ترک سیگار، سخت و آسان

در حدود ۱۸ سال پیش بود كه از طریق تبلیغات و رسانه‌های عمومی اطلاعات عموم مردم درباره خطرات استعمال دخانیات افزایش یافت و به خصوص در كشورهای غربی این اطلاع‌رسانی در سطح گسترده‌ای صورت گرفت و هنوز نیز انجام می‌شود؛ اما این واقعیت كه حدود سی درصد مردم علی‌رغم انبوهی از داده‌های حاكی از خطرناك بودن این عادت برای تندرستی آنها به مصرف دخانیات ادامه می‌دهند؛ خود گواه خواص اعتیادآوری قوی سیگار است.
● پس چرا قادر به ترك این سم تدریجی نیستیم...
علی‌رغم آگاهی از مضرات سیگار كه حتی بر روی جعبه‌های آن نیز نوشته شده است؛ علی‌رغم توصیه مكرر پزشكان و علی‌رغم همه تبلیغات وسیعی كه سال‌هاست، انجام می‌شود افراد سیگاری برای كنار گذاشتن این عادت خود با مشكل روبه‌رو هستند.
جزء روانگردان توتون، نیكوتین است. حدود بیست و پنج درصد نیكوتین استنشاق شده، در حین تدخین وارد جریان خون شده و سپس از طریق جریان خون به فاصله پانزده ثانیه وارد مغز می‌شود. نیكوتین در طی دو ساعت تا حدود زیادی از خون پاك می‌شود. توضیح این مطلب كه نیكوتین روی چه نواحی از مغز یا راه‌های عصبی اثر می‌گذارد، از حوصله این بحث خارج است و فقط به این اكتفا می‌كنیم كه فعال‌سازی برخی راه‌های عصبی كه با قشر مغز ارتباط دارند و ایجاد برخی تغییرات شیمیایی در مسیرهای عصبی؛ نهایتا منجر به خواص تقویت كننده مثبت و اعتیادآور نیكوتین می‌شود. وابستگی به نیكوتین سریعا ایجاد می‌شود.
عوامل اجتماعی قوی كه سیگار كشیدن را در برخی موقعیت‌ها تشویق می‌كند. وجود والدین یا خواهر و برادری كه در سیگار می‌كشند، در شروع كشیدن سیگار موثر است. چندین مطالعه جدید نیز وجود استعداد ژنتیكی برای وابستگی به نیكوتین را مطرح كرد‌ه‌اند. اكثر كسانی كه سیگار می‌كشند، مایل به ترك آن هستند و بارها سعی كرده‌اند این كار را بكنند اما در تلاش خود ناموفق بوده‌اند.
وقتی فرد سیگاری، كشیدن سیگار را كنار می‌گذارد، نشانه‌های ترك نیكوتین ممكن است ظرف دو ساعت پس از كشیدن آخرین سیگار ظاهر شود و معمولا در طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول به اوج خود می‌رسد. از جمله این علائم می‌توان به میل شدید برای نیكوتین، به اشكال در تمركز؛ خواب آلودگی؛ كاهش فشار خون؛ افزایش اشتها؛ افزایش وزن و به خستگی و بی‌قراری اشاره كرد. حتی گاه عوض كردن نوع سیگار از سیگار معمولی به سیگار كم نیكوتین نیز می‌تواند این علائم را به صورت خفیف ایجاد كند.
● چگونه سیگار را ترك كنیم...
قبل از ارائه توضیحاتی درباره روش‌های ترك سیگار، لازم است به نكته بسیار مهمی اشاره كنیم: بیش از هفتاد و پنج درصد افراد سیگاری اقدام به ترك می‌كنند. درهر بار اقدام به ترك، فقط سی درصد افراد برای دو روز در حالت پرهیز باقی می‌مانند و فقط پنج تا ده درصد به طور دایمی مصرف سیگار را كنار می‌گذارند. با این حال اكثر افراد سیگاری پنج تا ده بار اقدام به ترك می‌كنند و نهایتا ۵۰ درصد افراد سیگاری موفق به توقف مصرف سیگار می‌شود.
پس به خاطر داشته باشیم شكست خوردن در طی درمن ترك سیگار، پدیده‌ای دور از انتظار نیست و این اتفاق نباید باعث نومیدی فرد سیگاری شود. در اصل ما تنها به جنگ علائم جسمانی ناشی از ترك سیگار نمی‌رویم، چرا كه این علائم در كوتاه مدت برطرف خواهند شد؛ مبارزه اصلی با علائم روانی ناشی از ترك سیگار است كه نهایتا می‌تواند جنگ را مغلوبه كند.
● هر فرد سیگاری پنج تا ده بار اقدام به ترك می‌كند و حالا...
وقتی یك فرد سیگاری اعلام كرد كه تمایل به ترك سیگار دارد؛ بهتر است تاریخی برای ترك تعیین شود. اكثر پزشكان و نمایان قطع مصرف ناگهانی را ترجیح می‌دهند البته اگر فرد تمایل به ترك تدریجی دارد؛ باید به این خواست او احترام گذاشت.
پس از تعیین تاریخ، فرد سیگاری باید به اعضای خانواده؛ همكاران و دوستانش اعلام كند كه مثلا در فلان تاریخ می‌خواهم سیگار را كنار بگذارم و اعضای خانواده نیز این تاریخ را به خاطر بسپارند و به فرد یادآوری كنند. سعی كنید تاریخ تعیین شده در آینده دور نباشد و هر چقدر كه ممكن است به زمان حال نزدیك‌تر باشد. از چند روز مانده به تاریخ مزبور، در روش كشیدن سیگار تغییراتی بدهید مثلا اگر همیشه با دست راست سیگار می‌كشید؛ در این چند روز باقیمانده با دست چپ سیگار بكشید. اگر همیشه سیگار را بین انگشتان دوم و سوم خود می‌گرفته‌اید، حالا آن را بین انگشتان اول و دوم بگیرید یا مثلا زمان سیگار كشیدنتان را كمی تغییر دهید و...
با مراجعه به پزشك از او بخواهید برای شما توصیف كند كه به دنبال ترك سیگار، چگونه می‌توانید بر علائم كوتاه مدت ناشی از ترك سیگار مثل اختلالات خواب یا بی‌قراری و غیره غلبه كنید و همچنین چطور با اثرات درازمدت ترك سیگار مقابله كنید (تعجب نكنید)!؛ ترك سیگار باعث افزایش وزن می‌شود زیرا كه اشتها افزایش می‌یابد.
در برخی از افراد افزایش وزن ناشی از ترك سیگار، منجر به شروع مجدد آن می‌شود پس باید پیشاپیش به كمك پزشك برای این قضیه راه ‌حلی پیدا كرد. موقعیت‌هایی را كه امكان شكست را برای شما فراهم می‌كند، شناسایی كنید؛ مثلا برخی از دوستان كه سیگاری هستند و به احتمال زیاد به شما هم تعارف می‌كنند. گاه حتی دیدن زیر سیگاری روی میز می‌تواند به صورت یك تحریك كننده قوی برای فردی كه در حال ترك است عمل كند؟ پس تا حد ممكن نشانه‌های محیطی را كه كاهش دهید.
● درمان‌های دارویی برای ترك سیگار
حتما تا به حال اسم آدامس نیكوتین دار را شنیده‌اید. این ماده فرآورده‌ ای بدون نسخه است كه از طریق جویدن نیكوتین آزاد می‌كند و سپس نیكوتین حاصله از راه دهان جذب می‌شود. درحین مصرف این آدامس‌ها و قبل و بعد از آنها نباید نوشابه‌های اسیدی (قهوه به جای چای و آب‌میوه) مصرف شود، زیرا جذب نیكوتین كاهش می‌یابد. از جمله عوارض این روش درمانی مزه بد دهان و درد فك است. به نظر نمی‌رسد كه مصرف طولانی مدت آدامس نیكوتینی اثرات زیانباری داشته باشد. مزیت عمده آدامس نیكوتینی، توانایی تسكین آن در موقعیت‌های پرخطر است. چسب‌های نیكوتینی نیز راه دیگری برای باقی ماندن در ترك است.
این چسب‌ها هم بدون نسخه فروخته می‌شوند و به این صورت مصرف می‌شوند. هر روز صبح بر روی بدن چسبانده می‌شوند و غلظت خونی نیكوتین حاصل از آن حدود نصف غلظت حاصل از كشیدن سیگار است. افراد پذیرش خوبی برای این روش درمانی نشان می‌دهند و تنها عوارض مهم آن بثورات پوستی است. در كنار موارد ذكر شده، داروهایی نیز موجود است كه می‌توان آنها را درباره افرادی به كار برد كه از لحاظ فلسفی مخالف درمان جایگزین هستند. این نوع درمان‌ها هم‌چنین در مواردی كه درمان جایگزینی با موفقیت همراه نیست، به كار می‌رود.
علاوه بر داروها، به آدامس‌ها و چسب‌های نیكوتینی، درمان‌های روان‌شناختی نیز موجود است. رفتار درمانی مقبول‌ترین درمان روان‌شناختی مصرف سیگار است و كارآیی آن بیش از سایر روش‌ها به اثبات رسیده است.‌

دكتر‌ ژامك مدرسی/ روانپزشك

منبع : روزنامه سلامت