همیشه نایستید همیشه ننشینید

شما هم مجبورید ساعت‌های طولا‌نی در محل كارتان بایستید؟ و یا تمام روز را مجبورید پشت میزكارتان بنشینید. یا شاید هم‌اكنون باردارید و به خاطر رگ‌های بیرون زده پاهایتان، نگران و ناراحت هستید. این همان واریس معروف است. دكتر ظفرقندی، رئیس سابق سازمان نظام پزشكی واستاد دانشگاه علوم پزشكی تهران شما را با این بیماری بیشتر آشنا می كند.
اگر موافق باشید از اینجا شروع كنیم كه اصولا واریس بیماری كدام قسمت بدن است؟
واریس نارسایی وریدها یا همان سیاهرگ‌‌های سطحی اندام‌هاست . البته فقط در اندام‌ها دیده نمی‌شود. در اصل این پدیده می‌تواند در همه جا بروز كند. حتی در مری هم واریس داریم. منتها آن چیزی كه شایع‌ است این است كه این بیماری در اندام تحتانی یعنی پاها ایجاد می‌شود. در این قسمت وقتی وریدهای سطحی نارسا شوند یا به عبارت دیگر برجسته و گشاد و پیچ در پیچ شوند، فقط واریس در مورد آنها به كار برده می‌شود. واریس بیماری شایعی است و به خصوص در خانم‌ها شیوع آن بیشتر است.
● ‌چه عواملی باعث بروز واریس می‌شوند؟
▪ فاكتورهای فامیلی و ارثی نقش دارند. در خانم‌ها هم تغییرات هورمونی و همچنین حاملگی‌ها در ایجاد آن موثر است. در اصل هورمون‌هایی مثل هورمون پروژسترون و قرص‌های ضد حاملگی روی عروق اثر می‌گذارند و عروق را شل می‌كنند. البته عوامل دیگری هم در بروز واریس موثرند.
● مثلا چه عواملی؟
▪ یكی از آنها فاكتورهای شغلی است. مثل ثابت نشستن یا ثابت ایستادن‌های طولانی كه در بعضی از مشاغل اجتناب‌ناپذیر است. اضافه وزن و چاقی هم می‌توانند واریس را تشدید كنند. پس عوامل متعددی نقش دارند و می‌توانند دست به دست هم بدهند تا یك فرد واریس بگیرد.
● افزایش سن چطور؟
▪ خب بله. افزایش سن هم موثر است اما خیلی از افراد هم هستند كه در سنین پائین به واریس مبتلا می‌شوند. به ویژه افرادی كه سابقه خانوادگی دارند در سنین پائین هم زیاد دچار واریس می‌شوند.
● پس با این حساب زمینه ژنتیكی اهمیت زیادی دارد.
▪ بله. قطعا. جزء ژنتیكی بیماری اثبات شده است.
● از واریس چطور می‌توان پیشگیری كرد؟
▪ به نكته خوبی اشاره كردید. چیزی كه مهم است این است كه در مورد واریس می‌توان بدون هزینه‌ و مشكلات زیاد از ایجاد و پیشرفت آن جلوگیری كرد. به عنوان مثال اگر در فردی عامل شغلی عامل ایجاد كننده واریس است می‌توان این عامل شغلی را اصلاح كرد. مثلا می‌توان به او پیشنهاد كرد كه زیاد حركت كند. دائم ننشیند و ثابت نباشد، می‌‌توان به او توصیه كرد كه با پوشیدن جوراب مخصوص از ایجاد واریس جلوگیری كند، یا اگر خانمی سابقه خانوادگی واریس دارد و حامله شده، می‌توان به او توصیه كرد كه با پوشیدن جوراب مخصوص پیشگیری، از ایجاد واریس كه در دوران حاملگی زیاد هم دیده می‌شود، پیشگیری كند.
● چرا در دوران حاملگی شیوع واریس بیشتر می‌شود؟
▪ به دلیل تغییرات هورمونی است كه باعث شل شدن جدار عروق می‌شود و هم به علت فشار جنین روی وریدهای لگنی است كه تخلیه خون از اندام‌های تحتانی و پاها را مختل می‌كند. اما همان‌‌طور كه گفتم به ویژه اگر در خانمی سابقه خانوادگی وجود دارد می‌توان به او توصیه كرد كه در دوران بارداری از جوراب‌های پیشگیرانه واریس استفاده كند تا به این مشكل دچار نشود.
● از علایم و عوارض واریس چیزی نگفتید.
▪ یك قسمت مهم آن تغییرات ظاهری در سطح پاهاست. در این بیماری ورید‌های برجسته، گشاد شده و پیچ و خم‌دار در سطح پاها ایجاد می‌شوند كه بسیار نمایان هستند و با پیشرفت آنها پا از نظر ظاهری بدشكل می‌شود و در خانم‌های جوان بسیار مشكل ‌ساز و ناراحت كننده‌ است. البته در صورت پیشرفت بیماری درد بسیار خفیفی در عضلات ساق‌پاهم ایجاد می‌شود. یعنی وقتی فرد مدتی می‌ایستد، ‌در عضلات ساق ‌پا احساس درد خفیف، سنگینی و كوفتگی دارد. این دردها بیشتر در عصر و شب دیده می‌شوند.
به این دلیل كه فرد از صبح تا عصر روی پاهایش ایستاده و خون در این وریدها تجمع كرده است و باعث بالا رفتن فشار بین نسجی شده است كه این علایم درد مبهم و احساس خستگی و كوفتگی را ایجاد می‌كند. حتی گاهی اوقات ما كرامپ‌های شبانه را در افراد واریسی می‌بینیم. البته تغییرات ظاهری دیگری هم داریم. در واریس‌های طول كشیده یك سری لكه‌های قهوه‌ای رنگ در ثلث پائین ساق پا ایجاد می‌شود. این لكه‌های قهوه‌ای در اصل ناشی از رسوب موادی در زیر پوست است . این رسوب باعث می‌شود رنگ پا كم‌كم قهوه‌ای شود و در ضمن پوست پا ضخیم و شبیه چرم شود. اگر در این مرحله هم درمان انجام نشود، به علت بالا رفتن فشارها، در آن ناحیه زخم هم ممكن است ایجاد شود. این زخم‌ها در یك سوم تحتانی ساق پا و نزدیكی قوزك‌‌ ایجاد می‌شوند و <زخم واریسی> نام دارند.
بسیاری از خانم‌ها را می‌بینیم كه مویرگ‌های سطحی پاهای آنها برجسته شده است. این پدیده‌ را ما <تلانژكتازی> یا <وریدهای عنكبوتی> می‌نامیم. این وریدها خیلی اذیت‌كننده هستند و از نظر ظاهری خیلی بدشكل و ناراحت‌كننده هستند. اما در اصل این وریدهای عنكبوتی شكل نشان‌‌دهنده نارسایی وریدهای عمقی هستند. وقتی وریدهای عمقی نارسا شوند ممكن است در مراحل اولیه واریس ایجاد نكنند ولی مویرگ‌های سطحی را برجسته كنند. گاهی اوقات به دنبال یك ضربه خفیف هم پاره می‌شوند. حتی گاهی بدون ضربه هم پاره می‌شوند و یك كبودی و تغییر رنگ و منظره بد ایجاد می‌كنند. این كبودی‌ها خود به‌ خود نگرانی هم برای بیمار ایجاد می‌كنند. اما به طور معمول ظرف چند روز از بین می‌روند. در این موارد باید هر چه سریع‌تر كارهای پیشگیری‌ انجام شود تا بیماری بیش از این پیشرفت نكند. قدم اول در پیشگیری و درمان واریس استفاده از جوراب‌های استاندارد ضد واریس است.
● ممكن است ویژگی‌های این جوراب‌های استاندارد را بیشتر توضیح بدهید؟
▪ متاسفانه در جامعه ما طرز تفكر مردم در مورد جوراب‌های مناسب واریس اشتباه است و حتی در قسمتی از جامعه پزشكی ما هم آشنایی كامل با جوراب استاندارد ضد واریس وجود ندارد. من زیاد دیده‌ام كه پزشكان توصیه می‌كنند جوراب ضد واریس بخرید، اما جوراب واریس باید استاندارد باشد و سایز آن یك سایز حساب شده باشد. مثلا سایز جوراب واریس برای فردی كه قطر مچ پای او ۱۹ سانتی‌متر است با فردی كه قطر مچ پای ۲۵ سانتی‌متر دارد متفاوت است. در ضمن غیر از سایز واریس، كلاس جوراب واریس هم بسیار مهم است.
● در مورد سایز جوراب بیشتر توضیح بدهید لطفاً.
▪ سایز جوراب با دو عامل مشخص‌ می‌شود كه اول از همه قطر ساق‌پا است. برای اینكه سایز جوراب به‌طور دقیق مشخص شود جداولی وجود دارد كه براساس آن جداول، سایز دقیق پای فرد و جوراب مناسب تعیین می‌شود. پایه‌های این سایز مناسب را چند عامل مشخص می‌كند كه اندازه دور مچ‌پا، دور زیر زانو، بالای زانو، بالای ران و طول پا در همین نقاط است. این چند مورد را ما اندازه‌گیری می‌كنیم و سپس این اعداد را روی جدول مزبور می‌بریم تا سایز جوراب مناسب مشخص شود.
● ایرانی و خارجی بودن جوراب هم مهم است؟
▪ ببینید متاسفانه ما جوراب واریس استاندارد ایرانی نداریم. پس فقط جوراب‌های خارجی باقی می‌مانند. توصیه اكید من این است كه جوراب حتما باید استاندارد باشد. در بازار ما هم بیش از ۲یا ۳ نوع جوراب استاندارد وجود ندارد. مهم‌ترین نكته در جوراب واریس فشارهایی است كه در نقاط مختلف به پا وارد می‌كند. مثلا اگر كسی برای پیشگیری می‌خواهد از جوراب واریس استفاده كند باید فشار جوراب در مچ‌پا بین ۱۵ تا ۱۸ میلی‌متر جیوه باشد.
هرچه به سمت بالای پا می‌آییم این فشار باید به تدریج كمتر شود. یعنی بیشترین فشار در پائین و نزدیك مچ‌پاست در حالی كه در قسمت‌های بالاتر، فشار كمتر است و این وضعیت باعث می‌شود كه جریان خون از پائین به بالا باشد و نگذارد كه خون در پا راكد و ساكن بایستد. پس فشار باید یك فشار شیب‌دار باشد كه خون را به سمت بالا هدایت كند. این فشار در موارد پیشگیری همان‌طور كه گفتیم حدود ۱۵ تا ۱۸ میلی‌متر جیوه است و جوراب‌های كلاس یك، این فشار را تامین می‌كند. پس جوراب‌های پیشگیری جوراب‌های كلاس یك هستند.
اما اگر در یك فرد، بیماری به قدری پیشرفت كرده باشد كه نیاز به درمان داشته باشد باید از جوراب‌های درمانی كه فشار بیشتری به پا وارد می‌كند، استفاده كرد و دیگر این جوراب‌های كلاس یك كه جوراب‌های پیشگیری هستند، كافی نیست. جوراب‌های كلاس دو در مچ‌پا بین ۲۰ تا ۲۸ میلی‌متر جیوه فشار وارد می‌كنند و برای درمان مراحل ابتدایی واریس هستند. اگر بیماری بسیار پیشرفت كرده شده باشد، یعنی برای درمان مراحل پیشرفته بیماری واریس باید از جوراب‌های كلاس سه استفاده كرد.
حتی جوراب‌های كلاس چهار هم داریم. البته از این جوراب‌های كلاس‌ چهار خیلی كم استفاده می‌شود چون برای مراحل بی‌نهایت پیشرفته بیماری هستند یعنی مراحلی كه بیماری به قدری پیشرفت كرده است كه باعث ایجاد زخم‌های واریسی شده است. پس ببینید، انتخاب جوراب واریس كار راحتی نیست. بیماری واریس خودش مراحل مختلفی دارد و جوراب واریس به عنوان یكی از مهم‌ترین درمان‌های این بیماری‌ باید متناسب با شدت و مرحله بیماری انتخاب شود.
●‌ در مورد دیگر روش‌های درمانی واریس مثل جراحی هم صحبت كنید.
▪ بله. امروزه درمان واریس یك درمان چند‌گانه است. یعنی باید كسی كه می‌خواهد واریس را درمان كند با روش‌های مختلف درمان آشنا باشد. گاهی اوقات یكی از این روش‌ها به تنهایی و گاهی اوقات تركیبی از این روش‌ها با هم و در كنار هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. به جز جوراب، جراحی، استفاده از لیزر و استفاده از مواد اسكلروزان (اسكلروتراپی) به عنوان دیگر درمان‌های موجود شناخته شده‌اند. روش جراحی یك روش‌ سنتی است كه در آن وریدهای واریسی خراب را بر‌می‌دارند. خود جراحی هم روش‌های مختلفی دارد كه تخصصی است و نیاز به توضیح بیشتر در اینجا ندارند.
● عارضه‌ای ندارند؟
▪ خب، این روش‌ احتیاج به بیهوشی دارد. در ضمن این روش‌ نیاز دارد كه برش‌های وسیعی روی پا ایجاد شود و بنابراین ممكن است جای این برش‌ها در نهایت از ظاهر همان واریس‌های قبلی بدتر باشد. پس ما ترجیح می‌دهیم كه از تركیب روش‌ها استفاده كنیم.
یعنی رگ‌های بزرگ را با یك یا حداكثر چند برش محدود برداریم و واریس‌های كوچكتر را با روش‌های دیگری مثل اسكلروتراپی (تزریق موارد اسكلروزان) و یا لیزر درمان كنیم. در حال حاضر یك پزشك مجرب در این زمینه از تركیب روش‌ها استفاده می‌كند. یعنی برخی از ضایعات را با جراحی و برخی از آنها را با لیزر و تزریق مواد اسكلروزان درمان می‌كند كه با این حساب نتیجه درمان بسیار بهتر و موفق‌تر می‌شود و ظاهر پا هم در نهایت خیلی بهتر خواهد بود.
● در لیزر دقیقا چه كاری انجام می‌دهند؟
▪ به نظر من یكی از مفید‌ترین و قشنگ‌ترین راه‌های درمان به جای جراحی، استفاده از لیزر است كه به آن >EVLI< می‌گویند. این روش‌، روش‌ جدیدی است. یك شكاف می‌دهند و از طریق این شكاف یك آنژیوكت و سیم نازك وارد می‌كنند كه ابزار لیزر از طریق آن وارد رگ می‌شود، سپس با انرژی كه لیزر وارد می‌كند، ورید مزبور در سرتاسرش بسته می‌شود.
پس واریس‌هایی هم كه وابسته به این واریس هستند همه بسته می‌شوند. اما همان‌طور كه گفتیم همه‌ رگ‌ها را نمی‌توان با این روش‌ درمان كرد مثلا رگ‌های خیلی بزرگ‌ بهتر است با جراحی درمان شود. رگ‌های خیلی ریز هم بهتر است با اسكلروتراپی درمان شوند. پس آخر حرف من همان است كه قبلا گفتم. یعنی باید از تركیب روش‌ها استفاده كرد و خیلی نمی‌توان انتظار داشت كه بیمار را تنها با یك روش‌ به درمان نهایی رساند.
● مردم چه كنند كه به واریس مبتلا‌ نشوند؟
▪ نحوه زندگی خیلی مهم است. ما به مریض‌ها توصیه می‌كنیم كه از نشستن و ایستادن‌های طولانی خودداری كنند. شلوارهایی كه بالایش تنگ است استفاده نكنند و یا گن نپوشند. به ویژه افرادی كه از نظر خانوادگی مستعد واریس هستند باید از اضافه وزن جلوگیری كنند و رژیم‌های غذایی مناسب داشته باشند تا وزن خود را كم كنند. حمام گرم و سونا هم وریدهای عنكبوتی را زیاد می‌كنند و از این طریق ممكن است باعث واریس شوند.
پس افرادی كه استعداد به واریس دارند باید از این موارد خودداری كنند. در ضمن توصیه مهم من این است كه افرادی كه استعداد به واریس دارند از جوراب مخصوص استفاده كنند. این پیشگیری خیلی راحت‌تر از درمان است. بسیاری از همكاران جراح ما هستند كه در پاهایشان لكه‌های قهوه‌ای رنگ ناشی از واریس ایجاد شده است. چون ۷ - ۸ ساعت ممكن است سر یك عمل بایستند در حالی كه به راحتی می‌توانستند با پوشیدن جوراب واریس از آن جلوگیری كنند. یا اگر خانمی حامله می‌شود و در خانواده خود سابقه واریس دارد باید جوراب پیشگیرانه بپوشد تا بعد از حاملگی نیاز به درمان واریس نداشته باشد و ظاهر پایش هم به نخورد.

گفتگو با دكتر ظفر‌قندی ، فوق تخصص جراحی عروق
دكتر علی غلا‌مرضا نژاد

منبع : روزنامه سلامت