنار تلویزیون وجود داشته باشد، به طوری که بینندگان از داخل منال خود نوعی ارتباط دوسویه را با مجریان یک برنامه برقرار کنند، این تلویزیون اینتراکتیو نامیده می‌شود.
۳۸ - http://www.taban.net/totala.Php? Ide-۱۵/۱۴ (۴/۱۱/۲۰۰۶).
۳۹ - http://www.tct.ir/componentsi.php? rO v=۸۸ KMAPDZGR…(۲۷/۱۲/۲۰۰۶)
۴۰ - http://www.itna itna ir/archives/telecom/۰۰۴۱۶۸.Php (۱۱/۴/۲۰۰۶).
۴۱ - http://www.aftab.op.cit.
۴۲ - http://www.itna.ir/archives/telecom/۰۰۴۱۶۸.Php (۱۱/۵/۲۰۰۶).
۴۳ - http://www.hamshahri.org/News/? Id=۱۸۷۷۷ (۲۷/۳/۲۰۰۷).
۴۴ - رضا شوقی، همان.
و نیز جهت اطلاع بیشتر ر.ک به: حسن جوادی، تاریخ طنز در ادبیات فارسی، تهران: انتشارات کاروان، ۱۳۸۴
۴۵ - http://www.Aftab.Op.cit
۴۶ - روزنامه فناوری اطلاعات، سال اول، شماره ۱۵۵، ۶/۹/۱۳۸۵، ص ۵.
۴۷ - رضا شوقی، همان.
۴۸ - جهت اطلاع بیشتر از جامعه مجازی ر.ک به:
الف) ژان ماری گنو، آینده آزادی: چالشهای جهانی شدن دموکراسی، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، تهران: دفتر مطالعات سیاسی بین‌المللی، ۱۳۸۴، ص ۹۲.
ب)جمیز اسلوین، اینترنت و جامعه، ترجمه عباس گیلوری و علی رادباوه، تهران: نشر کتابدار، ۱۳۸۰، صص ۸۳ - ۸۲.
پ)هیوبرت دریفوس، نگاهی فلسفی به اینترنت، ترجمه علی ملائکه، تهران: انتشارات گام نو، ۱۳۸۳، ص ۱۶۲.
ت) مرادعلی صدوقی، تکنولوژی اطلاعات و حاکمیت ملی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی بین‌المللی، ۱۳۸۰، صص ۴۷ و ۱۶۲ - ۱۶۰.
H) Leaha Lieverouw, Sonialivings Tone (ed), Hand Book of New Media, London: SAGE Publication, ۲۰۰۲, pp. ۳۹ - ۴۱.
۴۹ - ناصرالدین پروین، تاریخ روزنامه‌نگاری ایرانیان و دیگر پارسی‌نویسان، ۲ج، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۷، ج ۱، ص ۱۸۲.
۵۰ - همان، ص ۱۸۴.
۵۱ - جهت اطلاع بیشتر در مورد شبنامه‌ها ر.ک به: الف) ناصرالدین پروین، همان، ج ۲، صص ۸۲ - ۳۷۷.
ب)فرید قاسمی، سرگذشت مطبوعات ایران: روزگار محمدشاه و ناصرالدین شاه، ۲ ج، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج ۲، صص ۳۸ - ۱۸۳۷.
۵۲ - الف) محیط طباطبایی، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، چ ۲، تهران: مؤسسه انتشارات بعثت، ۱۳۷۵، ص ۱۰۲.
ب)عبدالرحیم ذاکر حسین، مطبوعات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، چ ۳، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۵، صص ۴۷ و ۴۸.
۵۳ - جهت آشنایی با فضای انتخابات دوره نهم ریاست جمهوری و نقش شبنامه‌ها ر.ک.به:
- امیر سیاح، نقش آفرینان سوم تیر، تهران: ناشر مؤلف، ۱۳۸۴، صص ۶۴ و ۶۶، ۶۷.
۵۴ - «انقلاب کوچک پیام کوتاه در انتخابات»، در:
- http://daily.Ghajar.ir/archives/۰۳۹۰۲۰.Html (۴/۷/۲۰۰۵).
۵۵ - جذب SMS به صورت انبوه، از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، به بخش خصوصی واگذار شد که سه شرکت اقدام به فرستادن SMSهای انبوه می‌کنند. این شرکتها، موظفند مفاد آیین‌نامه‌یی را که در سال ۱۳۸۳ تصویب شد و ضمانت اجرایی دارد، رعایت کنند. این آیین‌نامه، در پنج اصل مطرح می‌شود: الف) با اصول و مبانی دین اسلام و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مغایرت نداشته باشد و در تضاد نباشد.
ب) باعث تشویش اذهان عمومی نگردد. پ) مخل نظم و آرامش حاکم بر جامعه نباشد ت) به اخلاق حسنه حاکم بر جامعه آسیب نرساند. ث) با سیاستهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور مغایرت نداشته باشد.
۵۶ - «آخرین تلاشها برای انتخابات» در:
- http:www.irna.com/fa/news/view/line-۷/۸۵۰۹۲۲۴۸۰۱۱۰۱۱۳۴.htm (۱۳/۱۱/۲۰۰۶).
۵۷ - E - Government
۵۸ - E - Voting
۵۹ - جهت آشنایی بیشتر با تعریف، ساختار، اهداف و مزایای دولت الکترونیکی ر.ک. به:
الف) محمد حسن مرادی، رقیه هاشمی، فناوری اطلاعات و دولت الکترونیکی، همدان: انتشارات نور علم، ۱۳۸۴، صص ۹۸ - ۷۳.
ب) پاتریسیاجی، پاسکوال، دولت الکترونیکی، ترجمه مسعود شفیعی، تهران: انتشارات پیام‌رسان، ۱۳۸۴، صص ۹،۱۰،۱۸،۲۴،۲۶.
۶۰ - Rachel K. Gibson, Andrea Rommele & Stephen j. Ward (ed), Electronic Demoaracy, London: Routledge, ۲۰۰۴, pp. ۴۰, ۴۴, ۴۸ - ۵۶, ۱۹۵.
۶۱ - Graeme Browning , Electronic Democracy: using The Internet to Transform American Political, second Edition, New Jersey: Information today, Inc, ۲۰۰۲, pp. ۱۳۱ - ۱۶۸.
۶۲ - جابر کریم‌پور، کامل نورانی، «انتخابات الکترونیکی در دولت الکترونیکی»، در:
- http://www.irandoc.ac.ac.ir/Data/E-J/ vol ۴/noorani.Htm (۲۴/۱۱/۲۰۰۶).
۶۳ - http://www.callcentre - expo.co. uk/Ex-hibitorilibrary/۳۰۲/Elections.Pdf (۲۲/۱۰/۲۰۰۶).
۶۴ - Sheffield
۶۵ - Free phone
۶۶ - “Edemocracy in Sheffield”, in http://unpanl. Un. Org/ intradoc/ groups/ public/documents/ other/ uNpANo ۲۲۷۲۹. Pdf (۲۲/۱۰/۲۰۰۶)
۶۷ - Ibid.
۶۸ - Steven Clift, “Mobile Text Message (sms) and Plitics - Hungary and China”, in: the http://www.mailarchive. com/do - wire@tc. Umn. Edu/msgoo ۴۸۱ - html (۲۳/۵/۲۰۰۲).
۶۹ - کتی هونگ، «sms فناوری نوین ارتباطی راهی به سوی آینده»، در:
- http: www.kurdsms.com/news/۱۱/(۱۰/۳/۲۰۰۶).
۷۰ - همان.
۷۱ - همان.
۷۲ - کتی هونگ، همان.
۷۳ - Hossamel. Hamalawy, “sms culture in Iraq”, in: http://arabist/net/ archives/۲۰۰۶/۰۸/۲۲/sms-culturein-iraq (۲۲/۸/۲۰۰۶).
۷۴ - بنگرید به: غلامعباس توسلی، نظریه‌های جامعه‌شناسی، چ ۳، تهران: سمت، ۱۳۷۱، ص ۲۱۲.

نویسنده: منیره - عرب / مجتبی - مقصودی
منبع: ماه نامه - اطلاعات سیاسی اقتصادی - شماره ۳۴۶ - ۳۴۵

منبع : باشگاه اندیشه