دانش در خدمت مرگ‌آفرینان

تیرماه ۱۳۶۶ یادآور یکی از دردآورترین و سیاه‌ترین جنایت رژیم بعثی و همه حامیان غربی و شرقی او در تاریخ این سرزمین است. در این روز، مردم بیگناه ایران گازهای مسموم حملات شیمیایی عراق را در سینه فرو دادند و در مقابل، جهانیان سکوت و در عمل، متجاوز را تقویت کردند. هنوز هم پس از سال‌ها داغ زخم‌های شیمیایی در جان مجروحان باقی مانده است. هر روز یکی از گل‌های باغ شرافت دفاع مقدس بر اثر جراحات شیمیایی پس از سال‌ها درد و رنج، شربت شهادت را می‌نوشد و به یاران خود می‌پیوندد اما جنایتکارانی که دست همکاری حزب بعث را فشردند و او را تقویت کردند، آزادانه فعالیت می‌کنند و فریاد دفاع از حقوق بشر سر می‌دهند.
فریاد حمله شیمیایی به آسمان می‌رود. بوی سیر که نشان از گاز خردل بود استشمام می‌شود. سپیده، پرستار یکی از بیمارستان‌های صحرایی به خاطر اشتباه فرزانه در جابه‌جایی ماسک‌های ضدشیمیایی، نمی‌تواند از ماسک استفاده کند و به گاز خردل آلوده می‌شود. سپیده حامله است و وقتی همراه همسر خود سهیل برای انجام سونوگرافی به بیمارستان می‌رود متوجه ضربان قلب نامتعارف جنین می‌شوند. وقتی سپیده این خبر را به سهیل می‌دهد که کودک ناقص است، تلنگر روحی به سهیل وارد می‌شود. سپیده فرزندی با نقص مادرزادی به دنیا می‌آورد و سهیل او را ترک می‌کند.
این داستان فیلم «میم مثل مادر»، ساخته مرحوم رسول ملاقلی‌پور، کارگردان فقید سینمای دفاع مقدس است. بسیاری این فیلم را فیلم تلخی می‌دانند، اما در مقایسه با واقعیات جنگ، چندان هم تلخ نیست. داستان زندگی واقعی مصدومان شیمیایی کشور از این هم تلخ‌تر است. براساس تحقیقات موردی پژوهشکده مهندسی و علوم پزشکی جانبازان، میانگین سن جانبازان شیمیایی شهید شده ۴۹ سال بوده است.
۵۰ هزار پرونده فعال مصدومان شیمیایی در بنیاد شهید و امور ایثارگران حکایت از درد مظلومانه آنان دارد.
۱۱ هزار و ۳۴۸ مصدوم با ضایعات پوستی، ۱۵ هزار و ۵۶۲ نفر با ضایعات چشمی و ۱۷ هزار و ۷۵۰ نفر با ضایعات ریوی تنها بخشی از جنایاتی است که در حق مردم ایران انجام شده است.
این تعداد هر کدام در تقسیم‌بندی خفیف، متوسط و شدید رده‌بندی شده‌اند و بر این مبنا ۳۷ هزار و ۳۰۰ نفر با ضایعات درجه خفیف، ۷۲۶۴ نفر با ضایعات درجه متوسط و ۱۰۹۶ نفر با ضایعات درجه شدید پوستی، چشمی و ریوی شناسایی شده‌اند.
● یک قرن شرارت
از حدود یکصد سال پیش بشر شروع به استفاده از سلاح‌های شیمیایی در جنگ کرده است. از اوایل جنگ جهانی اول، گازهای شیمیایی وارد میدان نبرد شدند. در سال ۱۹۱۵ آلمان‌ها در بلژیک علیه متفقین گاز کلرین را به کار بردند که نخستین حمله وسیع گازی در تاریخ دنیا محسوب می‌شود. در سال ۱۹۱۶ آلمان‌ها و متفقین هر دو مجهز به توپخانه گازهای جنگی شدند و از عوامل مختلف خفه‌کننده و اشک‌آور علیه یکدیگر استفاده کردند.
در جنگ جهانی اول، گاز خردل بدون شک از موثرترین عوامل به کار گرفته شده بود. پس از پایان جنگ جهانی اول و در سال ۱۹۲۵ در کنفرانس خلع سلاح ژنو، پروتکلی به امضای غالب کشورهای جهان درآمد که در آن کاربرد سلاح شیمیایی و بیولوژیکی منع شده بود (عراق نیز از امضاءکنندگان آن بود.) امضاءکنندگان این پروتکل، عموما اهمیتی برای آن قائل نشدند و تولیدات درحد وسیع ادامه یافت و بسیاری از کارخانجات تولیدکننده مواد شیمیایی، در اختیار بخش جنگ‌های شیمیایی ارتش‌ها قرار گرفتند.
در جنگ جهانی دوم، تحقیق و تولید عوامل شیمیایی و بیولوژیک همچنان ادامه یافت و انبارهای بزرگی از سموم مختلف جنگی در کشورها ذخیره شد. علی‌رغم این‌که گازهای اعصاب تا خاتمه جنگ تنها در اختیار ارتش آلمان بود، ولی ممکن بود دیگر کشورها نیز از این گازهای اعصاب استفاده کنند. در طول جنگ جهانی دوم برخلاف تولید زیاد انواع گازهای جنگی توسط قدرت‌های بزرگ، موارد استفاده از این سلاح مشاهده نشد.
پس از جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۶۵ مصر در یمن از گاز خردل استفاده کرد که البته تا سال‌ها پس از آن به طور بین‌المللی شناخته نشد.
با وجود این همچنان ساخت سلاح‌های شیمیایی ادامه داشت. تنها در سال ۱۹۸۵ کنگره آمریکا مبلغ ۱۶۴ میلیون دلار را (برای سال مالی ۱۹۸۶) برخی تولید سلاح‌های شیمیایی اختصاص داد. در جنگ ویتنام (۶۸۱۹۶۱) آمریکایی‌ها به طور بسیار گسترده‌ای از عوامل ضدگیاه استفاده کردند که در واقع اولین کاربرد آن در جنگ‌های دنیا به شمار می‌رفت. اواخر دهه ۱۹۷۰ گزارش‌ها حاکی از آن بود که در برخی نبردهای کوچک در لائوس، کامبوج، ویتنام و افغانستان به طور محدود از عوامل شیمیایی استفاده شده است و سرانجام در جنگ ایران و عراق، عراق به طور گسترده از سلاح‌های شیمیایی علیه رزمندگان ایران استفاده کرد.
● به کدامین گناه؟
یکی از جنایات بزرگ بشری در هفتم تیر سال ۶۶ در سردشت رخ داد. ساعت ۴:۳۰ بعدازظهر ۷ بمب شیمیایی به سمت شهرستان سردشت شلیک شد. از این تعداد ۴ بمب به شهر و ۳ بمب در روستاهای اطراف فرود آمد. با این‌که شهر بمباران شده بود مردم پس از بمباران از پناهگاه‌ها خارج شده و برای دیدن مناطق بمباران شده و کمک به همنوعان خود عازم این مناطق شدند و خوشحال بودند که کشته و زخمی نداشتند؛ اما پس از مدتی بوی سیر گندیده تمام فضای شهر را فرا گرفت. آنها که در معرض مستقیم بمباران قرار گرفته بودند با چشم‌هایی کور و متورم و بدن‌های سوخته و تاول زده و تنگی نفس در حالی که مرتب استفراغ می‌کردند و نمی‌دانستند که تا چند ساعت دیگر زنده می‌مانند.
هوای مسموم همه جا پر شده بود. برخی به دستمال نمدار متوسل می‌شدند تا شاید جلوی گازهای شیمیایی را بگیرد؛ اما هوای مسموم حتی تا زیر پوستشان نفوذ کرده، از راه حلق گذشته، خونشان را آلوده و سراسر زندگی‌شان را به سلطه خود درآورده بود.
در این حادثه که در روز بعد نیز تکرار شد، هواپیماهای بمب‌افکن عراقی با بمب‌های شیمیایی به ۴ نقطه پرازدحام و متراکم جمعیتی شهر سردشت حمله کردند و زن و کودک و خرد و کلان مردم بی‌گناه آن شهر و اطراف آن را هدف گازهای کشنده شیمیایی قرار دادند.
در این حمله، صدها تن به شهادت رسیدند و بیش از ۸۰۰۰ مصدوم و زخمی بر جای ماند و همچنان هر ساله تعدادی از این مصدومان به جمع کشته‌شدگان می‌پیوندند، بدون این‌که کسی پاسخ بدهد به کدامین گناه این بی‌گناهان به خاک و خون کشیده شده‌اند؟
● گاز با بدن چه می‌کند؟
خردل یکی از رایج‌ترین گازهای شیمیایی بود که طی جنگ تحمیلی، عراق بارها از آن استفاده کرد. پوست از اولین اعضای بدن است که در معرض گاز خردل قرار می‌گیرد و به علت وسعت آن در مقایسه با دیگر اعضاء معمولا بیشترین آسیب را نیز متحمل می‌شود. این گاز موجب ایجاد تاول می‌شود. مایع تاول ابتدا شفاف بوده ولی بعد زرد رنگ و منعقد می‌شود. این تاول‌ها امکان دارد براحتی پاره شوند. سوختگی عمیق هم ممکن است رخ دهد که می‌تواند موجب عفونت یا از بین رفتن پوست شود.
فاجعه دردناک بمباران شیمیایی دربرابر سکوت مجامع بین المللی ناچیز استریه‌ها قربانی بعدی این جنگ‌افزار مخرب هستند. با تماس گاز خردل با ریه، بیمار دچار سرفه‌های قطاری می‌شود که ابتدا بدون خلط بوده، ولی بتدریج خلط نیز به آنها اضافه می‌شود. پس از مدتی در صورت عدم درمان، ریه فرد از کار می‌افتد. از عوارض مزمن اثر گاز خردل بر ریه‌ها می‌توان به برونشیت مزمن فیبروز ریه، آسم، برونشکتازی، تنگی نفس موضعی در تراشه و برونش‌های اصلی و سرطان ریه اشاره کرد. متاسفانه قسمت عمده‌ای از آسیب‌های ایجاد شده در ریه به دنبال تماس با گاز خردل غیرقابل برگشت است و تلاش درمانی در این بیماران فعلا در محدوده کنترل علائم تنفسی، کاهش عوارض و درمان عفونت‌های ریوی و جلوگیری از پیشرفت ضایعات ریوی است.
چشم‌ها نیز از گاز خردل در امان نیستند و آسیب‌های جدی می‌بینند. عوارض گازهای شیمیایی بر چشم به گونه‌ای است که عروق جدید در چشم و اشکال در غدد مترشحه اشک ایجاد می‌شود و همچنین فرد آسیب‌دیده همیشه احساس سنگینی یا وجود جسم خارجی در چشم دارد. برخی التهاب‌ها و تورم‌های چشمی به زخم‌های قرنیه و کاهش بینایی و حتی در برخی موارد به نابینایی منجر می‌شود.
● روزی برای مبارزه
سال ۱۳۸۱ به پیشنهاد ستاد مشترک نیروهای مسلح و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی ۸ تیر به عنوان روز مبارزه با سلاح‌های شیمیایی و میکروبی نام گرفت.
هشتم تیرماه از آن جهت روز مبارزه با سلاح‌های شیمیایی و میکروبی نامگذاری شد که روز یکشنبه بعدازظهر هفتم تیر سال ۶۶ برابر با ۲۸ ژوئن ۱۹۸۷ شهر سردشت با جمعیتی حدود ۱۲ هزار نفر مورد حمله شیمیایی با عامل خردل قرار گرفت.
این نامگذاری، یادآور فاجعه تلخ و دردناکی است که توسط جنایتکاران جنگی به عنوان لکه ننگی در حافظه تاریخی بشریت نقش بسته است و سکوت مدعیان صلح را به همراه داشت. از سویی این روز بیانگر رسالت بزرگ دولت‌ها، محافل بین‌المللی و جامعه جهانی، برای برچیدن کامل کلیه سلاح‌های کشتار جمعی، بویژه سلاح‌های شیمیایی از کره خاکی است.
● سکوت ننگین
به جرات باید گفت فاجعه دردناک بمباران ده‌ها شهر و روستای کشورمان و شهر حلبچه عراق و قتل‌عام مظلومانه ده‌ها هزار مرد، زن و کودک بی‌دفاع توسط رژیم سفاک و جنایتکار صدام در دوران ۸ سال دفاع مقدس در مقایسه با فاجعه تکان‌دهنده و تلخ سکوت مجامع بین‌المللی مسوول و بسیاری از مقامات دولت‌های مدعی دفاع از حقوق بشر و بشردوستانه بسیار ناچیز است.
جامعه متمدن غربی علی‌رغم وجود ده‌ها معاهده و سازمان و نهاد بین‌المللی و اعلام مکرر تعهد دولت‌ها به رعایت قواعد و رویه‌های انسانی و بشردوستانه، هیچ تلاش قابل قبولی در محکومیت این جنایات انجام نداد و حتی اقدامی برای محاکمه و مجازات جدی جنایتکاران جنگی و مرتکبان این جنایات انجام نداد.
در سال ۶۳ در پی‌ تأیید هیات‌ اعزامی‌ سازمان‌ ملل‌ به‌ منطقه‌ درگیری‌ میان ایران‌ و عراق مبنی‌ بر کاربرد سلاح‌ شیمیایی‌ توسط‌ عراق، خاویر پرز دوکوئیار، دبیرکل‌ وقت سازمان ملل گزارش‌ هیات‌ را به‌ شورای‌ امنیت‌ تحویل‌ ‌داد و شورا ضمن‌ صدور بیانیه‌ای در ۳۰ مارس‌ ۱۹۸۴ (۱۰ فروردین‌ ۶۳) بدون‌ ذکر نام‌ کشور عراق، کاربرد سلاح‌ شیمیایی‌ را برای‌ اولین ‌بار در جنگ‌ ایران‌ و عراق‌ بشدت محکوم‌ ‌کرد.
در سال ۶۵ در پی‌ گزارش‌ گروهی‌ از کارشناسان‌ اعزامی‌ سازمان‌ ملل‌ متحد به‌ جبهه‌های‌ جنگ‌ ایران‌ و عراق‌ که‌ مؤ‌ید کاربرد سلاح‌های‌ شیمیایی‌ توسط‌ عراق‌ علیه‌ ایران بود، دبیرکل (در ۱۶ مارس ۱۹۸۶) و هم شورای امنیت (در ۲۱ مارس)، عراق‌ را به‌ خاطر استفاده‌ از این‌ سلاح‌ها محکوم‌ کردند. این اولین بار (اول فروردین ۶۵) در طول جنگ عراق علیه ایران بود که با ذکر نام عراق، به ‌کارگیری سلاح شیمیایی علیه نیروهای ایرانی را محکوم کردند.
سال‌ها بعد و پس از حمله آمریکا به عراق و دستگیری صدام، خاویر پرز دوکوئیار دبیرکل وقت سازمان ملل متحد هنگام جنگ ایران و عراق در پاسخ به این سوال که چرا در دوران حملات شیمیایی عراق، سازمان ملل متحد هیچ گاه به صراحت عراق را محکوم نکرد و در بیانیه‌های این سازمان چنین احساس می‌شد که متجاوز و قربانی هر دو به یک میزان مورد خطاب قرار می‌گیرند؟ گفت: البته الان صدام حسین جنایتکار جنگی است و به عنوان عامل تمام مصائب دنیا معرفی می‌شود و حالا صحبت در این مورد ساده است، اما در آن ایام، گفتن این‌که عراق متجاوز است، کار ساده‌ای نبود. زمانی که من این مسأله را گفتم، صدام رهبری قوی نه تنها در منطقه، بلکه در جهان عرب بود!
دکتر گوستاو اندرسون، پزشک و محقق ارشد مؤسسه مطالعات دفاعی سوئد که از اعضای هیات اعزامی سازمان ملل و گردآورنده مدارک استفاده عراق از سلاح شیمیایی بوده است، می‌گوید: علی‌رغم وجود مدارک و گزارش‌های دقیق و عمیق درباره این مواد، مستندات سازمان ملل متحد راه به جایی نبرده است. هر چند سازمان ملل متحد استفاده از سلاح شیمیایی را محکوم کرده، اما هرگز سخنی از این‌که چه کسی مسبب و در پس استفاده از این سلاح‌های شیمیایی بوده به میان نیاورده است.دکتر اندرسون می‌افزاید: وقتی مدرک و سند وجود دارد این بی‌تفاوتی سازمان ملل متحد بسیار عجیب و شگفت‌آور بود. در حقیقت، از آنجا که قربانیان سلاح شیمیایی از کشور مطلوب غرب نبودند، لذا درباره این قربانیان سکوت اختیار شد.
وی تاکید می‌کند: وقتی معلوم شد قرار است برای چهارمین بار هیات سازمان ملل در این خصوص به ایران اعزام شود، من از همراهی با آنها خودداری کردم، زیرا احساس نمودم این یک بازی سیاسی است. ما اصولا در این خصوص به مدارک بیشتری نیازی نداشتیم.

علی اخوان بهبهانی

منبع : روزنامه جام‌جم