گیاه کَبَر

● مشخصات گیاه‌شناسی
درختچه‌ای است خاردار و پر شاخ و برگ که اکثراً بر روی زمین گسترده شده با برگ‌های باریک و به رنگ سبز روشن و گل آن چهار قسمتی به رنگ سفید بسیار معطر که وسط آن مانند مو است. میوه‌اش را خیار کبر می‌نامند و تقریباً به شکل و اندازه بلوط است. رنگ میوه آن سبز رنگ با خطوط موازی سبز و یا زرد کمرنگ است و داخل میوه آن قرمز و پر از دانه‌های کوچک و لزج است.
این گیاه علیرغم ظاهر کوچکش ریشه بسیار محکم و طولانی با پوست زخیم دارد که اغلب پس از خشک شدن از مغز چوبی آن جدا می‌شود. همچنین این گیاه ممکن است تا سی سال عمر کند.
● مناطق رویش
رویش این گیاه بیشتر در مناطق گرمسیر آسیا می‌باشد. در هندوستان می‌روید و در ایران نیز در دامنه‌های کم ارتفاع البرز، هرزویل، منطقه‌ای طالقان، در شیراز و بلوچستان و شیراز و در اراضی لم‌یزرع و خرابه‌ها می‌روید.
طبیعت آن از نظر طب سنتی ایران طبیعت ریشه و پوست ریشه آن به درجه دوم گرم و خشک است و هر چه گیاه در منطقه خشک‌تر رشد یافته باشد گرمی و خشکی آن بیشتر شده و به درجه سوم می‌رسد و غنچه گل آن در درجه دوم گرم و خشک است.
● خواص ـ کاربرد
ریشه کبر یکی ازچهار عنصر موجود در ترکیب مشهور چهار اصول (چهار ریشه) است که عبارتند از: ریشه کرفس، ریشه کبر، ریشه کاسنی، ریشه رازیانه که در اقسام بیماری‌های بلغمی و سوداوی کاربرد دارد.
ریشه کبر جزء گیاهانی است که خواص و کاربرد بسیار زیادی در درمان امراض دارد و از این رو حکما کاربردهای فراوانی را برای آن در زمان انواع بیماری‌ها ذکر کرده‌‌اند.
بازکننده گرفتگی‌های طحال و کبد است و جزء بهترین داروهای برطرف‌کننده مشکلات سپرز (طحال) نام برده شده است. ‌شیخ‌الرئیس بوعلی‌سینا می‌فرماید: سپرز را از ماده سودائی پاک کند و بعد از آن بهبود کامل حاصل شود. پرورده آن با سرکه و عسل دافع و خارج‌کننده سموم بدن و مدر سودا است.
ریشه کبر جهت بهبود فالج و برخی از امراض سیستم عصبی که منبعث از افزایش سردی و یا رطوبات است بسیار تافع است. همچنین ترکیب آن با ادویه‌های معطر مانند سنبل‌الطیب، اسطو خودوس، آذخر و عسل تحلیل برنده و خارج‌کننده و ترشحات لزج سینه است و چون قاطع بلغم است از این رو برای دردهای مفصلی و سیاتیک و نقرس چه به‌صورت خوراکی و چه ضماد آن نافع است. ترشح ادرار و حیض را زیاد می‌کند و برای باز شدن خون قائدگی در موارد قطع آن در زنان جوان مؤثر است و نیروی جنسی را افزایش می‌دهد.
برگ و پوست ریشه آن از بین برنده کلیه کرم‌های معده و روده می‌باشد و همچنین پودر پوست ریشه این گیاه و یا پودر برگ خشک‌شده آن برای خشک کردن زخم‌ها و جراحت‌های بدخیم مؤثر است.
از میوه‌ٔ این گیاه که به خار کبر معروف است ترشی خوشمزه‌ای به‌دست می‌آید که اشتهاآور بوده و جهت رفع گرفتگی‌های کبد و طحال مؤثر است. مصرف این ترشی بیشتر در استان فارس مرسوم است.
در طب سنتی هند از پوست کبر به‌عنوان تونیک مدر، نرم‌کننده‌ی سینه، ضد کم، قائده‌آور و مسکن درد استفاده می‌شود و در موارد روماتیسم، فلج و طحال بزرگ شده و غده‌های توبر کولی تجویز می‌شود.
کل کبر گلی است که بیشتر از لحاظ داروئی مورد بررسی قرار گرفته حال آنکه گلی است بسیار معطر و به غایت خوشبوی که عطری لطیف به همراه اندکی تلخی دارد. باعث تعجب است که بوی این گل منطبق با مد عطرسازی روز دنیا است و با گران‌قیمت‌ترین عطرهای دنیا رقابت می‌کند و همان‌طور که بلاً‌اشاره شد این گیاه در نواحی مختلف جغرافیائی ایران به‌خوبی رشد می‌کند و شاید سرمایه‌گذاری بر روی اسانس این گل بتواند سود سرشاری را وارد کشور نمایند.
● مضرات
مصرف این گیاه برای گرم مزاجان مضر است. از این نظر باید با سنکنجین مصرف کنند، همچنین مضر مثانه است و مصلحش انیسون و اسطو خودوس است و مصرف زیاد آن را برای کبد مضر است و مصلحش عسل است.
▪ نام: کبر
▪ اسامی دیگر: کورک، کورز، کورزه، کور، شَفَلح (میوه) یونانی: اثونیطس، قبارس
▪ سریانی: قبار
▪ نام علمی: Capparis spinosal
▪انگلیسی: Caper bush
▪ فرانسوی: Caprier

منابع
ابن‌سینا، حسین، قانون فی طب، انتشارات سروش عقیلی خراسانی، سید محمد حسین، قرابادین کبیر حسینی، محمد مؤمن، تحفه حکیم مؤمن میر حیدر، حسین، معارف گیاهی، انشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی ۷۲.

منبع : فصلنامه عطارنامه