پاکستان کشوری دوست اما شریکی بی ثبات

پاکستان تنها کشور مسلمان دارای سلاح هسته یی، کشوری فقیر و توسعه نیافته است که از زمان جدایی از هندوستان طی دهه های متوالی درگیر مسائل مختلف سیاسی داخلی و تنش های مستمر با هندوستان بوده و هیچ گاه نتوانسته در سایه آرامشی نسبی به اصلاح و تحول در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی خود بپردازد.این همسایه شرقی همواره کشوری دوست برای ایران محسوب شده و اگرچه نزاع های فرقه یی و درگیری های میان شیعه و سنی، حتی ترور نمایندگان فرهنگی کشورمان و حملاتی علیه دیگر مسوولان ایرانی را به همراه داشته است ولی تاکنون روابط مثبت و خوبی میان دو کشور برقرار بوده است.
دولت ژنرال مشرف در جریان حمله امریکا به افغانستان بابت همکاری با ایالات متحده منافع ملی زیادی را نصیب پاکستان و سر و سامان دادن به اوضاع اقتصادی و اجتماعی این کشور کرد. مشرف هشت سال پیش امید اول امریکایی ها در منطقه نبرد با طالبان بود تا جایی که کاخ سفید چک کمک ۱۰ میلیارد دلاری را به حساب او حواله کرد. اما همان طور که روزهای حکومت داری مشرف سرشار از شگفتی بود، روزهای سقوط او نیز جهان را بسیار متعجب کرد. فاصله پیروزی پرویز مشرف در انتخابات ریاست جمهوری تا شکست در انتخابات پارلمانی تنها دو ماه بود و همه عواملی که اسباب قدرت او شده بودند این بار زمینه ساز زوال وی شدند، به طوری که او در روزهای پایانی به زحمت توانست با میدان دادن به تیم های تحقیق پلیس اسکاتلندیارد لکه خونی که از بابت ترور بی نظیر بوتو می رفت تمام سابقه و نام او را با بدنامی تاریخی روبه رو کند، از دامن خود پاک کند.
در حال حاضر مهم ترین و شاید به تعبیری استراتژیک ترین همکاری اقتصادی ایران و پاکستان پیشرفت های گام به گامی است که دو کشور در مسیر نهایی کردن قرارداد خط لوله صلح طی می کنند. در بخش پتروشیمی دو کشور همکاری خاصی در زمینه اجرای پروژه یا سرمایه گذاری مشترک در این حوزه نداشته اند. البته پاکستان از جمله کشورهای خریدار محصولات پتروشیمی ایران است و طرفین نسبت به توسعه مبادلات در این بخش دیدگاه مثبتی دارند.
اما شرایط این روزهای پاکستان چشم انداز مثبتی از ثبات و اقتدار داخلی در این کشور را نشان نمی دهد و همین نکته پاکستان را کشوری دوست ولی شریکی بی ثبات برای سرمایه گذاری و همکاری مشترک نشان می دهد. تحلیل ها و گزارش های مختلف منتشره نشان می دهد ایالات متحده از دولت زرداری قطع امید کرده و تعامل خود با نوازشریف مهم ترین شخصیت مخالف دولت پاکستان را بیشتر کرده است. اخیراً ژنرال پترائوس فرمانده نیروهای امریکایی در خاورمیانه سقوط دولت پاکستان توسط طالبان را خیلی محتمل دانسته و گزارش های سازمان های اطلاعاتی امریکا و اروپا حاکی از این بوده که اوضاع در اسلام آباد بسیار خطرناک است و آنها حتی نمی توانند رویدادهای احتمالی چند ساعت آینده در آنجا را پیش بینی کنند.
با این وضع باید گفت چنانچه پاکستان با همین روال پیش برود در آینده یی نزدیک تبدیل به مساله یی درجه اول برای ایران و دیگر کشورهای همسایه خود خواهد شد. طالبان اگرچه امروز در نبرد مستقیم با امریکا قرار دارند ولی این تخاصم نباید ما را از این مهم غافل سازد که گروه های تندرو طالبان همیشه ایران شیعه را دشمن خود تلقی کرده اند. لذا باید دو نکته را در نظر داشت؛ نخست اینکه در رابطه با موضوع طالبان و امریکا دشمن ما عملاً نمی تواند دوست ما باشد و دیگر اینکه ایالات متحده از زمان روی کار آمدن باراک اوباما تلاش دارد به این دشمنی ۳۰ساله خاتمه دهد. لذا جا دارد در شرایط موجود و به منظور کاهش تنش با ایالات متحده، نگاه خصمانه خود نسبت به امریکا را با تامل بیشتری پیش ببریم.
دولت امریکا در حال حاضر در شرایطی قرار گرفته که برای خلاصی از دست طالبان نیازمند همکاری کشورهای همسایه پاکستان و افغانستان است و ایران می تواند محور اصلی این همکاری ها قرار بگیرد. اما لازم است جمهوری اسلامی در این شرایط بسیار هوشمندانه عمل کرده و برای این همکاری و باز کردن گره کور مشکلات ایالات متحده در این منطقه حداکثر امتیاز ممکن را بگیرد؛ امتیازاتی بیشتر از آنچه پرویز مشرف در جریان تهاجم نظامی امریکا به افغانستان بابت همکاری با این کشور نصیب پاکستان کرد.
طالبان تا روزی که به صورت نیرویی متشکل وجود داشته و از قدرت نظامی برخوردارند، می توانند برای ایران هم به یک مساله یا مشکل تبدیل شوند. این مشکل اگر به صورت عملیات تروریستی نباشد از راه های دیگری وجود خواهد داشت. کافی است به این نکته توجه شود که بنا به گفته مدیر کل امور اجرایی ستاد مبارزه با مواد مخدر بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد مواد مخدر واردشده به ایران از مرزهای استان سیستان و بلوچستان وارد کشور می شود و این همه نمی تواند فقط از مرز افغانستان باشد زیرا به قول ایشان مواد مخدر را اگر در یک گاوصندوق هم بگذارند راه عبور خودش را باز می کند. در واقع شبکه های قاچاق به آسانی قادرند راه خود را تغییر داده و از مسیر مطمئن دیگری در شرق محموله های خود را وارد کشور کنند.
● جمع بندی
- کشور پاکستان به رغم روابط حسنه آن دولت با ایران در حال حاضر از آنچنان ثبات سیاسی برخوردار نیست که شایسته سرمایه گذاری مشترک میان دو کشور باشد.
- این کشور استعداد همکاری با ایران در زمینه های مختلف از جمله صنایع پتروشیمی را دارد ولی با توجه به شرایط داخلی و سیاسی حال حاضر این کشور بهتر است برنامه های همکاری و مشارکت با آنها حداکثر در سطح گفت وگو و بررسی ادامه پیدا کند تا آینده نشان دهد این کشور به چه میزان در مسیر دستیابی به ثبات سیاسی گام برخواهد داشت.
- قرارداد خط لوله صلح میان دو کشور بیشتر از آنکه واجد منافع اقتصادی باشد دربردارنده ملاحظات سیاسی است و به لحاظ اهمیت خاص و توجهات بین المللی نسبت به آن شایسته است به عنوان مهم ترین رکن همکاری دو کشور در زمینه صنعت نفت مسیر نهایی شدن خود را هر چه سریع تر طی کند.
- شرایط فعلی پاکستان برای سرمایه گذاری ایران در آن کشور مناسب نیست ولی اگر بتوانیم سرمایه شرکت های پاکستانی را به داخل ایران کشانده، در طرح های مشترک از جمله پتروشیمی را مورد استفاده قرار دهیم، در جهت گسترش مناسبات دوستانه با آن کشور و همچنین بر مبنای منافع ملی بسیار موفق عمل کرده ایم
- پاکستان در شرایط فعلی می تواند پل بزرگ ایجاد ارتباط میان ایران و امریکا لقب بگیرد، آن هم با موضع برتر ایران برای حضور و همکاری در حل همیشگی مشکل طالبان در منطقه.
استفاده از شرایط فعلی پاکستان برای تسهیل در انجام مذاکره با امریکا از موضع برتر و کسب امتیاز، موقعیت مناسبی است که امروز کاربرد دارد و اگر مورد نظر قرار نگیرد همانند شرایط جنگ امریکا با افغانستان و عراق به عنوان برگ برنده یی استفاده نشده از دست خواهد رفت.

منبع : دیپلماسی ایرانی