سیاست در سیره پیشوایان

از دیر زمان، جمعی بر اساس اغراض مختلف بر آنند كه سیاست را از دین جدا كنند.دین را در محاصره مجموعه‏ای از امور عبادی و اخلاقی قرار داده و به این ترتیب به انزوا بكشانند. اخیرا به این مساله بیشتر دامن می‏زنند، و مكتبی به عنوان سكولاریسم جعل كرده و تحت این عنوان به ترویج این ایده (جدایی سیاست از دین) می‏پردازند. استكبار جهانی و مزدورانشان با انواع ترفندها و تبلیغات كاذب و وارونه، افكار
مردم را تخریب كرده و به ویژه، نسل جوان را به سوی سكولاریسم سوق می‏دهند. یكی از ترفندهای آن‏ها دراین راستا، این است كه آیین تحریف شده مسیحیت را ملاك قرار می‏دهند و بر همین اساس، به بررسی پرداخته و افكار عمومی را به قضاوت می‏طلبند، در صورتی كه اگر دین ناب اسلام را معیار قرار دهند، و با عمق نگری و انصاف به آن بنگرند، و معنی سیاست را به درستی تشریح كنند، جای تردیدی باقی نمی‏ماند كه دین حقیقی عین سیاست و سیاست عین دین است. بر همین اساس، حضرت امام خمینی - قدس سره - اعلام نموده و چنین
می‏نویسد: «كسی كه خیال كند دین از سیاست جدا است، او ناآگاهی است كه نه دین را شناخته است و نه سیاست را.» (۱) و در مورد دیگر می‏فرماید:
«والله، اسلام تمامش سیاست است، اسلام را بد معرفی كرده‏اند.» (۲)
● معنای سیاست
یكی از امور غلط انداز، كه موجب القای شبهه شده، نا آگاهی به حقیقت‏سیاست است. مشتبه شدن سیاست منفی با سیاست مثبت، سیاست اسلامی با سیاست غربی، و به طور كلی، سیاست و سیاست‏بازی، باعث‏شده كه بسیاری از مردم سیاست را به معنی غلط فرا گیرند، و در نتیجه، آن را جدای از اسلام بدانند. یا به عكس، اسلام را به معنی غلط و یابه جای آیین مسیحیت و همچون این آیین پندارند و در نتیجه، چنین برداشت كنند كه دین از سیاست جدا است. بنابراین، باید حقیقت‏سیاست را شناخت و سره را از ناسره تشخیص داد و آنگاه قضاوت كرد. سیاست، از واژه «سوس‏» نشات گرفته و به معنی كشور داری، اصلاح امور مردم، و اداره كردن كارهای كشور است. (۳)
در مصباح المنیر، آمده است:
«وساس زید الامر دبره وقام بامره (۴) ; زید امور زندگی خود را سیاست كرد، یعنی آن را تدبیر نمود و استوار ساخت‏» ; لغت‏شناس معروف، علامه طریحی می‏نویسد:
«السیاسهٔ القیام علی الشی‏ء بما یصلحه (۵) ; سیاست‏یعنی اقدام برای سامان دادن چیزی به وسیله اموری كه موجب اصلاح آن گردد.» و در فرهنگ عمید چنین آمده است:
«سیاستمدار كسی است كه در كارهای سیاسی و امور كشور داری، بصیر و دانا و كار آزموده باشد.» (۶) از مجموع گفتار لغت‏شناسان چنین فهمیده می‏شود كه سیاست‏یعنی تدبیر هوشمندانه و جامع برای اداره جامعه كشور بر اساس برنامه‏ریزی‏های عادلانه و نظم و انضباط، و سامان دهی صحیح در راستای ارزش‏ها و رشد و تعالی در عرصه‏های گوناگون. آیات و داستانهای قرآن و روایات اسلامی همین مطلب را با تعبیرهای گوناگون بیان كرده است; مثلا قرآن می‏فرماید: «ولقد بعثنا فی كل امهٔ رسولا ان اعبدوا الله واجتنبوا الطاغوت (۷) ; ما در هر امتی رسولی برانگیختیم كه خدای یكتا را بپرستند، و از طاغوت (و سلاطین جور) اجتناب كنند.»
امیر مؤمنان علی (علیه‏السلام) می‏فرماید:
«حسن التدبیر و تجنب التبذیر من حسن السیاسهٔ (۸) ; تدبیر شایسته و دوری از اسراف و زیاده‏روی، از نشانه‏های سیاست نیك است.»
شخصی از امام حسن مجتبی (علیه‏السلام) پرسید:
● سیاست چیست؟
آن حضرت در پاسخ چنین فرمود:
«هی ان تراعی حقوق الله و حقوق الاحیاء و حقوق الاموات... (۹) ; سیاست‏یعنی حقوق خدا و حقوق زندگان و حقوق مردگان را رعایت كنی، حقوق خداوند آن است كه از آن‏چه امر فرموده، اطاعت كنی و از آن‏چه نهی كرده، بپرهیزی. حقوق زندگان آن است كه در مورد برادران دینی، وظایف خود را انجام دهی، و در خدمت گزاری به هم‏كیشان درنگ نكنی، و نسبت‏به ولی امر، تا وقتی كه او نسبت‏به مردم اخلاص دارد، اخلاص داشته باشی، و هرگاه او از راه راست منحرف شد، فریادت را در برابر او بلند كنی. اما حقوق مردگان آن است كه خوبی‏های آن‏ها را ذكر كنی، و از بیان گناه و لغزش‏های آن‏ها، خودداری نمایی، زیرا آن‏ها را خدایی است كه رفتارشان را مورد رسیدگی قرار می‏دهد.»
نتیجه این كه سیاست‏به معنی صحیح، جزء جدایی نشدنی از احكام و برنامه‏های اسلام است. اصولا بیشتر فقه و احكام اسلام، علاوه بر جنبه‏های عبادی، دارای جنبه‏های سیاسی است; مانند: جهاد، امر به معروف و نهی از منكر، نماز جمعه، حج، مساله ولایت و... . به طور كلی، سیاست‏بر دو گونه است، سیاست مثبت و سیاست منفی، چنان كه این مطلب در سخن حضرت امام خمینی - قدس سره - چنین آمده است: «وقتی كه ما در حبس بودیم و بنا بود كه حالا دیگر از حبس بیرون بیائیم و برویم قیطریه و در حصر باشیم، آن رئیس امنیت آن وقت در آنجاحاضر بود... ما را بردند پیش او ضمن صحبت‏هایش گفت كه:
"آقا! سیاست عبارت از دروغ گویی است، عبارت از خدعه است، عبارت از فریب است، عبارت از پدر سوختگی است. این را بگذارید برای ما". من به او گفتم:
این سیاست مال شما است....، این سیاست هیچ ربطی به سیاست اسلامی ندارد این سیاست‏شیطانی است و اما سیاست‏به معنی این كه جامعه را راه ببرد و هدایت كند به آنجایی كه صلاح جامعه و صلاح افراد هست، این در روایات ما برای نبی اكرم (ص) با لفظ سیاست ثابت‏شده است.» (۱۰)
قابل توجه این كه این تقسیم بندی در مورد سیاست كشور داری در صدر اسلام نیز وجود داشته است; به عنوان مثال، دشمنان پر كینه امیر مؤمنان علی - علیه السلام - می‏پنداشتند كه معاویه سیاستمدارتر از حضرت علی - علیه‏السلام - است، امیر مؤمنان علی - علیه‏السلام - در پاسخ به این كژ اندیشی مغرضانه فرمود:
«سوگند به خدا! معاویه از من سیاستمدارتر نیست، ولی او نیرنگ می‏زند و مرتكب گناه می‏شود، اگر نیرنگ خصلت زشتی نبود من سیاستمدارترین مردم بودم.» (۱۱)
ابن ابی‏الحدید، دانشمند معروف اهل تسنن، پس از ذكر سخن فوق می‏نویسد:
«اگر سیاست‏به معنی تالیف قلوب ملت، با هر نیرنگ، حیله، مجامله، و تعطیل حدود الهی باشد، معاویه سیاستمدارتر از حضرت علی - علیه‏السلام - بود، و اگر سیاست‏به معنی حقیقی‏اش، یعنی تدبیر امور بر اساس عدل و دستورهای اسلام باشد - كه هر مسلمانی باید پیرو چنین سیاستی باشد - حضرت علی - علیه‏السلام - سیاستمدارتر بود.» (۱۲)
● سیاست در سیره پیشوایان
چهارده معصوم - علیهم‏السلام - عالی‏ترین نمونه اسلام حقیقی هستند; از این رو، الگو و اسوه كامل مسلمانان خواهند بود. ما باید اسلام ناب را در آیینه سیره درخشان آن‏ها تماشا كنیم، در بررسی فراز و فرود زندگی سازنده آن‏ها می‏بینیم كه آن‏ها نه تنها از سیاست صحیح فاصله نگرفتند، بلكه در متن سیاست‏بودند. پیامبر - صلی‏الله علیه و آله - از آغاز بعثت‏با طاغوتیان و سران شرك و هرگونه خرافات مبارزه كرد، و وقتی به مدینه هجرت نمود، نخستین كار او تشكیل حكومت اسلامی، تدبیر اداره حكومت‏بر اساس عدل و نظم و انصاف اسلامی بود، و خود شؤون زمامداری و رهبری را بر عهده گرفت و آن‏چه را كه برای امت، بر اساس عدل، حكمت و مصلحت، شایسته می‏دید، تا آخرین توان خود طراحی و اجرا نمود. مانورها، جنگ‏ها، دفاع‏ها، قضاوت‏ها، تقسیم غنایم و...، كه سراسر زندگی پیامبر - صلی‏الله‏علیه‏و آله - را فرا گرفته، همه از شواهد عینی بر این مطلب است كه دین یعنی آمیزه‏ای از عقاید، عبادات و امور سیاسی و اخلاقی و فرهنگی. آن حضرت در سال آخر عمر، حضرت علی - علیه‏السلام - را در صحرای غدیر در حضور بیش از صد هزار نفر مسلمان به عنوان رهبر بعد از خود نصب نمود، و به مردم فرمود كه با او به این عنوان بیعت كنند. آیا این اقدام مهم جز این است كه یك اقدام بزرگ سیاسی و اجتماعی بود؟ (۱۳) امامان دیگر نیز در این راستا تلاش‏های جدی كردند، گرچه در ظاهر موفق نشده و به دستور طاغوت‏های وقت‏به شهادت رسیدند، ولی همین شهادت آن‏ها دلیل روشن بر دخالت آن‏ها در شؤون سیاسی است، از این رو در فرازی از زیارت جامعه كبیره كه از امام هادی - علیه‏السلام - نقل شده، چنین می‏خوانیم «السلام علیكم یا اهل بیت النبوهٔ...و ساسهٔ العباد و اركان البلاد (۱۴) ; سلام بر شما ای خاندان رسالت... و سیاستمداران بندگان خدا و پایه‏های استوار شهرها و جوامع.»
برای اینكه بیشتر با سیره سیاسی امامان - علیهم‏السلام - آشنا شویم، نظر شما را به چند نمونه از زندگی و شیوه عملی آن‏ها جلب می‏كنیم:
۱) حكومت پنج‏ساله حضرت علی - علیه‏السلام - و دخالت مستقیم او در همه شؤون اجتماعی و سیاسی و توجه به خطبه‏ها و نامه‏های او در نهج‏البلاغه و سرانجام شهادت او به خاطر عدل و داد اسلامی، به روشنی نشان می‏دهد كه سیاست از دین جدا نیست. آن حضرت در فرازی از سخنانش، فلسفه رهبری خود را چنین بیان می‏كند:
«حتی رایت راجعهٔ الناس قد رجعت عن الاسلام، یدعون الی محق دین محمد - صلی‏الله‏علیه‏و آله - فاخشیت ان لم انصر الاسلام و اهله ان اری فیه ثلما او هدما، تكون المصیبهٔ به علی اعظم من فوت و لایتكم... (۱۵) ; تا این كه با چشم خود دیدم گروهی از اسلام بازگشته و می‏خواهند دین محمد - صلی‏الله‏علیه و آله - را نابود سازند (در این‏جا بود) كه ترسیدم اگر اسلام و اهلش را یاری نكنم، باید شاهد نابودی اسلام و شكاف در آن باشم، كه مصیبت آن برای من از رها ساختن خلافت و حكومت‏بر شما بزرگ‏تر بود.»
در مورد دیگر، به كفش وصله‏دار و بی ارزش خود اشاره كرده می‏فرماید: «والله لهی اجب الی من امرتكم اءلا ان اقیم حقا او ادفع باطلا (۱۶) ; سوگند به خدا، همین كفش بی‏ارزش برایم از حكومت‏بر شما محبوب‏تر است، مگر این كه با این حكومت، حقی را بپا دارم یا از باطلی جلوگیری نمایم.»
۲) بخش مهمی از زندگی امام حسن و امام حسین - علیهماالسلام - در محور امور سیاسی بود، این دو بزرگوار در عصر لافت‏حضرت علی - علیه‏السلام - ، دو دست پدر در همه امور از جمله حكومت داری و امور سیاسی كشورهای اسلامی بودند، و در عصر امامت‏خود نیز، به ویژه در عصر معاویه، رهبری شیعیان و مخالفان معاویه را بر عهده داشتند. از نمونه‏های جالب سخن‏رانی امام حسین - علیه‏السلام - در عصر خلافت معاویه در سال ۵۸ در سرزمین منی در مراسم حج‏بود. پس از حمد و ثنا فرمود: «اما بعد فان الطاغیهٔ قد صنع بنا و بشیعتنا ما قد علمتم ورایتم... (۱۷) ; اما بعد، این طاغوت (معاویه) برخوردهایی با ما و شیعیان ما نمود كه همه شما می‏دانید و دیده‏اید...» . آنگاه به افشاگری بر ضد حكومت معاویه پرداخت و تاكید كرد كه حاضران، مطالب گفته شده را به غایبان ابلاغ كنند.
۳) نهضت عظیم، امام حسین - علیه‏السلام - در برابر یزید، و عدم بیعت او، و جنگ خونین عاشورا، بیانگر تلاش همه جانبه او در امور سیاسی است. او گرچه در جبهه شمشیر و تیر و نیزه، در ظاهر شكست‏خورد، ولی در جبهه سیاسی، در همه ابعاد و عرصه‏ها، پیروز گردید و آثار ماندگار قیام پرشور او، همواره موجب تقویت مدافعان و آزادی خواهان مدافع حق، و نابودی طاغیان و زمامداران خود سر است.
۴) سراسر زندگی امام سجاد - علیه‏السلام - نیز با سیاست آمیخته است. او در نهضت عاشورا حضور پر تلاش داشت، و در تبیین و ابلاغ اهداف نهضت‏سعی جدی نمود. خطبه‏های افشاگرانه او، دودمان بنی امیه را رسوا ساخت. او با شیوه‏های مختلف و تعبیرهای گوناگون، قیام مختار را امضاء و تایید كرد، تا آن‏جا كه به عمویش محمد حنفیه در این راستا فرمود: <<ای عمو! اگر برده‏ای سیاه پوست، تعصب ما اهل بیت را داشت و برای دفاع از حق ما ابراز احساسات كرد، بر مردم واجب است تا از او حمایت كنند.» (۱۸)
۵) وصیت‏های سیاسی پیامبر - صلی‏الله علیه‏و آله - ، حضرت زهرا - سلام‏الله‏علیها - ، حضرت علی - علیه‏السلام - و سایر امامان - علیهم‏السلام - هر كدام بیانگر آن است كه دین با سیاست آمیخته است، و جدایی این دو، هرگز مورد رضایت امامان معصوم علیهم‏السلام نبوده است. امام باقر و امام صادق - علیهماالسلام - به طور مكرر سخن از ولایت‏به میان آورده و می‏فرمودند:
«اسلام بر پنج پایه نماز، روزه، زكات، حج، و ولایت، استوار است.» ، آنگاه با صراحت فرمودند:
«والولایهٔ افضل، لانهامفتاحهن، والوالی هو الدلیل علیهن (۱۹) ; ولایت‏برتر از پایه‏های دیگر اسلام است، زیرا ولایت‏یعنی (مقام رهبری) كلید همه آنهاست، و رهبر و راهنمای مردم به سوی همه اینهاست.»
روش سایر امامان نیز بر همین اساس بود، كه نمونه‏های بسیار در زندگی درخشان آنان دیده می‏شود.

سیاست در سیره پیشوایان
حجهٔ الاسلام والمسلمین محمدی اشتهاردی
۱. امام خمینی، تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۲۳۴.
۲. امام خمینی، صحیفه نور، ج‏۱، ص‏۶۵.
۳. ترجمه المنجدالطلاب، ص‏۲۶۳ (واژه سوس) .
۴. المصباح‏المنیر، (واژه سوس) .
۵. مجمع‏البحرین، (واژه سوس) .
۶. فرهنگ عمید، (واژه سیاست)
۷. نحل، آیه ۳۶.
۸. علامه آمدی، غررالحكم، ج‏۱، ص‏۳۷۷.
۹. باقرشریف‏القرشی، حیاهٔ‏الحسن - علیه‏السلام - ، ج‏۱، ص‏۴۲
۱۰. صحیفه نور، ج‏۱۳، ص ۲۱۶ و ۲۱۷.
۱۱. نهج‏البلاغه، خطبه ۲۰۰.
۱۲. ابن ابی‏الحدید، شرح نهج‏البلاغه، ج‏۱۱، ص ۲۱۲ به بعد.
۱۳. امام خمینی - قدس سره - ددر این راستا می‏فرماید: «حكومت، عدل سیاست است (بلكه) تمام سیاست است...، حكومتی كه عجین با سیاست است در روز عید غدیر، برای حضرت امیر (علی علیه‏السلام) ثابت‏شد...» . (صحیفه نور، ج‏۲۰، ص‏۲۸) .
۱۴. محدث قمی، مفاتیح‏الجنان، زیارت جامعه كبیره، ص‏۹۵۵.
۱۵. نهج البلاغه، نامه ۶۲.
۱۶. همان، خطبه ۳۳.
۱۷. اقتباس از احتجاج طبرسی، ج‏۲، ص ۱۸ و ۱۹.
۱۸. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج‏۴۵، ص‏۳۵۱ و ۳۶۵.
۱۹. شیخ حرعاملی، وسائل‏الشیعه، ج‏۱، ص ۷ و ۸.

منبع : ماهنامه پاسدار اسلام