SWOT در بخش کشاورزی ـ بررسی فرآیند و ساختار تدوین و طراحی بانک اطلاعات کشاورزی ـ بخش اول

▪ خبرنگار:
درپی کارگاه‌های متعددی که با حضور صاحب نظران و اساتید دانشگاه‌ها، کارشناسان وزارت‌خانه و بخش خصوصی، توسط گروه کشاورزی سرویس مسائل راهبردی خبرگزاری دانشجویان ایران برگزار شد؛ به این نتیجه رسیدیم که پرداختن به سیاست‌های حمایتی در بخش کشاورزی مفهومی نخواهد داشت مگر آن‌که به برطرف کردن نیازهای آمار و اطلاعاتی در بخش توجه شایسته‌ای شود، به بیان دیگر می‌توان گفت تدوین و طراحی بانک اطلاعات کشاورزی باید به‌عنوان پیش‌نیاز برخی از سیاست‌های حمایتی مورد توجه قرار گیرد؛ از آن‌جایی که وزارت جهادکشاورزی در حال اجرای طرح بانک اطلاعات جغرافیایی به صورت پایلوت در دو استان کشور است، از آقای مهندس احمدی به عنوان نماینده شرکت مجری این طرح تقاضا می‌کنیم درباره‌ی ساختار و فرآیند تدوین این طرح توضیح دهند؟
ـ مهندس احمدی:
طرح بانک اطلاعات جغرافیای کشاورزی ایران با نام اختصاری «BAGKA» حدود یک‌سال است که در معاونت تولیدات گیاهی وزارت جهاد کشاورزی درحال بررسی و پیگیری است، معاونت انفورماتیک پرسش‌نامه‌هایی را در این باره تهیه و میان کشاورزان توزیع ‌کرد. درحال حاضر اطلاعات کافی و دقیق از چگونگی وضعیت کشاورزی کشور همانند سطح زیرکشت، عملکرد کشاورزان شاغل دراین بخش وجود ندارد، بنابراین تهیه‌ی گزارش صحیح از وضعیت موجود کشاورزی و تجزیه و تحلیل آماری به‌منظور مدیریت کلان و برنامه ریزی‌های اساسی کشور امکان‌پذیر نیست، به‌همین دلیل چنان‌که عنوان کردید در کشور ما با توجه به این خلاً در آمار و اطلاعات برای سیاست‌گذاری نیازی جدی به ایجاد بانک اطلاعاتی داریم.
لازم به توضیح است اکثر آمار و اطلاعاتی که تا به امروز در کشور گرد آوری شده است جنبه‌ی توصیفی دارند، این اطلاعات در برخی از مواقع بدون در نظر گرفتن هدفی خاص جمع آوری، بایگانی و در برخی مواقع برای آن‌ها نرم افزاری تهیه و تعبیه می‌شد، به‌همین دلیل است که نتوانستیم تا به امروز پویایی لازم را در بهره‌گیری از اطلاعات داشته باشیم زیرا اطلاعات توصیفی باید با اطلاعات مکانی همراه باشد؛ گفتنی‌ست طی جلسه‌ای که با حضور آقای دکتر جهانسوز، معاون تولیدات گیاهی وزارت جهاد کشاورزی برگزار شد، این نتیجه بدست آمد که طرح بانک اطلاعات کشاورزی باید به‌نحوی تعریف شود که پویایی لازم را داشته باشد، بنابراین باید الگویی بر اساس اطلاعات مکانی درنظر گرفته شود که قابلیت آن را داشته باشد که بتواند اطلاعات توصیفی متغیرجمع‌آوری شده را در خود جای دهد.
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات نبود بانک اطلاعات کشاورزی را می‌توان مشخص نبودن سطوح اراضی کشور دانست، زیرا آمارگیران اطلاعات مورد نیاز درباره‌ی مساحت زمین‌های زراعی را از خود کشاورز دریافت می‌کردند و متاسفانه آمارهای دریافتی در بسیاری از مواقع دقیق نبودند، طرح ما در زمینه‌ی بانک اطلاعات جغرافیایی شامل ۳ بخش اصلی است:
۱) تهیه‌ی نقشه‌ی بلوک‌بندی مزارع به‌عنوان واحدهای اصلی دربرگیرنده‌ی اطلاعات یا الگوی کاری.
۲) جمع‌آوری اطلاعات توصیفی بهره‌برداران هر بلوک، توسط مهندسین ناظر کشاورزی بر اساس پرسش‌نامه‌های استاندارد.
۳) تهیه‌ی نرم‌افزار ورود اطلاعات جمع‌آوری شده و اتصال آن‌ها به منابع اطلاعات پایه‌ی بلوک‌بندی مزارع، جهت گزارش گیری و تجزیه و تحلیل اطلاعات.
▪ خبرنگار:
سازو کار و معیار‌های شما برای انتخاب تکنولوژی تهیه‌ی نقشه‌ی بلوک‌بندی مزارع در این طرح چه بوده است؟
ـ مهندس احمدی:
برای تهیه‌ی نقشه‌ی بلوک بندی مزارع روش‌های زیر وجود دارد:
۱) نقشه‌برداری زمینی با استفاده از دوربین نقشه برداری.
۲) نقشه برداری توسط دستگاه GPS.
۳) استفاده از روش‌های سنجش از دور شامل پردازش عکس‌های هوایی.
۴) استفاده از روش‌های سنجش از دور شامل پردازش تصاویر ماهواره‌ای.
۵) و در نهایت بهره‌گیری از روش‌های سنجش از دور همانند پردازش تصاویر رقومی.
لازم به توضیح است ۵روش در پیش گفته شده از جهات گوناگونی هم‌چون هزینه، سرعت و امکان انجام کار، دقت کاری، هم‌خوانی با اطلاعات جامع کشوری، امکان شناسایی سایرعوارض جانبی، پویایی و امکان به روز کردن وغیره با هم مقایسه شده و در نهایت یکی از آن‌ها به‌عنوان بهترین روش جهت تهیه‌ی نقشه‌ی بلوک بندی مزارع برگزیده شده است.
پردازش تصاویر ماهواره‌ای با امتیاز ۶+ و پردازش تصاویر رقومی هوایی با امتیاز ۵+ بیشترین امتیاز را برای تهیه‌ی نقشه‌های بلوک بندی کسب کردند، حال اگر بخواهیم از میان این دو روش، یکی را به عنوان مناسب‌ترین روش انتخاب کنیم، باید به مقایسه و تفسیر دو روش موجود بپردازیم. مناسب‌ترین تصاویرماهواره‌ای از نوع Quick Bird با دقت ۶۰ cm است، گفتنی‌ست این محصول در لیست محصولات تحریم شده‌ی بین‌المللی است و علاوه بر دسترسی مشکل برای دستیابی به آن، هزینه‌های ارزی زیاد و وابستگی به محصولات خارجی را به همراه خواهد داشت.
از سویی این طرح درمناطقی انجام می‌شود که تغییرات سالانه‌ی کرت‌بندی بسیار بالا و اندازه‌ی واحدها و کرت‌های کشاورزی کوچک است، در نتیجه نیاز به تصاویر با دقت تفکیک بالا و به روز دارند؛ با توجه به موارد در پیش گفته اجرای طرح بانک اطلاعات جغرافیایی، تصاویر رقومی هوایی به‌عنوان تنها منبع اطلاعاتی قابل اعتماد پیشنهاد می شود. تصاویر رقومی هوایی در ایران توسط سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح تهیه می‌شود، این تصاویر بسیار واضح و گویا هستند و دقت تفکیک در آن‌ها ۹cm است، به طوری که در این تصاویر افراد، اراضی کشاورزی، رودخانه‌ها و... به وضوح ‌مشخص هستند؛ برای نمونه در این باره می‌توان به عکس‌های گرفته شده از اراضی استان گیلان اشاره کرد. به‌منظور تهیه‌ی نقشه بلوک بندی مزارع ممکن است بر حسب نیاز از روش‌های پیشرفته‌ی دیگری مانند استفاده از دستگاه GPS برای افزایش دقت کار استفاده شود.
▪ خبرنگار:
آیا فناوری تصاویر رقومی هوایی کاملاً داخلی است و تحریم‌های بین‌المللی خلأیی در اجرای طرح در سطح ملی پدید نمی‌آورد؟
ـ مهندس احمدی:
تمام تجهیزات به جز دوربین آن داخلی است! هرعکس گرفته شده توسط تصاویر رقومی هوایی حدود ۱۴۴ هزار ریال هزینه دارد. گفتنی‌ست هزینه‌ی این تصاویر برای ۲۰۰هزار هکتار از اراضی استان سمنان ۲۴۰هزار میلیون ریال شده است به بیان دیگر هزینه‌ی عکس برداری هرهکتار از اراضی در حدود ۱۲هزار ریال شد، در طرح بانک اطلاعات جغرافیایی برای هر بلوک زراعی یک کد ۱۲ رقمی درنظر گرفته شده است.
▪ خبرنگار:
چه اطلاعاتی از واحد بهره‌برداری و شخص بهره‌بردار در قالب این طرح جمع‌آوری می‌شوند؟
ـ مهندس احمدی:
این اطلاعات در۱۶ مورد در طرح بانک اطلاعاتی تعبیه شده است، شایان ذکر است که با افزایش دیگر موارد به بدنه‌ی طرح می‌توان بانک اطلاعات جامع‌تری را ارائه داد.
بنابراین موارد پیش‌گفته از مناطق مورد نظر جمع آوری می‌شود، اما در آینده می‌توان با ارائه‌ی کد به کشاورز اطلاعات بسیار زیادی دیگری را به بانک اطلاعاتی اضافه کرد.
نرم افزار GIS دارای اطلاعات پایه‌ای است که می‌توان برای آن شاخه‌های گوناگونی را تعریف کرد، اما باید به این نکته توجه کرد که افزودن موارد زیاد به پرسش‌نامه نیاز به زمان بسیاری دارد.
▪ خبرنگار:
البته نکته مهم این است که به گونه‌ای درباره‌ی موارد پیش‌گفته تصمیم گرفته شود که پس از اجرای طرح، حاصل آن از منظر سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان بخش‌های مختلف ناقص تشخیص داده نشود و دولت ناگزیر به جمع‌آوری دوباره‌ی اطلاعات دیگری نشود، چرا که در اغلب موارد جمع‌آوری اطلاعات در چند مرحله بسیار پرهزینه تراز انجام این کار در یک مرحله است، از سوی دیگر روشن است که هر تأخیری در تدوین اطلاعات مورد نیاز سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و مجریان، خود به معنای به تعویق انداختن اصلاح فرآیند‌هایی است که هر یک هزینه‌های زیادی را در حال حاضر به کشور بار می‌کند. برای نمونه آیا با توجه به اهمیت اطلاعاتی هم‌چون اطلاعات آزمون خاک یا اطلاعات مربوط به آفات و بیما‌ری‌های واحدهای تولیدی در اجرای برخی از مهمترین سیاست‌ها نباید در مراحل اولیه‌ی جمع‌آوری اطلاعات، این موارد نیز در نظر گرفته می‌شد؟
ـ مهندس احمدی:
من مخالفتی با درنظر گرفتن اطلاعات مربوط به خاک در بانک اطلاعاتی ندارم. این اطلاعات در زمان مناسب جمع آوری شده و در نرم افزار GIS جایگاه خاص خود را خواهند داشت و اطلاعات خاکشناسی به بلوک زراعی بهره برداران اضافه خواهد شد. اما در حال حاضر این اقدامات منجر به افزایش هزینه‌ها می شود.
خوب است توضیح دهم موسسه‌ی بین المللی(the International Maize and Wheat Improvement Center (CIMMYT در راستای بهبود وضعیت و بهره‌وری کشاورزی با ایران همکاری می‌کند، در این‌باره می‌توان به ضبط بازتاب امواج الکترومغناطیس همانند بازتاب گرمای تشعشعی خورشید از سطح پوشش گیاهی در این دشت اشاره کرد؛ براین اساس اگر میزان آفت در مزرعه‌ای بالا رود، به دلیل کاهش میزان کلروفیل، گرمای تشعشعی در مزرعه کم خواهد شد، و این موضوع به معنای ضعف و آسیب دیدگی گیاه به‌دلیل حضور آفات در مزارع است.
شایان ذکر است این موسسه در دشتی به مساحت ۲۵۰ هزار هکتار در مکزیک که به بلوک ‌هایی با وسعت ۲۱*۲سانتی متر تقسیم بندی و با منبع آبی همانند سد کرج آبیاری شده، تحقیقاتی انجام داده است که تصاویر ماهواره‌ای فوق العاده‌ای ازاین دشت بدست آمده است. بنابراین با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای به‌راحتی می‌توان مشکلات فیزیولوژیکی را در واحدهای زراعی تشخیص داد و از به وقوع آمدن بحران‌هایی همانند شیوع آفت، بیماری، علف هرز وهم چنین احتمال پیدایی دیگر مشکلات جلوگیری کنیم. بنابراین بهره‌گیری ازعکس‌های هوایی امکان تشخیص وضعیت مزرعه (بحران یا عادی بودن) را به ما می‌دهد.
درتحقیق آماری دیگر صورت گرفته در دشت مکزیک مشخص شد که آبیاری به موقع در کشت‌های آبی می‌تواند میزان محصول را ۵ درصد افزایش، و کاهش آبیاری به واسطه‌ی خشکسالی آن‌را ۷ درصد کاهش ‌دهد. از سوی دیگر بارندگی مناسب و به‌موقع در کشت دیم میزان محصول را ۳ درصد افزایش و عدم کنترل علف‌های هرز در هنگامی‌که زمین‌های زراعی در وضعیت آیش هستند میزان محصول را ۵ درصد کاهش می‌دهد. در نهایت به کمک تصاویر ماهواره‌ای و بهره‌گیری از بلوک بندی زراعی توانستند مواردی مانند نوع گیاه، عملکرد محصول، توپوگرافی خاک، نهاده‌های مصرفی و پوشش علف‌های هرز را مشخص کنند و به نتیجه‌ی اقتصادی دلخواه برسند.
در کشورما نیز با اجرای چنین طرح‌هایی می‌توانیم صرفه‌جویی و مصرف بهینه‌ی نهاده‌های مصرفی همانند کود، سم و دیگر نهاده‌های کشاورزی را داشته باشیم، اما پایه و اساس این کار تهیه‌ی نقشه‌های هوایی و بلوک‌های زراعی است، بنابراین با استفاده از این طرح می‌توان مدیریت و کنترل مناسبی را اعمال کرد. طرح بانک اطلاعات جغرافیای کشاورزی ایران، به شکل پایلوت در استان گیلان انجام شده است و در استان سمنان نیز در حال اجرا است. در زمینه‌ی اجرای این طرح در سایر استان‌ها قرار بر این است که نقشه‌برداری از استان‌های بحرانی مانند استان‌های شمالی کشور که قیمت اراضی در آن‌ها بالاست، آغاز شود؛ چراکه آمارهای بسیار متفاوتی در ارتباط با عوامل موثر در تولید محصولات کشاورزی در این مناطق وجود دارد که این آمارها باید اصلاح شوند. خوشبختانه با توجه به پیشرفت علوم مربوط به ماشین‌آلات و ربات در کشور، می‌توانیم به کمک مهندسان خبره در این علوم ابزارآلات مورد نیاز و پیشرفته را تهیه و مورد استفاده قرار دهیم.
▪ خبرنگار :
شما به پرسشنامه‌ای ۱۶ موردی برای جمع‌آوری اطلاعات اشاره کردید، توضیح دهید که این ۱۶ مورد از میان چه موضوعات دیگری، در چه سازوکاری انتخاب شده‌اند؟
ـ مهندس احمدی:
پرسش‌نامه‌ای که در حال حاضر برای این طرح تدوین شده است در ابتدا یک پرسش‌نامه ۳۰۰ موردی بود که تنها با درنظر گرفتن موارد کلیدی و مورد نیاز آن با ۱۶ مورد نهایی شد. یکی از موارد مهم در پرسش‌نامه نحوه‌ی مالکیت اراضی است؛ که از جمله مشکلات موجود در این راستا وجود زمین‌های کشاورزی بدون سند و از سویی سند برای زمین‌هایی که اصلاً وجود خارجی ندارد .

گفت و گو:
زهرا انصاری ـ خبرنگاران اقتصاد کشاورزی سرویس مسائل راهبردی خبرگزاری دانشجویان ایران
آذین رحمتی ـ خبرنگاران اقتصاد کشاورزی سرویس مسائل راهبردی خبرگزاری دانشجویان ایران

منبع : خبرگزاری ایسنا