سرگردان میان جسم و روان

در یك لحظه ناگهان احساس كردم تمام دنیا روی سرم خراب شده و عرق سردی روی پیشانی ام نشسته است. در حالی كه از سرزنش های مكرر اطرافیانم به ستوه آمده بودم خود را بر روی تخت بیمارستان می دیدم. نمی توانستم حرف بزنم ولی صدای آنها را می شنیدم. حس می كردم نیمی از بدنم فلج شده و حتی قادر به راه رفتن هم نیستم. همه دوروبرم را احاطه كرده اند و می شنوم كه می گویند انگار به كما رفته . همسرم را می دیدم كه با نگرانی مدام به این طرف و آن طرف می رود و كسانی كه همیشه مرا مورد آزار قرار می دادند حالا بیش از اندازه دلواپس شده اند. همین احساس خوبی به من می داد. در میان این فضای تشویش زده ناگهان صدای پزشكی را شنیدم كه می گفت: نگران نباشید. هیچ اتفاقی نیفتاده، او كاملاً سالم است.
●●●
با واكنش هیستری تا چه حد آشنا هستید؟ آیا با مرور خاطره فوق به این فكر كردید كه شاید شما هم در زمان هایی از زندگی خود به این حالات دچار شدید و یا این كه شكایت های جسمی مكرری داشته اید در حالی كه هیچ كدام از آنها واقعیت خارجی نداشتند و حتی پزشك هم آن را تایید نكرده است؟
هیستری پدیده ای است كه شاید بتوان آن را در زمره بیماری های اعصاب و روان قرار داد. واكنش هایی كه در نتیجه این اختلال ظاهر می شوند به صورت شكایات مختلف جسمی از قبیل سردرد، درد اعضا، دردهای شكمی، تهوع و استفراغ است كه می توان كری، كوری، فلج به خصوص فلج نیمه بدن را به آن اضافه كرد. هیستری معمولاً در پی ناكامی، محرومیت و شكست بروز می كند و بیمار با بروز این واكنش ها به طور ناخودآگاه خود را ارضا می كند. در مورد این اختلال، علت آن و همچنین تصورات غلط برخی از پزشكان در مورد هیستری با دكتر بابك زمانی متخصص مغز و اعصاب گفت وگو كرده ایم. ایشان معتقدند تشخیص بیماری هیستری و درمان آن فقط باید از سوی روان پزشك انجام گیرد و تشخیص آن از سوی پزشكانی كه تخصصی در زمینه بیماری های اعصاب و روان ندارند اصلاً كار صحیحی نیست.
● آقای دكتر! بهتر است بحث مان را از تعریف هیستری شروع كنیم.
- هیستری نمایش یك سری از علائم جسمی به دلیل عوامل روحی است. این علائم جسمی در حقیقت وجود ندارند. ممكن است كسانی كه دچار هیستری هستند مبتلا به بیماری باشند كه به آن واكنش تبدیلی می گوییم و یا این كه مبتلا به تمارض شوند. كسی كه دچار فلج نیمه بدن شده ولی سكته مغزی نكرده ممكن است دچار تمارض یا واكنش تبدیلی شده باشد.
● آیا تمارض و واكنش تبدیلی شكلی از اختلال هیستری هستند؟
- بله، به عنوان مثال در اختلال تبدیلی فرد مشكلاتی را در زندگی عاطفی، اجتماعی، اقتصادی و... دارد كه این مشكلات فشارهای زیادی را بر او تحمیل می كنند و همین باعث می شود كه این فشارها به صورت علائم جسمی خودشان را نشان دهند. البته خود فرد متوجه نیست كه مشكلات روحی سبب شده تا او یك سری از علائم جسمی را از خود نشان دهد. در واقع فرد احساس می كند خودش را در معرض نمایش گذاشته و به این صورت ارضا می شود. در تمارض نیز در واقع فرد، بیمار نیست بلكه كسی است كه خود را كاملاً از روی عمد به بیماری می زند تا از این طریق از طرف مقابلش امتیازی به دست بیاورد. مثل سربازی كه خود را به مریضی می زند تا به هدفش كه گریز از انجام وظایف است برسد. به همه این واكنش ها هیستری می گویند. البته باید مواظب بود كه این موارد را از هم كاملاً افتراق داد یعنی به كسی كه تمارض دارد مارك اختلال تبدیلی نزد و بالعكس.
● نوع هیستری و علائم آن به چه عواملی بستگی دارد؟
- در طول تاریخ نوع هیستری همواره در حال تغییر بوده و به فرهنگ جامعه بستگی دارد. مثلاً در گذشته علائم جسمی بارزتر بوده و افراد اغلب خودشان را به مردن می زدند و یا علائم كمای شدید در آنها دیده می شد. ولی به تدریج این علائم شكل حركتی به خود گرفت و به خصوص در فرهنگ های پایین تر، فلج نیمه بدن و یا فلج اندام تحتانی شایع شد. در حال حاضر نیز هرچه بیشتر جلو می رویم اشكال هیستری ظریف تر می شوند و شكل پیچیده تری به خود می گیرند. سردردهای عجیب و غریب، دردهای مبهم، سندرم خستگی روزانه و... از انواع آن هستند. البته اغلب اوقات این علائم خود را به شكل هیستری واضح نشان نمی دهند و این باعث می شود كه پزشكان فكر كنند فرد واقعاً دچار بیماری جسمی است.
●نحوه برخورد پزشكان و اطرافیان با بیمار مبتلا به هیستری به چه گونه ای باید باشد؟
- همان طور كه گفتم در این اختلال هدف بیمار جلب محبت اطرافیان است؛ بلكه از این طریق شرایطش كمی تغییر كند، در حالی كه هر محبت و توجهی از طرف اطرافیان ممكن است این بیماری را تشدید كند. متاسفانه اطرافیان بیمار حتی بعد از این كه پزشك تشخیص می دهد او بیماری خاصی ندارد همچنان به محبت و توجه بیش از حد خود نسبت به فرد ادامه می دهند. از طرف دیگر نیز بعضی از پزشكان وقتی كه می بینند بیمار هیچ مشكل جسمی خاصی ندارد حالت تمسخرآمیزی به خود می گیرند كه این اصلاً صحیح نیست و باز هم متاسفانه بعضی از پزشكان جوان فكر می كنند كه كشف هیستری در یك بیمار كشف بزرگی است و در موارد اورژانس سعی می كنند این بیماری را در او كشف كنند. با ادامه این روند ما تعداد بسیار زیادی از بیمار نیازمند مداوای پزشك را می بینیم كه به آنها مارك هیستری زده شده و از آنها مراقبت پزشكی صورت نمی گیرد؛ مخصوصاً كسانی كه دچار تشنج می شوند. از این پیچیده تر این است كه در بسیاری از واكنش های تبدیلی یك هسته ارگانیك وجود دارد. یعنی دچار بیماری است ولی چون نمی تواند آن را بیان كند سعی می كند آن را با حركاتش نشان دهد (مثل تشنج) و چون نقش خود را ماهرانه بازی نكرده پزشك آن را هیستری قلمداد می كند.
* آیا پزشكانی كه فقط در حیطه سلامت جسمی بیمار دخالت دارند می توانند هیستری را تشخیص دهند؟
- این نكته بسیار مهمی است. پزشكانی كه به كار جسم می پردازند فقط متولی بیماری های جسمی هستند و اگر نتوانستند وجود بیماری جسمی را در فرد تشخیص داده و ثابت كنند، صلاحیت این را ندارند كه ببینند بیمار مشكل روحی یا هیستری دارد یا نه. در این موارد آنها باید بیمار را به روان پزشك ارجاع دهند و یا این كه خودشان با این پزشكان وارد مشورت شوند.

سمیه شرافتی

منبع : روزنامه همشهری