خیالبافی و روِیا

از تجهیزات درونی انسان نیروی تخیل آدمی است و آن نیرویی سازنده است که سبب‌ ‌بسیاری از ابداعات و اختراعات است‌‌. ‌
‌تخیل نوعی فعالیت خلاقه است که در آن مقایسه، استدلال، تصور ذهنی با تعیین قدر‌ ‌و درجه وجود دارد. آدمی از مجموعه دیده‌ها و شنیده‌ها سعی دارد مونتاژهایی در ذهن‌ ‌انجام داده و آن را مجسم کند. مثلاً پس از دیدن اتومبیل و هواپیما سعی دارد ‌‌قسمتهایی از آن را به هم پیوند داده و محصولی جدید در ذهن تصویر کند و چیزی چون‌ ‌سماور را دیده و اینک آن را در ذهن به صورت درآورد‌‌. ‌
‌در اهمیت آن گفته‌اند که کلیه اختراعات و ابداعات محصول تخیل است. آن را از ‌‌نیرومندترین و همگانی‌ترین توانایی‌‌های بشری شمرده‌اند. زیرا هر کسی در طول مدت‌ ‌عمر و زندگی خود تخیلاتی دارد و در سایه آن موفقیت‌هایی را به دست می‌آورد‌‌. ‌
‌این نیرو عاملی برای قدرت و خلاقیت و زمینه ساز بسیاری‌ ‌از کشف‌ها و سازندگی هاست. در سایه آن اختراع پدید می‌آید، شعر و شاعری و نویسندگی‌‌ ‌و رمان و هنر حاصل می‌شود، سخنان شورانگیز و حماسی شکل می‌گیرد و اعتماد به نفس حاصل‌ ‌شده، آفرینندگی پدید می‌آید و در کل زندگی رضابخش، ارزنده و سعادتمندانه می‌شود‌. ‌به همین نظر باید آن را پرورش داد و هم بی‌مایگی‌‌های زندگی را در اثر آن ‌‌زدود‌‌.‌
● انواع تخیل‌
‌از نظر علمی تخیل قابل دسته‌بندی به انواع زیر می‌باشد‌‌. ‌
‌۱‌) ‌‌تخیل حضوری که بر اثر آن مطلبی را به ذهن آورده و تصور می‌کنیم مثل تخیل‌ ‌چهره فلان عالم. اموری که سابقاً عارض ذهن شده با همان جزییات خود را نشان می‌دهند‌‌. ‌
‌۲‌‌) ‌‌تخیل اختراعی که سبب فعالیت خلاقه می‌باشد‌‌. ‌
‌نوع اخیر یعنی تخیل اختراعی خود به دو صورت می‌تواند باشد‌‌:‌
▪ تخیل ادراکی‌
‌یا خیال‌پردازی که منجر به اختراع و ادراک و کشف امور‌ ‌می شود و چنین امری تحت هدایت عقل است و در آن فعالیت ذهن آزاد است و می‌تواند‌ ‌ترکیبات شگفت و بدیع پدید آورد و صور و معانی ارزنده‌ای ایجاد کند‌‌. ‌
‌تخیل اختراعی محصول جنبه‌‌های عالی ذهن و همراه با تفکر و استدلال و محصول آن‌ ‌سازندگی است. از نظر ما مربی وظیفه دارد چنین نیرویی را در کودکان پرورش داده و‌ ‌زمینه رشد آن را فراهم آورد‌‌. ‌
▪‌ خیالبافی ‌
‌نوعی هذیان و هرج‌و مرج در ذهن و همراه با تلون است و عقل و‌‌ ‌ادراک در آن راه نداشته و اراده در آن نقش و نفوذی ندارد. چنین حالتی عمل پست و‌ ‌ابتدایی ذهن بحساب می‌آید و محصول آن مقرون بحقیقت نیست‌‌. ‌
● ‌مساله خیالبافی‌
بر این اساس خیالبافی نوعی تخیل انفعالی و یا تخیل آزاد و بی قید و شرط و نوعی‌ ‌صحنه پردازی ذهن است که در آن عقل و اراده نقشی ندارند و در داوری و اظهار نظر آن‌ ‌کنترلی نیست. هر آنگاه که ذهن فرد از امری ادراکی و عقلانی خالی بماند خیالبافی آن‌ ‌را پر می‌کند‌‌. ‌‌در خیالبافی آدمی تابع آرزوهای خویش می‌شود و واقعیات را به گونه‌ای دیگر درک می‌کند. او ممکن است فردی مبغوض باشد ولی تصورش این است که همه او را دوست دارند و با‌ ‌این تخیلات خوشایند می‌کوشد خود را شاد و خرسند نماید‌‌. ‌
‌انچه را که او خیال می‌کند مقرون به حقیقت نیست و اغلب صورت گول‌زدن خود را دارد‌ ‌و تنها فایده‌اش این است که نقش مسکن را برای آدمی ایفا می‌کند. همه آرزوها و‌ ‌تمایلات ارضا شدن و یا در حال برآورده شدند و این خود عاملی برای کاهش درد و رنج‌ ‌است‌‌. ‌
● فرق خیالبافی با رویا
خیالبافی از دیدی همان رویاست زیرا شخص اعمال را در پندار انجام می‌دهد و در‌ ‌عالم خیال زمینه را برای رفع موانع و ناراحتی فراهم می‌آورد. محرک فرد در عالم‌‌ ‌رویا اغلب تمایلات و آرزوها ارضا نشده‌اند و در عالم خیالبافی هم همین حالت وجود‌ ‌دارد. هم در رویا و هم در خیالبافی، خیالات رشد کرده و آدمی در ذهن خود حور و‌ ‌قصورمی سازد‌‌. ‌
‌دنیای تخیل و رویا برای افراد زیبا، غنی و پرمعنی است و تازه‌‌های آن برای فرد‌ ‌به قدری قابل وصولند که آدمی می‌تواند با چشم بر روی هم نهادن و با کوچکترین احساس‌ ‌ناکامی و اضطراب آن عالم را برای خود پدید آورده و محسوس نماید‌‌. ‌‌فرق آن با رویا این است که رویا در خواب است و خیالبافی در بیداری. افراد‌ ‌خیالباف در بیداری، با آزاد گذاردن ذهن از عالم واقع دور شده و با آن فاصله می‌گیرند. چیزهای غیرقابل وصول را در دسترس خود می‌بینند. اینان در بین خواب و‌ ‌بیداری هستند و صورت‌ها طبق قانون تداعی معانی یکی پس از دیگری، بدون نظم و ترتیب‌ ‌و رابطه منطقی پدید می‌آیند و می‌روند‌‌. ‌
‌آری، خیالبافی نوعی رویا در بیداری است که برای ارضای تخیلی آرزوها و امیال‌ ‌ناکام مانده فعالیت می‌کند، آنچه در این مسیر عارض ذهن او می‌شود آن را واقعی‌ ‌پنداشته و در عین آگاهی از غیر واقعی بودن آن خوش است‌.‌
● ماهیت خیالبافی‌
ماهیت آن را مکانیزم جبرانی، دفاعی و یا نوعی ارضای بدلی امیال سرکوب شده می‌دانند که در آن آدمی سعی دارد، بدبختی‌ها، فلک‌زدگی‌‌های خود را از میان برداشته و‌‌ ‌در واقع و نفس امری که برای او دردناک است دور بماند‌‌‌. ‌‌آن را نوعی تشفی آرزوها دانسته‌اند که منش و شخصیت محروم و حقیر شده آدمی در آن‌ ‌دخالت دارد. گو اینکه در همین زمینه هم جای بحث وجود دارد. آدمی در سایه آن به‌ ‌گزینش نوعی جانشین برای زندگی می‌پردازد و عواطف و خواسته‌‌های ناموفق را موفق می‌نمایاند.
گروهی ماهیت آن را نوعی بازی فکری دانسته‌اند که در آن کودک خود را در‌ ‌نقشی مورد علاقه قرار داده و هیجان‌انگیزتر از قهرمان واقعی به انجام رفتاری می‌‌‌پردازد و هم بعضی آن را از کیفیات مغز بحساب می‌آورند که در آن آدمی از حالت اعتدال‌ ‌خارج شده و شیوه‌هایی برای رهایی از ملال برای خود تحصیل می‌کند و در کل آدمی در‌ ‌خیالبافی موفق به حل‌و فصل مشکلاتی می‌شود که امکان آن در حالت عادی وجود ندارد‌‌. ‌

به نقل از روزنامه اطلاعات

منبع : وزارت آموزش و پرورش ایران