کریسمس سرد و شوخ طبعی بابانوئل روسی

هدیه کریسمس روس ها برای همسایه غربی خود اوکراین را "بابا نوئل روسی" با بستن شیر گاز در ساعت ۷ صبح پنج شنبه یکم ژانویه با شکست مذاکرات بین شرکت "گاز پروم" و شریک اوکراینی، اهداء کرد. "الکسی میلر" مدیر شرکت گاز پروم بعد از شکست این مذاکرات که تا آخرین ساعات روز ۳۱ دسامبر بین "دیمیتری لیتوین" رئیس پارلمان اوکراین و "ولادیمیر پوتین" نخست وزیر روسیه و همچنین تکنوکرات های اقتصادی و مدیران گازی دو کشور جریان داشت این خبر را اعلام کرد. پوتین نیز با بیان اینکه اوکراین بدهی خود را نپرداخته است و احتمالا در جریان گاز ارسالی روسیه به اروپا از مسیر این کشور اخلال ایجاد خواهد کرد، هم زمان ضمن نشان دادن مشت آهنین خود به طرف اوکراینی سعی در ایجاد اختلاف بین آنان و متحدان غربی داشته است. این برای بار دوم است که همسایه غربی هدیه کریسمس را از همسایه شرقی خود در یخبندان زمستانی و انجماد روابط سیاسی بین دو کشور دریافت می کند چرا که در سال ۲۰۰۵ نیز این اتفاق با همین مشخصات بروز یافته است. در هر دو بار پس از تحولات سیاسی در اوکراین که سمت گیری غربگرایانه و ضدروسی داشته است غول انرژی روسیه در یک فضای کاملا حقوقی به لحاظ متن قراردادهای اقتصادی در فاز میدانی و توجیه رقابت ژئوپلتیکی در فاز ماهوی قضیه، دست به تنبیه همسایه سرکش خود زده است و همان گونه که در سال ۲۰۰۵ موفقیت این حربه را تجربه کرد به نظر می رسد که امروز نیز گام در راه یک توفیق جدید گذاشته است. در جریان بحران سال ۲۰۰۵ بین مسکو – کی یف ائتلاف نارنجی که از همان ابتدای شکل گیری خود مواضع ضدروسی داشته است جایگاه روسیه را در حوزه نفوذ سنتی خود با حمایت غرب به چالش کشید که خود تاوان آن را با مات شدن در بازی شطرنج سیاسی - انرژیک پرداخت کرد و هم متحدان اروپائی وحشت اجاق های خاموش و بخاری های سرد را بر تن خود در زمستان حس کردند. تجربه قبلی اثبات کرد که ناسیونالیسم مدرن روسی برای رسیدن به اهداف سیاسی خود از اهرم انرژی به عنوان اصلی ترین کارت برنده به خوبی استفاده می کند. در حالی که بیش از ۴۰ درصد گاز اروپا توسط خطوط لوله روسی تامین می شود، خطوط لوله جایگزین با توجه به چالش غرب با ایران و همچنین قرارداد جدید روسیه – ترکمنستان جهت نقش شراکت گونه و مسیر ترانزیتی آن از خاک روسیه، نبود گاز قابل توجه در غیاب ایران و ترکمنستان برای خط گازی نابوکو و به طورکلی وابستگی اروپا به گاز روسیه، سرنوشت محتوم اوکراین و اروپا حداقل در کوتاه مدت امتیازدهی و مدارا با مسکو خواهد بود. بعد از چندین ماه اختلاف آشکار بین "یولیا تیموشنکو" نخست وزیر و "ویکتور یوشچنکو" رئیس جمهوری اوکراین که دو جناح اصلی ائتلاف نارنجی را تشکیل می دهند و موجب خشنودی مسکو شده بود در میانه ی ماه دسامبر باردیگر آنان به جهت بروز بحران اقتصادی و شرایط بانک جهانی و صندوق بین المللی پول جهت وجود ثبات سیاسی برای پرداخت وام ۷ میلیارد دلاری به توافق رسیدند.
با توجه به اینکه ائتلاف نارنجی از همان ابتدا در جهت مخالف اهداف و منافع روسیه در کشور همسایه شکل گرفته است و نفوذ منطقه یی مسکو در شرق اروپا را مورد تهدید قرار می دهد، رهبران کرملین همواره عزم خود برای درهم شکستن آن را پنهان نکرده اند. محیط ژئوپلتیکی همواره عرصه همکاری – رقابت برای کسب حداکثر سود و منافع ملی بوده است و روابط متقابل مسکو – کی یف نیز خارج از این قاعده نخواهد بود. همکاری در آنجا شکل می گیرد که طرف مقابل ابزار و اهداف شکلی و ماهوی یک ارتباطات دوسویه و دوستانه ی شکل داده شده را بپذیرد و یا در این مسیر حرکت کند. این روند تحت هیچ شرایطی نمی تواند نقض کننده منافع استراتژیک طرف مقابل باشد هر چند که این واقعیت برخلاف بروز و وجود رقابت سالم در روابط دوجانبه نخواهد بود. زمانی که مرز بین رقابت سالم و همکاری دوجانبه مخدوش شود یا اینکه مسیر سیاسی، اقتصادی، نظامی، امنیتی و اجتماعی هر کدام از بازیگران در جهت عکس اهداف و منافع دیگری حرکت کند می بایست در انتظار بروز بحران و چالش های دوجانبه بود. تقاضای دولت ائتلافی اوکراین برای عضویت در ناتو، حمایت صریح یوشچنکو در جنگ قفقاز از تفلیس در مقابل مسکو، نقش اکتیو کی یف در تمامی تحرکات غیردوستانه آمریکا و اروپا برعلیه نفوذ منطقه یی و منافع روسیه در چینش بندی های بین المللی و به طورکلی تضاد منافع مسکو – کیف در شرایط کنونی این دو کشور همسایه را در تقابل با هم قرار داده است. بحران گازی کنونی به لحاظ ذاتی در درون خود مفهوم ارزشی ندارد ولی با توجه به تاثیر آن در رقابت های سیاسی بین دو همسایه و محیط ژئوپلتیک یک ابزار تعیین کننده در این بازی بزرگ تلقی می شود. از هم اکنون تاثیر این مهم را در روابط درون ائتلاف نارنجی می توان دید، زمانی که در هفته گذشته تیموشنکو به صراحت در مصاحبه با تلویزیون "اوکراینا" گفت که سیاست رئیس جمهوری بر مبنای "هر چه بدتر، بهتر" تدوین شده است و از وی خواست تا به جهت نقض منافع ملی کشور از سمت خود کناره گیری کند . به تجربه باید از هم اکنون در انتظار فروپاشی ائتلاف نارنجی و نزدیکی نخست وزیر به سمت مسکو و حداقل دوری بیشتر از جناح تندروی نارنجی ها بود. چنانچه باردیگر وقایع سال ۲۰۰۵ و موفقیت روسیه در این نبرد گازی رقم بخورد می توان برای یک دوره زمانی میان مدت، دوران انقلابات رنگین در اروپای شرقی و به چالش کشیدن مسکو در حوزه نفوذ سنتی خود را پایان یافته تلقی کرد.

اردشیر زارعی قنواتی

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگ توسعه