انفجار اطلاعات

سیر تحول و پیشرفت علوم و فنون در عصر حاضر شتابی روزافزون یافته است. امروزه فناوری های نوین بیشتر از گذشته زندگی انسان ها را تغییر داده و آنها را وابسته به خود می سازند. اوج پیشرفت این فناوری ها در زمینه انفورماتیک و فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی قابل مشاهده است. تکنولوژی های اطلاعاتی هرروزه با ابداعی نوین اطلاعات بیشتر و بیشتری را در اختیار مخاطبان قرار می دهد. لذا بی جهت نیست که از دوران حاضر با نام «عصراطلاعات» یاد می کنند. توانمندی فناوری های اطلاعاتی در جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات، به قدری گسترش یافته که حتی صحبت از «انفجار اطلاعات» یا «سرریزی اطلاعات» می کنند. اینها مباحث جدیدی هستند که این روزها در عرصه فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی مطرح هستند. در این گفتار به موضوعات مورد اشاره خواهیم پرداخت.
● عصر وفور اطلاعات
از دیرباز اطلاعات نقش مهم و حیاتی در زندگی انسان ها ایفا کرده است. در همین راستا در طول زمان امکانات ارتباطی متعددی ایجاد شد، تا کار جمع آوری، ذخیره و توزیع اطلاعات را به نحو مطلوب تری انجام دهد. ارسال پیام توسط کبوتران نامه بر، ایجاد چاپار پستی و پیک جهت توزیع سریع اطلاعات در بین مناطق مختلف نمونه هایی از تلاش های بشر جهت گردش اطلاعات در زمان های دور است. اما در دهه های اخیر شیوه های گردآوری، تولید و توزیع اطلاعات تغییرات اساسی یافته اند.
در عصر حاضر فناوری های ارتباطی با کامل کردن فرآیند اطلاع رسانی و ارتباطات، توزیع اطلاعات را به قدری آسان ساخته اند که افراد در هر کجا که باشند در کمترین زمان ممکن به اطلاعات مورد نیاز خود از اقصی نقاط دنیا دست می یابند. بدین ترتیب اطلاعات مورد نیاز افراد در هر زمینه به سرعت و سهولت و به طور مستمر و مداوم در اختیار آنها قرار می گیرد. در این راستا فناوری های نوین با پیشرفت روزافزون خود اطلاعات بیشتری را تولید، ذخیره، پردازش و توزیع می کنند. نتیجه آنکه شاهد پدیده ای به نام وفور اطلاعات و یا به قولی «انفجار اطلاعات» هستیم.
● انفجار اطلاعات و پس لرزه های آن
سیر پرشتاب تحولات در عرصه فناوری اطلاعات، تاثیرات متعددی را بر افراد و جوامع می گذارد. به نظر می رسد انسان ها نتوانند خود را با این تحولات سریع، مطابق و هماهنگ سازند. تاثیراتی که عصر اطلاعات و شتاب فزاینده تکنولوژی های اطلاعاتی بر افراد می گذارند از ابعاد گوناگون قابل طرح و بررسی است. از جمله عوارض رشد سریع فناوری های اطلاعاتی، نیاز به آموزش دائمی جهت تطابق با این فناوری ها است. در عصر اطلاعات، فناوری های جدید برای روز بعد معمولی و کهنه تلقی می گردد چرا که فناوری جدیدی جایگزین آنها می شود. لذا افراد جهت هماهنگ کردن خود با این تحولات می بایست مدام آموزش های لازم را ببینند. اما از آنجایی که آموزش مداوم بنا به دلایل متعدد برای تمام افراد امکان پذیر نیست جامعه شاهد مشکلات متعددی خواهد شد. بیکاری یک نمونه از این مشکلات است، چرا که افرادی که توانایی به روز شدن داشته باشند مشاغل را که آنها هم به تبع این فناوری ها تغییر می نمایند تصاحب خواهند کرد اما برخی از افراد در این زمینه از سایرین عقب خواهند ماند. به دنبال این تحولات است که جامعه شاهد ایجاد و افزایش فاصله طبقاتی خواهد شد. فاصله طبقاتی بین داراها و ندارها از جنبه اطلاعات است. از آنجایی که در عصر اطلاعات مهمترین سرمایه اطلاعات محسوب می شود، کسانی که فناوری های لازم جهت جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات را دارند سود و منفعت بیشتری از سایرین کسب می کنند. گسترش این مسئله موجب ایجاد و ازدیاد فاصله طبقاتی در جامعه می گردد. این شکاف طبقاتی از بعد یک جامعه نیز فراتر رفته و ابعاد جهانی به خود می گیرد. به گونه ای که ما شاهد شکاف دیجیتالی در سطح دنیا خواهیم شد. شکاف دیجیتالی به این معنی است که کشورهای دارای فناوری های جدید با به انحصار درآوردن فناوری های این عرصه، از نظر اقتصادی موقعیت ممتازی نیز کسب می کنند و سایر کشورها که از فناوری های مربوطه برخوردار نباشند نیازمند و محتاج به آنان خواهند بود.
از لحاظ روانی نیز رشد سریع تحولات حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات تاثیرات بسیاری بر افراد می گذارد. انسان های جامعه اطلاعاتی به سختی توان هماهنگ سازی، درک و درونی سازی تحولات پرشتاب این حوزه را خواهند داشت. همانگونه که انسان ها در برابر حوادث پی درپی زندگی تاب و تحمل خود را از دست می دهند، تحولات پرشتاب فناوری های ارتباطی نیز انسان ها را تحت فشار قرار می دهد و از لحاظ روحی آنان را دچار مشکل می کند. نتیجه چنین فشارهایی نهایتاً منجر به بروز اختلالات جسمی و روانی خواهد شد که از آن تحت عنوان «سندرم شوک آینده» نام برده می شود. از عوارض چنین شوکی می توان به بروز گیجی، ترس از نفهمیدن و فشارهای روحی و روانی و اضطراب اشاره کرد.
انفجار اطلاعات از ابعاد اعتقادی و فکری نیز تاثیرات بسیاری را بر جوامع و فرهنگ ها باقی می گذارد. فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی به طور مستمر و مداوم در هر دقیقه از شبانه روز و از طرق گوناگون حجم بالایی از اطلاعات، اخبار و مطالب را به افراد ارائه می دهند. بسیاری از این اطلاعات خارج از چارچوب و نظام اعتقادی ، ارزشی و فکری افراد جامعه بوده و مربوط به دیگر نظام های اعتقادی و فکری در دنیا است. لذا افراد به نوعی درگیری ذهنی با این داده ها و اطلاعات جدید و بیگانه پیدا می کنند و دچار دوگانگی فکری می شوند. در این میان چنانچه افراد در چالش با اطلاعات این چنینی قدرت مقابله صحیح با آنها را نداشته باشند، طبیعتاً دچار دوگانگی فکری، اعتقادی و فرهنگی می گردند. لذا آمادگی فکری و سلامت اعتقادی افراد خواهد توانست آنان را در برابر سیل بنیان کن اطلاعات که به سوی آنان سرازیر است محافظت نماید. اما افرادی که نظام عقیدتی و فکری آنان سست باشد تاب مقاومت نداشته و احساس ناامنی و عدم اطمینان می نمایند و نهایتاً نیز گرفتار سیلاب سایر نظام های فکری و مسلکی خواهند شد.
از دیگر عوارض رشد بی رویه نظام های اطلاعاتی ایجاد «خستگی اطلاعات» در افراد است. افراد در هر دقیقه از شبانه روز در برابر پیام ها و اطلاعات قرار می گیرند و این باران اطلاعاتی نهایتاً منجر به خسته شدن فرد و از دست دادن تحمل وی می شود. برخلاف گذشته که به دلیل محدود بودن فناوری های اطلاعاتی فقط اطلاعات مهم امکان بروز و انتشار می یافتند، اینک تمام اطلاعات حتی اطلاعات پیش پاافتاده و محدود به یک منطقه یا گروه نیز امکان بروز و نشر یافته اند این مسئله باعث می شود که فرد در برابر پیام های مهم و غیرمهم به طور یکسان قرار گرفته و امکان تشخیص اهمیت و ضرورت اطلاعات را از دست بدهد. نتیجه آنکه فرد از اطلاعات ارائه شده اشباع شده و خسته می شود. به نظر می رسد در حال حاضر می بایست به فکر محدود کردن اطلاعات بود تا بدین وسیله از ارائه اطلاعات غیرضرور و کم اهمیت کاسته شود.
در این ارتباط مفهوم دیگری که در عرصه اطلاعات مطرح است موضوع «اضطراب اطلاعاتی» است. اضطراب اطلاعاتی احساسی است که بر اثر ناتوانی در یافتن اطلاعات مورد نیاز، عدم توانایی تشخیص اطلاعات صحیح، عدم فهم اطلاعات موجود و یا عدم توانایی راه به دست آوردن اطلاعات مورد نیاز فرد در وی به وجود می آید. این مسئله موجب بروز اضطراب اطلاعاتی در فرد می شود. در این خصوص مدیریت صحیح افراد در مواجهه با اطلاعات بدون گرفتار شدن در آن و دریافت اطلاعات ضروری، لازم و مفید ولو اندک می تواند به کاهش اضطراب ناشی از سیل اطلاعاتی کمک نماید.
از دیگر موارد مطرح در دنیای اطلاعات وجود اشتباهات، تناقضات و اطلاعات بیهوده است. حجم عظیم اطلاعاتی که توسط فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی در حال تولید و انتشار است در درون خود اطلاعات نادرست، متناقض و در بسیاری موارد بیهوده و کهنه را به همراه دارد. به عنوان مثال به هنگام کار با موتورهای جست وجوگر اینترنتی در باب موضوعی خاص، با حجم بالایی از اطلاعاتی برخورد می نماییم که کمترین ربط به موضوع مورد جست وجوی ما دارد و یا به هنگام بازکردن پست الکترونیکی خود شاهد تعداد بسیاری از ای میل های ناخواسته و بیهوده هستیم. همچنین در بسیاری موارد اطلاعاتی وجود دارد که زمان آنها منقضی شده و از اعتبار ساقط شده اند. مسلماً اطلاعاتی مفید است که در زمان خودش عرضه شود در غیر این صورت با گذشت زمان و کهنه شدن اطلاعات، ارزش خود را از دست داده و حتی ممکن است گمراه کننده نیز باشد. در این خصوص موارد دیگری نیز قابل طرح است از جمله اینکه بعضاً نسخه های متناقض و متفاوتی در خصوص یک متن مشاهده می گردد. اینها همه از جمله مشکلات موجود در اطلاعات عرضه شده در فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی است.
عصر اطلاعات ابعاد دیگری نیز دارد. یک بعد دیگر آن با عرصه سیاست مرتبط است. فعالیت های صورت گرفته در عرصه فناوری های اطلاعاتی از قبیل تولید، ذخیره سازی و پردازش اطلاعات مستلزم سرمایه گذاری سنگینی است که این امر به نوبه خود به تمرکز شدید امکانات در تعداد معدودی از کشورهای دارنده این فناوری ها می شود. در نتیجه تولید و توزیع اطلاعات در اختیار چند کشور مسلط متمرکز شده و آنها جریان اطلاعات را در سطح دنیا کنترل می کنند. کشورهای مسلط در این زمینه، همراه با توزیع اطلاعات به طور ضمنی ارزش ها و ایدئولوژی های خود را نیز به سایر کشورها عرضه می کنند. تداوم این روند منجر به نوعی وابستگی کشورها به کشورهای مسلط در حوزه فناوری های اطلاعات هم از نظر فناوری و هم از نظر مسلکی و ایدئولوژیکی خواهد شد. چرا که به مرور زمان ایدئولوژی کشورهای مسلط در امر اطلاعات در کشورهای وابسته به این فناوری ها رسوخ کرده و زمینه های وابستگی ایدئولوژیکی آنان را نیز فراهم می آورد.
موارد ذکر شده در این مقاله تنها بخشی از ابعاد جریان اطلاعات در عصر حاضر را نشان می دهد، در حالی که بسیاری از زوایا، ابعاد و تاثیرات آن هنوز ناشناخته باقی مانده و نیازمند تحقیق و بررسی بیشتر محققان و اندیشمندان است.

نویسنده: سیدعلی محمدنژاد

منبع : شبکه فن آوری اطلاعات ایران