قدر این گوهر بدانیم

آب همواره یک ضرورت انکارناپذیر برای توسعه اجتماعی – اقتصادی و بقای اکوسامانه‌های حیاتی در سطح کره زمین بوده است.
از دیر باز تاکنون همواره تمدن‌ها و شهرها در نزدیکی آب شکل گرفته اند، هر کجا که آب نبوده حیاتی هم وجود نداشته و انسان‌ها همواره به‌دنبال آب در حرکت بوده‌اند.
اما متأسفانه ما کمتر به واقعیت‌های آب توجه کرده ایم، واقعیت‌هایی که ما را به تعجب وا می‌دارد. امروزه می‌دانیم که بیش از دو سوم سطح کره خاکی ما را آب فرا گرفته است اما به ارزش آب شیرین زمانی پی خواهیم برد که بدانیم از این همه آب موجود در جهان تنها حدود ۵/۲ درصد آن را آب شیرین تشکیل داده است و از این مقدار هم حدود ۷۰ درصد آن به صورت یخ در قطب شمال و جنوب یا به صورت آب‌های زیر زمینی عمیق با عمق بیش از ۲۰۰۰ متر می باشد که برای ما غیرقابل دسترسی است.
در مجموع می‌توان گفت از کل آبهای موجود در کره زمین کمتر از یک درصد آن به صورت آب شیرین قابل دسترس برای بشر و موجودات زنده در رودخانه‌ها و دریاچه‌های آب شیرین جاری است یا آب‌های زیر زمینی کم عمق را تشکیل داده است.بر طبق گزارش سازمان یونسکو اگر همه آبهای موجود در جهان را یک گالن فرض کنیم کل آب شیرین را باید به اندازه یک قاشق چای خوری در نظر گرفت.
مقدار کل آب موجود در جهان همواره ثابت است و تنها شکل آن تغییر می‌کند، به صورت‌های بخار، یخ و آب تبدیل می‌شود و از هیچ جای دیگر چیزی به آن اضافه یا کم نمی‌شود و این در حالی است که تقاضای آب با نرخ بسیار زیادی هر روز در حال افزایش است.
امروزه رشد جمعیت و توسعه اقتصادی سبب افزایش استفاده از آب های سطحی و زیر زمینی به منظور تأمین مصارف شهری، صنعتی و کشاورزی شده و این مسئله فشار زیادی را بر منابع آب وارد آورده و پیامد آن مشکلات بی‌شماری از قبیل افزایش تقاضا، کاهش عرضه، خشکسالی‌ها، سیل‌ها، آلودگی منابع آب و... فراروی انسان عصر حاضر قرار گرفته است که هر روز بر بحران آب بیشتر دامن می‌زنند.
بر طبق پیش‌بینی‌های یونسکو جمعیت جهان که از ۵/۲ میلیارد نفر در سال ۱۹۵۰ با نرخ رشد ۱۵۰ درصدی به ۶ میلیارد نفر در سال ۲۰۰۰ رسید، تا سال ۲۰۳۰ به ۱/۸ میلیارد نفر می‌رسد و پس از آن در سال۲۰۵۰ از مرز ۳/۹ میلیارد نفر هم خواهد گذشت و مسلماً این جمعیت آب و غذای بیشتری طلب خواهند کرد.
گفته می‌شود که غذای مورد نیاز مردم جهان در سال ۲۰۳۰، ۵۵ درصد بیشتر از مقدار غذای لازم برای مردم جهان در سال ۲۰۰۰ خواهد بود و با توجه به وابستگی شدید منابع تأمین غذا به منابع آب، تقاضای بخش کشاورزی برای آب چندین برابر افزایش خواهد یافت که این خود فشار بیشتری را بر منابع محدود آب شیرین وارد خواهد کرد.
علاوه بر بخش کشاورزی در آینده نیاز به آب بیشتر به منظور تأمین بهداشت، تأمین آب شرب شهری و مصارف صنعتی محتمل به‌نظر می رسد.در حال حاضر یکی از مسائل تهدید‌کننده منابع آب آلودگی‌های ناشی از کارهای انسان است و درصورت عدم کنترل و مدیریت مناسب آلودگی‌ها، در آینده نه چندان دور شاهد از دست رفتن بخشی از منابع آب سطحی و زیرزمینی و غیرقابل استفاده شدن آنها برای همیشه خواهیم بود که با توجه به مقدار بسیار کم منابع آب شیرین می‌توان به اهمیت این موضوع پی برد.
بر طبق دسته بندی یونسکو اگر سرانه آب تجدید پذیر به ازای هر نفر در سال به کمتر از ۱۷۵۰ متر مکعب برسد آن منطقه به بحران آب دچار خواهد شد. در کشور ما این مقدار از ۷۰۰۰ در دهه ۴۰ به حدود ۲۰۰۰ در سال‌های اخیر رسیده است و پیش‌بینی می‌شود که درصورت عدم مدیریت صحیح آب این مقدار در سال ۲۰۵۰ به حد تنش آبی برسد و مشکلات شدیدی را برای کشور ایجاد کند.
در حال حاضر در برخی از کشورهای آفریقایی و آسیای میانه و آسیای شرقی شرایط تنش آبی حاکم است. در این کشورها بیش از ۱/۱ میلیارد نفر تنها روزانه ۲۰ تا ۵۰ لیتر آب آشامیدنی سالم در اختیار دارند و در همین مناطق از جهان روزانه بیش از ۳۰۰۰ کودک در اثر بیماری‌های ناشی از آب آلوده و فقدان بهداشت جان خود را از دست می‌دهند.
مردم در این کشورها آب سالم را با قیمت‌های بسیار زیاد از فروشندگان آب خیابانی خریداری می‌کنند. خانواده‌هایی که توانایی خرید آب سالم را ندارند، زنان و کودکان ساعت‌ها وقت خود را در روز صرف آوردن یک ظرف ۲۰ لیتری آب از رودخانه‌ها در فواصل دوردست می‌کنند.
بر طبق پیش‌بینی‌های یونسکو تا سال ۲۰۲۵ بیش از ۸/۱ میلیارد نفر از مردم جهان در کشورهایی خواهند زیست که دچار بحران آب می‌باشند و در همان زمان از هر ۳ نفر مردم جهان۲ نفر شرایط تنش آبی را احساس خواهند کرد.
این در حالی است که اگرچه راندمان آب که در جهان بیش از ۵۰درصد است اما در کشورهایی که در حال حاضر با تنش آبی دست و پنجه نرم می‌کنند این مقدار کمتر از ۲۵ درصد است یا سهم آب شیرین در کشاورزی که به‌طور متوسط در جهان ۷۰ درصد از کل آب مصرفی می‌باشد در این مناطق بیش از ۸۵ درصد است.
در ضمن آلوده‌ترین رودخانه‌های جهان در همین منطقه تنش ( آسیای میانه، آسیای جنوب غربی و شمال آفریقا ) قرار دارند و بیش از ۹۰ درصد جمعیت جهان در همین منطقه تنش آبی در حوضه‌های آبریز مشترک زندگی می‌کنند. ناگزیر در آینده رقابت شدیدی بین مصرف‌کنندگان بر سر منابع محدود آب رخ خواهد داد که حتی می‌تواند به جنگ‌های آب منتهی شود.
در چنین شرایطی به‌نظر می‌رسد که باید بر ضرورت استفاده کارآمد و صحیح از منابع آب تأکید کرد و با به کارگیری مدیریت به هم پیوسته منابع آب IWRM و مدیریت تقاضا و آموزش الگوهای صحیح مصرف، ضرورت صرفه جویی در مصرف آب و جلوگیری از آلودگی‌ها و کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی، آب این مایع حیات را حفاظت کرده و این امانت را سالم و پاک به دست آیندگان سپرد.

فرزاد حسینی

منبع : روزنامه همشهری