خودروهای گازسوز در برزیل، خاورمیانه و ایران

با توجه به بحران آلودگی محیط زیست به ویژه در كلانشهرها و تأثیر سوخت‌های بنزین و گازوئیل بر این بحران و از سوی دیگر هزینه بالای سوخت‌های فسیلی، در سال‌های اخیر توجه سازندگان خودروها به استفاده از سوخت‌های جایگزین معطوف شده است. گاز طبیعی (Compressed Natural Gas) كه در شكل‌های متفاوتی از جمله به صورت فشرده به عنوان سوخت خودروها به كار گرفته می‌شود، یكی از انواع سوخت‌های جایگزین است كه با توجه به فراوانی آن در بسیاری از كشورها از جمله ایران، ارزان است و استفاده از آن می‌تواند در تعدیل سبد انرژی كشور نقش اساسی داشته باشد. از سوی دیگر، تحقیقات نشان می‌دهد كه گاز طبیعی پاكیزه‌تر از بنزین و گازوئیل می‌سوزد. اختصاص یارانه‌های كلان به بنزین و گازوئیل و مصرف بی‌رویه این فراوردهای نفتی هزینه‌های هنگفتی به اقتصاد ملی كشور تحمیل می‌كند. گازسوز كردن خودروها با هدف كاستن از سنگینی بار یارانه‌های تحمیلی به دولت و همچنین كاهش آلودگی هوا و كاهش سایر زیان‌های اقتصادی جامعه مطرح شده است.
● سابقه كاربرد CNG در جهان
پیشینه استفاده از گاز طبیعی به عنوان سوخت خودرو به سال‌های نخستین دهه ۱۹۳۰ در ایتالیا بر می‌گردد. تاریخچه استفاده از گاز طبیعی در خودروها نشان می‌دهد ایتالیا اولین كشوری است كه از سال ۱۹۱۰ به فكر استفاده از گاز طبیعی فشرده به عنوان سوخت در خودرو افتاد و اكنون دارای بیش از ۳۷۰ هزار خودروی گاز طبیعی سوز و حدود ۴۲۰ جایگاه گاز طبیعی فشرده است. دیگر كشورها نیز در این زمینه فعالیت گسترده‌ای را آغاز كرده و در زمینه توسعه این صنعت رشد قابل توجهی داشته‌اند. كانادا، نیوزیلند، ایتالیا، ژاپن، روسیه، امریكا، آرژانتین، برزیل، تركیه، آذربایجان، هلند، چین و سایر كشورها در این زمینه تجربیات قابل قبولی دارند؛ به طوری كه حتی در روسیه و امریكا و چند كشور دیگر استفاده از گاز طبیعی فشرده در سوخت هواپیما در دست مطالعه است. در استرالیا و كانادا نیز از این سوخت در كشتی‌ها استفاده می‌شود. بحران‌های نفتی، تلاش برای امنیت انرژی، ارزانی گاز طبیعی در قیاس با سوخت‌های فسیلی مایع، بحران آلودگی‌های شهرهای بزرگ از مهمترین علل روی آوردن برخی كشورها به گاز طبیعی به عنوان رایج‌ترین سوخت جانشین در خودروهاست.
هم اكنون نزدیك به ۴ میلیون و ۷۰۰ هزار خودروی گاز طبیعی سوز در سراسر جهان تردد می‌كنند. آرژانتین با ۵/۱ میلیون، برزیل با یك میلیون، پاكستان با ۷۰۰ هزار و ایتالیا با ۳۸۲ هزار خودروی گازسوز، بالاترین آمار خودروهای گازسوز در حال تردد در جهان را دارند.
دو شوك نفتی سال‌های ۱۹۷۴ و ۱۹۷۹ و پیرو آن بروز محدودیت‌های ناشی از وابستگی به سوخت‌های متكی به نفت عامل اصلی رونق استفاده از گاز طبیعی در كشورهای مختلف بود. تا اواخر سال ۱۹۸۰ تعداد خودروهای تولید شده توسط سازندگان خودروهای گازسوز بسیار محدود بود، سپس از سال ۱۹۹۵ انجمن انرژی جهان در توكیو گاز طبیعی را رسما به عنوان سوخت جایگزین در صنعت حمل و نقل اعلام كرد. با توجه به مسائل زیست محیطی و آلودگی هوا برنامه‌های مربوط به گازسوز كردن خودروها در سطح اروپا، امریكا و سایر كشورهای صنعتی به سرعت رو به گسترش است. مطابق آخرین آمار منتشره از سوی انجمن بین‌المللی خودروهای گازسوز (IANGV) در حال حاضر بیش از ۵ میلیون خودرو با سوخت گاز طبیعی در جهان در ترددند و بیش از ۹۰۰۰ جایگاه سوخت‌گیری در سطح جهان وجود دارد. قسمت عمده‌ای از خودروهای گازسوز به صورت دوگانه سوز یعنی هم با گاز طبیعی و هم با بنزین كار می‌كنند. این كار توسط كلیدی كه در خودروها تعبیه شده است، انجام می‌شود.
● توجه كشورهای خاورمیانه به گاز طبیعی فشرده
در شرایطی كه بیشتر كشورهای جهان به ویژه كشورهای صنعتی و مصرف كنندگان عمده نفت نگران افزایش بهای جهانی این ماده باارزش هستند، «انقلاب گاز» در كشورهای خاورمیانه در حال شكل گرفتن است. با آن كه بیش از ۶۵ درصد از ذخایر انرژی دنیا در این منطقه راهبردی قرار دارند، كشورهای خاورمیانه برای استفاده از هوای پاك، حفظ ذخایر ارزشمند انرژی و افزایش درآمدهای نفتی خود در پی به كارگیری وسیع گاز طبیعی هستند.
در این بین دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و غیردولتی در كشورهایی مانند مصر، ایران و امارات متحده عربی كه از جمله كشورهای نفت خیز جهان به شمار می‌روند، به دنبال راهكارهای جدیدی برای كاهش مصرف گازوئیل، بنزین و عدم وابستگی به نفت هستند. این گروه از كشورها سوخت گاز طبیعی را به عنوان مناسبترین جایگزین برای گازوئیل و بنزین مورد توجه قرار داده‌اند.
آگاهان و كارشناسان اقتصادی بر این باورند كه تا پایان سال ۲۰۱۰ میلادی بیش از یك میلیون دستگاه خودروی گازسوز در منطقه نفتی خاورمیانه تردد خواهد كرد كه این موضوع مؤید وقوع «انقلاب گاز» در این منطقه است. منافع متعدد استفاده از گاز طبیعی به عنوان سوخت خودرو بر كسی پوشیده نیست. دلایلی مانند آلودگی كمتر محیط زیست، قیمت پایین گاز طبیعی در مقایسه با بنزین و گازوئیل، افزایش ایمنی خودروها در برابر تصادف و آتش سوزی و كاهش گازهای گلخانه‌ای مخرب لایه اوزن به عنوان مهمترین دلایل توجه به گاز طبیعی مطرح شده‌اند.
براساس آمار سال ۲۰۰۶ هم اكنون حدود ۷۰ هزار دستگاه خودروی گازسوز در مصر تردد می‌كنند و برنامه‌ای برای افزایش این خودروها به ۱۴۵ هزار دستگاه تا سال ۲۰۱۰ در دست اجراست؛ این در حالی است كه ایران با ۱۴۰ هزار دستگاه، رسیدن به ۶۰۰ هزار دستگاه خودروی گازسوز را هدف قرار داده است و اماراتی‌ها نیز تصمیم گرفته‌اند ۱۰ هزار خودروی گازسوز در ابوظبی به حركت در آورند. پاكستان سومین كشور جهان است كه بیشترین خودروی گازسوز را در اختیار دارد؛ در حالی كه از نظر میزان ذخایر گاز هرگز در قد و قواره ایران و سایر همسایگان عرب نیست. به همین دلیل راه‌اندازی خط لوله گاز طبیعی ایران (موسوم به خط لوله صلح) برای این كشور و هند بسیار حائز اهمیت است.
در صورتی كه روند فعلی توجه و استفاده از گاز طبیعی در جهان ادامه پیدا كند، تا سال ۲۰۲۰ میلادی حدود ۵۰ میلیون دستگاه خودرو در سراسر جهان با استفاده از این نوع سوخت به حركت در خواهند آمد.
اطلاعات موجود و مزایای استفاده از گاز طبیعی به عنوان سوخت خودرو را در سطح جهان می‌توان به شرح ذیل جمع‌بندی كرد:
۱) گاز طبیعی در مقایسه با سایر سوخت‌های فسیلی ارزانتر و باصرفه‌تر است.
۲) مصرف گاز طبیعی آسیب كمتری به محیط زیست و لایه اوزن وارد می‌كند.
۳) ایمنی خودروهای گازسوز بیش از خودروهای بنزینی و حتی گازوئیلی است.
۴) افزایش استفاده از گاز طبیعی در خودروها امكان قاچاق مواد نفتی را از بین می‌برد.
۵) عدم اسراف گاز طبیعی هنگام سوخت‌گیری خودرو (برخلاف بنزین).
۶) تردد ۵ میلیون دستگاه خودروی گازسوز در سطح جهان.
۷) ایران به لحاظ داشتن بیشترین تعداد خودروهای گازسوز در جهان رتبه ششم را داراست.
۸) قابلیت استفاده از گاز طبیعی در انواع وسایل نقلیه.
۹) تولید خودروهای گازسوز توسط بسیاری از خودروسازان بزرگ و معتبر جهان.
● گاز طبیعی فشرده در ایران
در ایران نیز پیشینه استفاده از گاز طبیعی فشرده در خودروها به سال ۱۳۴۵ برمی‌گردد كه با تبدیل ۱۲۰۰ دستگاه تاكسی در شیراز آغاز شد و در سال ۱۳۶۲ با تبدیل ۱۲۰۰ دستگاه تاكسی دیگر در مشهد ادامه یافت. در همان سال‌ها در شهرهای مذكور جایگاه‌هایی نیز برای عرضه گاز طبیعی ساخته شد.
با تأسیس سازمان بهینه سازی مصرف سوخت كشور در سال ۱۳۷۹ در مجموعه وزارت نفت، مطالعات مقدماتی طرح گازسوز كردن خودروها در این سازمان آغاز و به منظور دستیابی به كاهش مصرف بنزین و كاهش آلاینده‌های هوا، طرح مذكور با انعقاد قراردادهایی با خودروسازان و بخش خصوصی برای تولید و تبدیل خودروهای گازسوز از یك سو و ایجاد زیرساخت‌های لازم و ساخت جایگاه‌های مخصوص خودروهای گازسوز از سوی دیگر، وارد مرحله اجرایی شد. اجرای طرح گازسوز كردن خودروها به رغم مشكلات موجود، روند رو به رشدی داشته است و هم اكنون با مشاركت خودروسازان و بخش خصوصی بیش از ۸۶ هزار خودروی گازسوز در كشور تردد می‌كنند. مشاركت بخش خصوصی با ساخت بیش از ۸۰ كارگاه در سراسر كشور و تبدیل نزدیك به ۷۱ هزار خودرو قابل توجه بوده است.
زیرساخت‌های لازم برای تولید خودروهای گازسوز كارخانه‌ای و خودروهای پایه گازسوز در شركت‌های خودروسازی نیز پیشرفت خوبی داشته ولی همواره با مشكلات بسیاری روبرو بوده است. به عنوان نمونه توقف موقت تولید سواری‌های دوگانه سوز پراید توسط شركت سایپا به دلیل مشكل تأمین مخزن گاز طبیعی در سال ۱۳۸۵. تاكنون بیش از ۱۲۰ جایگاه گاز طبیعی در كشور به بهره‌برداری رسیده و تعداد زیادی جایگاه نیز در دست ساخت یا برنامه‌ریزی است. با تصریح تبصره ۱۱ قانون بودجه سال ۱۳۸۴ كل كشور و آیین‌نامه اجرایی مصوب هیئت وزیران در اوایل سال جاری كه خودروسازان را در قبال كمك‌های دریافتی از وزارت نفت مكلف به تولید نزدیك به ۲۰ درصد محصولات خود به صورت دوگانه سوز (بنزین + گاز) یا گازسوز می‌كند، انتظار می‌رود روند افزایش خودروهای گازسوز رشد سریعی داشته باشد. گفتنی است در سایر كشورهای جهان تمایل به استفاده از این خودروها رو به افزایش است؛ چنان كه اتحادیه اروپایی سهم خودروهای گازسوز را در سال ۲۰۲۰ مشتمل بر ۱۰ درصد كل خودروهای آن اتحادیه تصویب كرده است.
● كاربرد و ایمنی
برخلاف تصور عمومی، خودروهای گاز طبیعی سوز ایمنی بالایی دارند. به سبب ویژگی‌های ذاتی گاز طبیعی نظیر سبك بودن آن نسبت به هوا و دمای بالاتر خود اشتعالی گاز طبیعی در مقایسه با بنزین، امكان اشتعال گاز طبیعی در صورت وجود نشتی‌های احتمالی در خودروهای گازسوز كاهش می‌یابد. مخازن گاز طبیعی فشرده بدون هیچ گونه فرایند جوشكاری از لوله‌های بدون درز و با روش‌های پیشرفته صنعتی ساخته می‌شوند. این مخازن استانداردهای سختگیرانه‌ای دارند و آزمون‌های گوناگونی نظیر آزمون آتش، آزمون گلوله، پرتاب از ارتفاع، خستگی و ... را می‌گذرانند و برای استفاده در دوره عمر مخزن كه به طور معمول ۲۰ سال است، ایمنی كامل دارند. مخازن در طول عمر خود بنا به توصیه‌های استانداردی و رویه‌های موجود، در دوره‌های منظم بازرسی و كنترل می‌شوند تا در صورت وجود هر گونه آسیب احتمالی، راهكار مناسب برای رفع عیب یا تعویض آنها ارائه شود.استفاده از گاز طبیعی فشرده در خودروها در دنیا كه نزدیك به ۸۰ سال سابقه دارد، گواه این مدعاست كه استفاده صحیح و رعایت الزام‌های استاندارد در نصب و نگهداری این سیستم‌ها، از بروز حوادث جلوگیری می‌كند. تاكنون انفجار و آتش سوزی در این خودروها گزارش نشده است؛ مگر در موارد معدودی كه به دلیل دستكاری سیستم از سوی مالكان این گونه خودروها بوده است. این موضوع حاكی از ایمنی بالاتر خودروهای گازسوز نسبت به خودروهای بنزین سوز مصرف كننده گاز مایع است.
تعبیه شیرهای مجهز به سیستم ایمنی دما و فشار روی مخازن CNG این امكان را فراهم می‌آورد تا حتی در صورت قرار گرفتن مخزن در معرض آتش و ایجاد فشارهای غیرمعمول داخل مخزن، گاز تخلیه شود. قطعات كیت مخصوص خودروهای گازسوز نیز استانداردهای بسیار سختگیرانه‌ای را می‌گذرانند و گواهی ایمنی دریافت می‌كنند. همچنین خودروهایی كه در كارخانه‌های خودروسازی به صورت گازسوز تولید می‌شوند، برای گرفتن مجوزهای تولید انبوه، ملزم به رعایت تمامی استانداردهای مرتبط هستند. الزام‌های ایمنی نصب مخزن و سیستم گاز، ایمنی در تصادف‌ها، ایمنی در آتش سوزی، نداشتن نشتی و اصلاح و تغییر برخی ویژگی‌های خودرو كه تحت تأثیر وزن افزوده مخرن قرار می‌گیرند، از جمله مواردی هستند كه در این خودروها رعایت می‌شوند. در كارگاه‌های تبدیل نیز نخست نمونه‌ای از هر نوع خودرو تبدیل می‌شود و گواهینامه‌ ایمنی می‌گیرد، سپس برای تبدیل سایر خودروها اقدام می‌شود. رعایت الزام‌های نصب مخزن و كیت گاز روی خودرو از سوی تكنیسین‌های تبدیل آموزش دیده در كارگاه‌های تبدیل ، بازرسی منظم از كارگاه‌ها و بازرسی دوره‌ای مخزن و سیستم گاز خودرو سبب تضمین ایمنی خودروهای گازسوز می‌شود.
اشغال فضای مفید صندوق عقب ناشی از نصب مخازن گاز و كاهش توان موتورهای پایه بنزینی گاه ممكن است سبب نارضایتی مالكان خودروهای گازسوز شود ولی می‌توان گفت معایب مزبور گذرا و با توسعه و اصلاح سیستم‌ها قابل برطرف شدن هستند. جانمایی مخزن در داخل شاسی و بدنه خودرو، اصلاحات در سیستم تعلیق و ترمز و طراحی موتورهای پایه گازسوز كه تنها در شرایط اضطراری با بنزین كار می‌كنند، خودروی گازسوز را به خودرویی مطلوب بدل می‌كند.
● ملاحظات زیست محیطی
اقتصاد سوخت، كاهش آلاینده‌های زیست محیطی، صرفه‌جویی‌های اقتصادی قابل توجه ناشی از كاهش مصرف بنزین و پاكتر بودن خودروهای گازسوز نسبت به خودروهای بنزین سوز و دیزلی، از نتایج بسیار مهم طرح گازسوز كردن خودروهاست كه در شرایط كنونی یكی از راه‌های كنترل مصرف بی‌رویه سوخت‌های بنزین و دیزل و كاهش آلاینده‌های مضر زیست محیطی به شمار می‌آید. مصرف روزافزون سوخت‌های فسیلی مایع (بنزین و سوخت دیزل) در خودروها و هزینه بالای استخراج و پالایش آنها از یك سو و پایین آوردن سهم عمده موتورهای درون سوز در نشر آلاینده‌های محیط زیست از سوی دیگر، مهمترین چالش‌های فراروی پژوهشگران صنعت خودرو در سال‌های اخیر بوده است. استفاده از گاز طبیعی به عنوان سوخت جانشین در موتورهای احتراق داخلی، یكی از راهكارهای مورد توجه برای رفع چالش یاد شده است.
ذخایر عظیم گاز طبیعی در ایران، ارزان بودن آن نسبت به سوخت‌های مایع، شبكه گسترده گازرسانی در كشور و مصرف بسیار بالای سوخت‌های معمول، انتخاب این سوخت را به عنوان سوخت جانشین از لحاظ اقتصادی توجیه پذیر می‌كند افزون بر میلیون‌ها دلار صرفه اقتصادی، كاهش هزینه‌های درمان و مرگ و میر ناشی از آلاینده‌ها را نیز در صورت استفاده از گاز طبیعی در خودروها باید به مزیت‌های یاد شده افزود. كاهش آلاینده‌های محیط زیست به ویژه در شهرهای بزرگ، یكی دیگر از اثرهای استفاده از سوخت گاز طبیعی است كه نباید آن را از نظر دور داشت. از آنجا كه درصد بسیار بالایی از گاز طبیعی را متان تشكیل می‌دهد، هیدروكربن‌های نسوخته در موتورهای گاز طبیعی سوز نیز به طور عمده متان هستند كه گازی بی‌اثر است و میل به واكنش‌دهی بسیار پایین آن سبب كاهش واكنش‌هایی می‌شود كه به تولید مه دود فتوشیمیایی (smog) در محیط می‌انجامد. نسبت كربن هیدروژن در متان از هر هیدروكربن دیگری پایین‌تر است كه موجب كاهش انتشار منواكسید كربن از ۵۰ تا ۷۰ درصد می‌شود و نشر دی اكسید كربن را به میزان حدود ۲۵ درصد در موتور گازسوز نسبت به موتور پایه بنزینی در یك بازده یكسان موتور پایین می‌آورد؛ از این رو كاهش انتشار این گاز گلخانه‌ای، در روند كاهشی پدیده گرم شدن زمین می‌تواند مؤثر واقع شود. قابلیت كاهش اكسیدهای نیتروژن معروف به ناكس بسته به طراحی موتور و مبدل شیمیایی كاتالیستی به كار رفته نسبت به مشابه بنزینی آن ۲۰ تا ۵۰ درصد است. دوده و آلاینده‌های ذره‌ای و اكسیدهای سولفوردار در موتورهای گازسوز قابل چشم پوشی است. گاز طبیعی با مشخصات گاز ایران دارای نزدیك به ۱۰ قسمت در میلیون سولفور است كه ضمن كاهش اثرهای تخریبی بر مبدل‌های كاتالیستی، سبب كاهش انتشار ذرات سولفوردار مضر برای سلامت انسان و محیط زیست می‌شود.
● طراحی بدنه و موتور خودروهای گازسوز
در بسیاری از كشورهای جهان، خودروسازان معروف و معتبر هنگام طراحی موتور و حتی بدنه خودرو نوع سوخت آن را در نظر می‌گیرند و موتور گازسوز را متناسب با نوع سوخت آن یعنی گاز طبیعی می‌سازند. این در حالی است كه بسیاری تنها به اضافه كردن كیت گازسوز به سرسیلندر خودرو بسنده می‌كنند و با تغییرات جزئی در سامانه انژكتور به گازسوز كردن خودروها اقدام می‌كنند. ناگفته پیداست كه در طراحی بدنه و جاسازی مخزن گاز نیز ملاحظاتی وجود دارد و برای استفاده حداكثر از فضای داخل خودرو، این مخازن را در مواضع خاصی جاسازی می‌كنند تا فضای اتاق یا صندوق عقب اشغال نشود. به عبارت دیگر موتور و بدنه یك خودروی گازسوز از ابتدا به همین منظور طراحی می‌شود و با خودروهای دیگر تفاوت‌های فنی دارد.
عامه مردم به دلیل كوچك شدن صندوق عقب خودرو و افت نسبی توان موتورهای گازسوز، هنوز مایل به استفاده از خودروهای بنزینی هستند. این موضوع استفاده از خودروهای گازسوز از سوی مردم را نیازمند فرهنگ سازی همه جانبه از طریق آموزش‌های لازم و تمهیداتی نظیر نظام‌های مالیاتی خاص می‌كند. كاهش توان موتور ناشی از تبدیل سوخت بنزین به گاز ملاحظات خاصی را در طراحی این خودروها می‌طلبد. پایین‌تر بودن نرخ سوختن گاز طبیعی كه از سرعت شعله كمتر گاز طبیعی در مقایسه با بنزین ناشی می‌شود، یكی از مشكلات اصلی گاز طبیعی است كه باعث می‌شود سرسیلندر اكثر موتورهای گازسوز به دلیل صرف زمان بیشتر ناشی از اتلاف حرارت از محفظه، آسیب ببیند.
● برزیل و تجربه استفاده از اتانول
صنعت خودروی برزیل در سال ۲۰۰۵ توانست شاهد تولید ۲ میلیون و ۴۵۰ هزار دستگاه خودرو باشد. به این ترتیب در مقایسه با سال ۲۰۰۴ بیش از ۱۱ درصد افزایش تولید به چشم می‌خورد. سال ۲۰۰۴ سال بسیار خوبی برای خودروسازان برزیلی بود. در این سال، میزان تولید خودرو در برزیل به ركورد ۲۱/۲ میلیون دستگاه در سال رسید. در حال حاضر فروش خودروهای كم مصرف و دوگانه سوز در بازار خودروی برزیل رونق بسیار خوبی دارد و هر روز بر این رونق افزوده می‌شود.
در پی بحران نفتی دهه ۱۹۷۰ دولت برزیل به فكر افتاد جایگزین مناسبی برای بنزین بیابد. به این منظور طراحی خودروهایی كه با سوخت الكل یا مخلوطی از گازوئیل و اتانول به حركت درآیند و از قابلیت‌های موتور بنزینی برخوردار باشند، در دستور كار صنایع خودروسازی قرار گرفت. دو شركت فولكس واگن آلمان و جنرال موتورز امریكا نیز به عنوان نخستین شركت‌هایی كه در این پروژه فعالیت كرده بودند، وارد عرصه تولید و عرضه خودروهای اتانولی شدند. برزیل با در اختیار داشتن مزارع بزرگ نیشكر، یكی از مهمترین تولیدكنندگان شكر و محصولات پایین دستی آن در جهان به شمار می‌رود. برزیلی‌ها با استفاده صحیح از این ظرفیت توانسته‌اند از الكل اتانول به عنوان سوخت خودروها استفاده كنند. الكل اتانول در گروه انرژی زیستی یكی از مهمترین انواع سوخت مصرفی در برزیل است.
براساس آمار منتشر شده در سال ۲۰۰۶ میزان تولید این نوع انرژی در برزیل هم اكنون حدود ۱۶ میلیارد لیتر در سال است. دولت برزیل برنامه‌هایی برای افزایش تولید این نوع انرژی در دست دارد و قرار است تا سال ۲۰۱۴ میزان تولید الكل اتانول در برزیل به ۳۱ میلیارد لیتر افزایش یابد. این كشور بزرگترین تولید كننده اتانول در جهان است اما تنها ۱۵ درصد از آن را صادر می‌كند.
● كاربرد گاز طبیعی فشرده در برزیل
برای اولین بار در سال ۱۹۹۶ برزیلی‌ها از گاز فشرده طبیعی در خودروهای سبك استفاده كردند. این اقدام در پی تصویب قانونی صورت گرفت كه به موجب آن خودروها ملزم به استفاده از گاز طبیعی به عنوان سوخت می‌شدند. تا پیش از آن تاریخ تنها اتوبوس‌های عمومی درون شهری از این نوع سوخت استفاده می‌كردند. این روند تا جایی ادامه یافت كه حال پس از گذشت یك دهه، بیش از یك میلیون دستگاه خودروی گازسوز در این كشور تردد می‌كنند. بیشتر این خودروها ابتدا بنزینی بودند و سپس به گازسوز تبدیل شدند و شامل تاكسی‌ها و باركش‌های متوسط می‌شوند.
براساس آمار سال ۲۰۰۶ میزان مصرف گاز طبیعی در برزیل روزانه ۳۹ میلیون مترمكعب گزارش شده است كه از این میزان ۱۳ درصد به مصرف سوخت خودروهای گازسوز می‌رسد. با وجود نزدیك به ۲/۱ میلیون دستگاه خودروی گازسوز در برزیل، بیش از یك هزار جایگاه عرضه گاز در این كشور احداث شده است و در ۱۴۰ شهر گاز طبیعی به خودروهای گازسوز عرضه می‌شود. میزان ذخایر شناسایی شده گاز طبیعی در برزیل حدود ۳۱۶ میلیارد مترمكعب است و گفته می‌شود تا ۴۱۹ میلیارد مترمكعب افزایش خواهد داشت. مطابق اطلاعات منتشره از سوی دولت این كشور، تا سال ۲۰۱۰ میلادی روزانه ۱۰۰ میلیون مترمكعب گاز طبیعی در این كشور مصرف خواهد شد.
چنین میزان مصرفی ایجاب می‌كند روزانه ۳۰ میلیون متر مكعب گاز طبیعی از كشور بولیوی خریداری و وارد برزیل شود. البته تحولات سیاسی و اقتصادی اخیر در بولیوی، به ویژه تحولات صنعت نفت و گاز این كشور نگرانی‌هایی را در برزیل پدید آورده و دولت این كشور را به فكر سرمایه‌گذاری برای تأمین منابع انرژی در آینده انداخته است. شركت پتروبراس مسؤولیت تولید و انتقال گاز طبیعی به شهرهای برزیل را بر عهده دارد. این شركت گاز مورد نیاز صنایع، منازل و جایگاه‌های عرضه گاز را در مبادی ورودی شهرهای برزیل به عوامل توزیع تحویل می‌دهد.
واقعیت این است كه برزیل به تازگی به جمع كاربران گاز طبیعی پیوسته است. نزدیك به ۴۴ درصد از انرژی مصرفی در این كشور به روش برق آبی تولید می‌شود و همین موضوع دلیل بر كاربرد كم گاز طبیعی در این كشور است. از سوی دیگر بیشتر ذخایر گازی این كشور در جنگل‌های آمازون قرار دارد و این مناطق با بازارهای مصرف گاز طبیعی در كشور فاصله زیادی دارند. در سال‌های اخیر با بهره‌گیری از فناوری پیشرفته، امكان اكتشاف ذخایر گازی در بستر اقیانوس نیز فراهم آمده و دسترسی به این نوع انرژی راحت‌تر شده است.
● گاز و حمایت‌های دولتی در برزیل
دولت برزیل براساس یك سیاست خاص، استفاده از خودروهای گازسوز را فراگیر می‌كند. بر این اساس میزان ارائه خدمات پس از فروش، تبدیل خودروهای بنزینی و دیزلی به گازسوز، تعمیر و نگهداری، تعدیل عوارض قانونی، ایمنی و تأمین گاز طبیعی مورد نیاز خودروها در دستور كار بخش دولتی قرار گرفته است. دولت همچنین تلاش می‌كند با اجرای برنامه‌هایی، اتوبوس‌های گازوئیلی را از ناوگان حمل و نقل عمومی این كشور حذف و اتوبوس‌های گازی را جایگزین آنها كند. انتظار می‌رود تحقق این اهداف طی سال‌های آینده با شدت هر چه تمام‌تر در این كشور دنبال شود. كشورهای اروگوئه، شیلی، آرژانتین و برزیل برمبنای یك توافق چهارجانبه مقرر كرده‌ند در خصوص ایجاد مسیر ارائه گاز طبیعی به خودروها موسوم به «كریدور آبی» اهتمام لازم را به عمل آورند. به این ترتیب تمام خودروهای گازسوز در حال تردد در بین این كشورها به آسانی به سوخت گاز طبیعی دسترسی خواهند داشت و بی هیچ مشكلی می‌توانند در مسیر این كریدور تردد كنند. بنابراین تردد افراد، صادرات، واردات و ارتقای همگرایی سیاسی و اقتصادی در میان این كشورها بسیار تسهیل خواهد شد. دولت برزیل برای گسترش استفاده از گاز طبیعی در آن كشور تا پایان سال ۲۰۰۵ حدود ۷۵۰ مركز تبدیل موتورهای بنزینی به گازسوز ایجاد و راه‌اندازی كرده است.

تهیه و تنظیم: محمدرضا خدرلو
منابع
انجمن خودروهای گازسوز امریكای لاتین،
انجمن بین‌المللی خودروهای گازسوز،
خبرگزاری شانا،
Yale Global،
وال استریت ژورنال؛ ۱۶ ژانویه ۲۰۰۶،
شبكه تحلیلگران تكنولوژی ایران.

منبع : اندیشه گستر سایپا