مدرنیته، طراحی و بسته‌بندی

عکس، طرح، نقش، تصویر و تصویرسازی های مخصوص بسته بندی یکی از عوامل تاثیر گذار در طراحی گرافیک بسته می باشد. نقش طرح و تصویر را در بسته بندی می توان به کاتالیزوری جهت کمک به تجسم و فهم محتویات درونی بسته تشبیه کرد. طرح و تصویر در کنار فرم، ساختار، لوگو و رنگ در ساختن شخصیت بسته به ایفای نقش پرداخته و طرح بسته را کامل می کند. برای کالاهای مختلف، بسته های مختلف با جنس های مختلف و متفاوت ارائه گشته است. قوطی های فلزی، ظروف پلاستیکی، ظروف شیشه ای و بسته های مقوایی از نمونه های بارز این بسته های متفاوت می باشد. در برخی بسته ها مانند قوطی فلزی و یا بسته های مقوایی محتویات داخل بسته مشخص نیست و خریدار کالا جنس مورد دلخواه را نمی تواند ببیند.
در اینجاست که طرح با داشتن تصویر و نقشی مناسب از محتویات داخل بسته می تواند اعتماد مشتری را برای خرید کالا نسبت به خود جلب نماید. البته این عکس ها و تصاویر به صورت و شیوه های مختلفی در طراحی بسته بندی استفاده می شود. گاهی با توجه به مخاطب بسته، لازم است از تصاویر و نقوش کمیک استفاده نمود. گاهی بسته احتیاج به یک شخصیت تصویر سازی شده دارد و گاهی نیز تصاویر واقعی از محتویات داخل بسته، نقش موثرتری خواهد داشت.
انتخاب هر کدام از گزینه ها، با تحقیق بر روی گروه سنی مخاطب و شناخت و نیاز بازار انجام پذیر می باشد. یک بسته بندی موفق با داشتن طرح و یا تصاویر مناسب با آن می تواند در بازار موفق تر از سایر رقبا باشد و یا شاید نداشتن طرح و تصویر و وجود فضاهای خالی، کار طرح و تصویر را انجام دهد اما در بسته بندی مواد غذایی دارا بودن تصویر به صورت یک نیاز درآمده است و تصاویر زیبا و رنگین، چشم های مخاطبین را به سوی خود جلب می نماید. حتی دارابودن عکس باعث انگیزش و تحریک در اشتها می گردد و شخص را وسوسه می کند تا کالای مورد نظر را حتی برای یک بار خریداری نماید. بسیاری از محصولات تولیدی و یا غذایی مشابه در بسته بندی های متفاوت از نظر فرم و ساختار و مواد تشکیل دهنده بسته بندی در بازار مصرف عرضه می گردند.
در این حالت مصرف کنندگان از روی طرح و نقش آنها که به نوعی نشان بدل گشته اند، آنها را می شناسند. البته باید این نکته را متذکر شد که اگر طرح و نقش های روی بسته به صورت ادامه دار در طراحی ها وجود داشته باشد، می تواند به نوعی نشان آن برند تبدیل گردند. با نگاهی به بازار مصرف ایران، می توان مثال های زیادی را برای صحت این گفتار برشمرد. از طرح ها و نقش های به کار رفته موفق در بازار ایران می توان به برند چی توز، اشی مشی، پفیلا و شیبا اشاره کرد. طرح میمون به کار رفته در بسته بندی های برند چی توز در چند سال اخیر موفق بوده و در تمامی محصولات شرکت به ایفای نقش پرداخته تا جایی که اگر نام محصول و یا لوگوی آن را از بسته حذف کنیم، مخاطب به راحتی برند را شناسایی می کند. طرح گاو محصولات روزانه نیز از این دست است. تصویرسازی های کمیک انجام شده برای این شرکت ها، گویای محتویات داخل بسته بندی محصولات می باشد. زمانی که یک شخصیت ساختگی منتقل کننده تمامی پیام های تولیدکننده می باشد، نقش طرح و تصویر نسبت به سایر عوامل پر رنگ تر می شود تا جایی که مدیران تبلیغاتی و هنری مجبور به امروزی نمودن و reedit کردن شخصیت های آن برند می شوند.
این به روز کردن نباید به گونه ای باشد که به محتوای شخصیت آسیب برساند. تصویری که در چند سال گذشته و یا چند دهه پیش خلق شده است، نیاز به دوباره سازی بر اساس مقتضیات امروزی جامعه دارد. در برندهای مطرح بازار این اهمیت در لوگوی برند نیز به چشم می خورد. از برندهایی که لوگوی خود را دوباره سازی کرده اند می توان به شرکت های Nike، AIWA، SONY و بسیاری دیگر اشاره کرد. هر چند این تغییرات در لوگو بسیار جزیی بوده و بیشتر در نوع خط و یا استفاده از حروف بزرگ و کوچک دیده می شود. بازار مدرن با روش های عرضه و توزیع مدرن و تبلیغات مدرن و از همه مهم تر مصرف کنندگان مدرن نیاز به دوباره انگاری و یا بیشتر در فرم و طرح لوگو دارد.
با بسیاری از روش های ابتکاری و به کارگیری نقوش و عناصر قدیمی و اسلیمی و یا جدید، می توان تصاویر کامل و جذابی خلق نمود. حتی با خطوط و سطوح ساده، طرح های قابل توجهی می توان ایجاد کرد. اما گاهی یک عکس مناسب، قدرت و تاثیر بیشتری به طرح می بخشد. با توسعه روزافزون رسانه های تصویری و کامپیوتری و نفوذ عکس های رنگارنگ در زندگی مردم و جامعه و ارتقای کیفیت تکنیک های چاپ، روز به روز استفاده از عکس بیشتر مورد استقبال طراحان و سازندگان بسته بندی قرار می گیرد. استفاده از عکس تنها در بسته بندی مواد غذایی کاربرد ندارد، بلکه در همه بسته ها برای ایجاد جذابیت و معرفی کالا از عکس محصولات و یا حتی عکس های دیگر بهره می برند. به ویژه در اجناسی که جنبه تزیینی و یا کاربردی خاص دارند، عکس و تصویر به مخاطب کمک می کند تا کالای مورد نظرش را عینا شناسایی کرده و یا کاربرد آن را بهتر درک نمایند.
در یک تصویرسازی مناسب می توان جزییات یا امتیازات محصول را بتر از عکس نشان داد. در برخی موارد حتی ممکن است از واقعیت پردازی دور شویم و با استفاده از تکنیک ها و روش های مختلف به ارائه تصویری نه چندان طبیعی از کالا یا موارد استفاده آن بپردازیم، که خود می تواند عامل ارتقای طراحی گردد. همچنین در بسیاری از موارد که شکل و ظاهر کالا چندان اهمیتی در کیفیت و کارایی آن ندارد، می توان از طرح های انتزاعی و نقوش مختلف بهره گرفت. بدیهی است تاثیر نقوش و تصاویر از رویارویی با عناصری چون فرم و رنگ، رخ می نماید.
امروزه به کمک کامپیوتر و تکنولوژی دیجیتال می توان به تصاویر وعکس‌هایی مطلوبی دست یافت. به کمک نرم افزارهای کارآمد وفراگیر،‌روش‌های اصلاح وبهینه کردن تصاویر دیجیتالی،‌ چنان رشد کرده که مرز بین تصویرسازی وعکاسی محو ودر همه ادغام شده است.از نمونه‌های بارز این نرم افزارهای می توان به محصولات تولیدی شرکت Adobe اشاره کرد که illustratyer, photo shop نمونه‌های کارآمدی برای بهبود تصاویر می باشد.
تهیه عکس مطلوب یا یک تصویر سازی خوب وعالی ویا خلق نقوش وعناصر تزئینی وهنری،بخشی از روند طراحی وتولید بسته‌بندی است.که خود متخصصان ویژ‌ه‌ای می طلبد. تا جایی که یکی از گرایش‌های رشته گرافیک در مراکز آموزشی،رشته تصویر سازی می باشد. دراین موارد طراحان بسته‌بندی خود به سفارش دهندگان کار به تصویرسازان یا عکاسان صنعتی بدل می شوند. تصویر سازان حرفه‌ای وعکاسان صنعتی از اعضای یک تیم طراحی بسته‌بندی به شمار می روند.تصویرسازی همان طور که ذکر گردید یکی از زیرشاخه‌های مهم هنر گرافیک است وعکاسی صنعتی،یکی از گرایش‌های تخصصی ومهم عکاسی می باشد
این دو با استفاده از ابزارها وتکنیک‌های مختلف،‌به هر چه بهتر نمایش دادن کالا ویا موارد استفاده آن می پردازند.
● ترکیب‌بندی (کمپوزیسیون)
▪ تعریف کلی: کمپوزیسیون کلمه‌ای فرانسوی ایت که در زبان و ادبیات فارسی معادل ترکیب‌بندی را برای آن جایگزین نموده‌اند.به بیان ساده‌تر ترکیب‌بندی یعنی طرز چیدن وقرار دادن اشکال وتصاویر در یک طرح.
هر اثر هنری اعم از نقاشی،‌مجسمه سازی،‌طراحی گرافیک و... باید دارای ترکیبی خوب وجالب باشد. به عبارت دیگر ما باید عناصر سازنده یک اثر،طوری با یکدیگر درصفحه یا فضا ترکیب شده باشند که بین تمام عناصر،هماهنگی،‌تعادل وتوازن ورابطه بصری زیبایی به وجود بیاید وچشم ما بتواند به راحتی تمام فرم‌ها ورنگ‌های موجود را ببیند.حال در گرافیک بسته‌بندی عواملی که باعث به وجود آمدن ترکیب ‌بندی زیبا و مقبول می گردد.رعایت کردن اجزای تشکیل دهنده طرح بسته می باشد که عبارتند از: فرم وساختار،‌اندازه،‌لوگو،رنگ،طرح وتصویر وعکس و...
● انواع ترکیب بندی:
به طور کلی ترکیب‌بندی آثار هنری را به دو نوع می توانیم تفکیک نمائیم.
۱) ترکیب‌بندی قرینه(متقارن)
۲) ترکیب‌بندی غیرقرینه (نامتقارن)
ترکیب‌بندی متقارن،همان طور که از نام آن پیداست از راه قرینه‌سازی بدست می آید. دریک ترکیب‌بندی متقارن،محور تقارن درست از وسط یا مرکز کمپوزسیون عبور می کند وعناصر موجود در دو یا چهار طرف آن عینا یکدیگر را منعکس می نمایند.البته شایان ذکر است که ترکیب‌بندی به روش قرینه سازی،‌بسیار ساده ومنطقی است. اما گاهی اوقات ممکن است به علت یکنواختی وسکون ،‌باعث کسالت شود ومخاطب خود را خسته نماید.
طریقه دیگر،ترکیب‌بندی نامتقارن است. در روش ترکیب نامتقارن،‌می توان با قرار دادن عناصر مختلف اثر آنها را به شیوه ای ترتیب داد که از نظر وزن با یکدیگر تعادل برقرار نمایند.
ولی درعین حال قرینه یکدیگر نباشند.برقرار کردن تعادل بصری با این روش،‌کاری بس دشوار است ولی نتیجه کار از لحاظ بصری،بسیار جالب و متنوع خواهد بود.
● عوامل اصلی ایجاد یک ترکیب‌بندی خوب:
چشم ما عامل بسیار مهمی در درک لذات وزیبایی‌هاست وبه وسیله آن هم زیبایی‌ها وزشتی‌های طبیعت را می بینیم. وقتی درمقابل یک اثر هنری قرار می گیریم،‌چشم ما ابتدا زیبایی‌های موجود در آن را می بیند درنتیجه ما از آن اثر لذت می بریم. حال ببینیم که زیبایی چیست؟ معانی بسیار زیادی از زیبایی وجود دارد وبه همین دلیل‌،نمی توان یک تعریف صحیح وقاطع از آن بیان کرد ولی به طور کلی از مجموع نظریات مختلف می توان نتجه گرفت که زیبایی عبارتست از وجود روابط موزون ومتعادل درترکیبات یک اثر هنری یا یک پدیده طبیعی. مثلا یک صورت وقتی زیباست که کلیه اجزای آن،‌در رابطه خوب وموزون نسبت به یکدیگر قرار گرفته باشند ودر مجموع ترکیب خوشایندی را به وجود بیاورند ویا یک اثر هنری وقتی زیباست که کلیه عناصر سازنده آن با یکدیگر دارای روابطی موزون ومتعادل بوده وترکیبی هماهنگ وچشمگیر داشته باشد.بنابراین می توان گفت که هنگام خلق یک اثر،‌ باید اصول ونکاتی را رعایت کرد تا آن اثر از نظر زیبایی شناختی هنر مربوطه،‌دارای ارزش واعتبار گردد.
همان طور که گفتیم کمپوزیسیون یا ترکیب‌بندی یک اثر هنری یا طراحی،نقش بسیار مهمی درایجاد زیبایی هنری آن دارد.به عبارت دیگر یکی از عوامل مهم زیبایی در یک کارهنری کمپوزسیون آن است.البته باید توجه داشت که برای کمپوزسیون،‌قانون وفرمول قاطعی نمی توان ارائه داد ودرحقیقت،‌بستگی به طرز دید واندیشه خالق و مخاطبان آن اثر دارد. اما می توان به بعضی اصول ونکاتی که باعث زیبایی بیشتر یک کمپوزیسیون می شود اشاره کرد.
عوامل واصولی که موجب ایجاد یک کمپوزیسیون خوب وزیبا می گردد،‌بسیارند. دراین جا به طور مختصر به ذکر پنج عامل اصلی و مهم آن می پردازیم.
الف) تعادل
ب) ریتم
ج) تناسب
د ) روابط موزون بین نیروهای مختلف اشکال وعناصر مختلف موجود در کادر
-رابطه شکل وزمینه یا فضاهای پروخالی (مثبت ومنفی)
الف) تعادل
امکان دسترسی به تعادل درگرافیک وکیله رشته‌های هنرهای بصری از راه‌های مختلفی امکان پذیر است اما سه نوع تعادل اصلی وجود دارد که عبارتند از:
ـ تعادل قرینه-تعادل غیر قرینه- تعادل شعاعی که هر کدام ازآنها شخصیتی ویژه واثراتی منحصر به فرد را دارد و باعث ایجاد تغییرات ودگرگونی‌های زیادی در آثار طراحی شده دارد. احساس تعادل نیاز انسان است. او می خواهد پاهایش،‌استوار روی زمین قرار گیرد ومطمئن باشد که درهر شرایطی،‌وضعیت قائم خود را حفظ می کند. از این رو است که انسان،آگاه یا ناآگاه ،در ارزیابی‌های بصری خود،بیش از هر عامل دیگر از نظر بصری به تعادل وتوازن توجه می کند. تعادل نقطه مقابل عدم تعادل یا سقوط است.و اگر می خواهید شدت نامطبوع بودن این وضع را به چشم خود ببیند،‌تاثیر آن را درچهره شخصی که به طور ناگهای وبی خبر تعادلش به هم خورده است تماشا کنید.در ترکیب‌بندی عوامل مختلفی نظیر:وزن،‌اندازه،‌محل قرارگیری ... وجود دارد که به تعادل می انجامد.
▪ تعادل قرینه: آن را تعادل غیرتعادل نیز می نامند وتقسیم‌بندی برابر ومساوی اشیاء وفضاهای گوناگون می باشد. مثالی که برای تعادل قرینه می توان به آن اشاره کرد معماری دوران گوتیک،روکوکو ومعماری اسلامی است.بسیاری ازنقوش بافته‌های ایرانی مانند گلیم،‌قالی ونیز بسیاری از نقوش اسلیمی به کار رفته درمعماری ایرانی-اسلامی ویا ظروف ومیز وصندلی نیزشامل تعادل قرینه می باشند.
از نظر حسی،تعادل قرینه،‌معمولا بیان کننده وقار و سنگینی وحالت‌های رسمی وخشک وایستا وخالی از هیجان است. اصولا تعادل قرینه زمانی به کار برده می شود که اثری خالی از هیجان وآرام و بی تحرک بخواهیم دربسته‌هایی که مخاطب آن،نیاز به حرکت،‌جنب وجوش وانرژی زیاد دارد،‌این نوع تعادل درترکیب‌بندی جالب به نظر نمی رسد. نباید فراموش کرد که چشم به عوامل تهییج کننده وفعال نیاز دارد.
▪ تعادل غیرقرینه: تعادل غیر قرینه که آن را تعادل فعال نیز می گویند،‌به تقسیم‌بندی غیرمساوی اشیاء وفضاهای گوناگون گفته می شود،که اگر چه دو بخش تقسیم شده از لحاظ وزن وسنگینی بصری،با هم برابر هستند،‌اما عناصر موجود از لحاظ شکل،از لحاظ شکل،رنگ،‌حرکت،‌اندازه وجنبه‌های دیگر بصری یکسان وبرابر نیستند.این نوع تعادل را در اندام انسان در زمان حرکت‌های مختلف می توان مشاهده کرد.
دربسیاری از عناصر طبیعت به وجود تعادل غیرقرینه،‌بر می خوریم. بسیاری از درختان با این که ظاهرا تقسیمات قرینه را ارائه می دهند،اما وقتی با دقت به آنها می نگریم در می یابیم که شاخه‌ها کاملا به صورت غیر قرینه رشد کرده‌اند،‌حتی دربرگ درختانی که کاملا شبیه به هم هستند،‌طرز قرار گرفتن رگه‌های موجود درآن‌ها به صورت غیر قرینه می باشد.
طراحان گرافیک وبسته‌بندی ونقاشان در آفرینش آثار خود وانتقال پیام‌های ذهنی خویش به دیگران،از تعادل غیرقرینه به علت دارا بودن تحرک،‌تنوع،‌هیجان،‌جذابیت‌های بصری وشور ونشاط فراوان برده‌اند. از طرف دیگر بسیاری از آثارهای به وجودآمده وطراحی شده با وجود تعادل غیر قرینه،دارای فضایی آرام وراحت هستند.

منبع : ماهنامه فناوری و توسعه صنعت بسته بندی