صنعت حمل و نقل هوایی کشور، بستری مناسب برای سوانح آینده

بحث سوانح هوایی و عوامل بوجود آورنده آنها از جمله مهمترین عوامل تهدید­کننده رشد حمل و نقل هوایی در ایران می­باشد. کشور ما به عنوان کشوری که در سال­های گذشته جزو کشورهای پرسانحه در صنعت هوایی بوده است، بیش از هر چیز نیاز به بررسی و تحقیق در زمینهٔ مسایل مرتبط با ایمنی هوایی دارد. نگاهی به وضعیت کنونی صنعت هوایی در کشور سؤال­های زیر را در ذهن بوجود می­آورد:
آیا از سوانح هوایی قبلی در سال­های گذشته در جهت بهبود وضعیت ایمنی هوایی استفاده شده است؟ آیا وضعیت ایمنی هوایی در حال حاضر مناسب است؟ آیا عدم بررسی دقیق و حل مشکلات ایمنی پروازها، کشور را از صنعت گردش­گری و جذب مسافرین خارجی محروم نخواهد کرد؟ آیا وضعیت فعلی صنعت هوایی کشور بستر مناسبی برای سوانح هوایی آینده نخواهد بود؟
بررسی شیوهٔ مواجههٔ کشورهای پیشرفته با بحث سوانح هوایی نشان می­دهد که رویكرد فعلی کشور ما در مواجهه با سوانح هوایی، به گونه­ای آنی نیست که در کشورهای صاحب صنعت در دنیا دیده می­شود. در زیر به برخی از عوامل مهم در بحث بررسی سوانح هوایی اشاره می­شود:
۱- مباحث حقوقی و پیگیری­های قضایی بعد از وقوع سانحه
یکی از مسائل بسیار مهم که در بحث بررسی سوانح نقش حیاتی را بازی می­کند، قوانین قضایی است. این قوانین می­تواند بگونه­ای باشد که خلبان بازمانده از یک سانحه، تمامی حقایق و جزئیات سانحه را باز گوید و یا به گونه­ای باشد كه بعلت ترس از مسایل مختلف از بازگو کردن بسیاری از حقایق خودداری کند.
حقیقت این است که سوانح هوایی می­تواند در برخی موارد دارای علل مشابهی باشند و حال آنکه با استفاده از اظهارات خلبانان (به شرط وجود شرایط برای بیان حقایق) بعد از سوانح می­توان تعداد سوانح هوایی در آینده را کاهش داد. قوانین مناسب قضایی می­تواند صنعت هوایی را در کسب بسیاری از تجارب ارزندهٔ خلبانان بازمانده یاری بخشد. همچنین پیگیری و کسب اطلاعات از سایر افراد مرتبط با یک حادثه باید بسیار حساب­شده باشد. شاید در این قسمت نیز به تشکیل بخشی مانند کمیته­های نظام­پزشکی که کار رسیدگی به مسایل مرتبط با جرایم پزشکی را انجام می­دهد، نیاز باشد تا پیگیری سوانح دقیق­تر و کارشناسانه­تر انجام گیرد و همچنین افراد مرتبط با یک سانحه با آسودگی خاطر بیشتری به سؤالات و مسائل مطرح شده پاسخ گویند.
در کشورهای با درصد ایمنی بالا مجازات برای خلبانان تنها در حالتی اعمال می­شود که خلبانان بطور قطع مرتکب خطای عمد شده باشد. از این رهگذر با حفظ خلبانان که هزینه­های زیادی برای آموزش آنان صرف شده و با شنیدن نظرات آنان و بررسی دقیق علل سوانح، به تصحیح و اعمال تغییرات و بهبود تجهیزات خود و ناوگان هواپیمایی می­پردازند.
بنابر گفته تعدادی از کارشناسان، برخی از قوانین قضایی فعلی در زمینه پیگیری سوانح نیاز به تغییراتی دارند تا تحقیقات به نحو بهتر انجام شود.
۲- حقوق مسافرین
یکی از مباحث مهم در صنعت حمل و نقل هوایی حقوق مسافرین است؛ امروزه مسافرین بسیاری از کشورها از حقوق خود آگاهی لازم را دارند و معمولاً بعد از وقوع هر حادثه که منجر به خساراتی شود، مسافرین این حق را برای خود قائلند که از خطوط هوایی درگیر با سانحه شکایت کنند و مسؤولین مربوط را مجبور به پاسخ­گویی در دادگاه نمایند. حتی در گاهی موارد از شرکت­های بزرگ سازنده هواپیما مانند بوئینگ نیز شکایاتی صورت گرفته است. در کشور ما علیرغم وقوع چندین حادثه در سال­های اخیر کمتر شاهد چنین شکایاتی بوده­ایم.
نکتهٔ مهم در این بین این است که اگر مسؤولین و دست­اندکاران خطوط هوایی بدانند بعد از وقوع یک سانحه از سوی افکار عمومی و مردم مجبور به پاسخگویی در دادگاه خواهند بود، به­نوعی در فعالیت­های خود دقیق­تر خواهند شد. همچنین در حال حاضر بسیاری از پروازها در کشور با تاخیر انجام می­شود و کمتر دیده شده که مسافرین از خطوط هواپیمایی شکایتی در این زمینه انجام دهند؛ حال آنکه در تمامی کشورهای دنیا در پی تاخیر در پروازها خطوط هوایی خود را ملزم به پرداخت خسارت به مسافرین می­دانند و در بسیاری از موارد مسافرین از این خطوط به دادگاه شکایت نموده، آنها را مجبور به پاسخ­گویی می­کنند.
حالا سؤال اینجاست که چرا مردم کشور ما برخلاف اکثر کشورهای دنیا از این حق خود آگاهی ندارند و اصولاً چه نهاد و مرکزی باید آنان را از حق مسلمشان آگاه سازد. به هر حال آگاهی مردم از این حق خود می­تواند منشأ دقت بیش از پیش در صنعت هوایی کشور باشد.
۳- عدم ریشه­یابی صحیح و جامع در مورد سوانح
سوانح هوایی را از دو دیدگاه می­توان بررسی نمود. در یک دیدگاه، خود حادثه و مواردی از قبیل خطای خلبان، خطای برج مراقبت و غیره مورد بررسی قرار می­گیرد. در دیدگاه دیگر، ایجاد سانحه بر اثر عواملی مانند تجهیزات فرودگاهی، امکانات، تجهیزات ناوبری، وضعیت فرودگاه­ها، و ... مورد بررسی قرار می­گیرد. درکشوری مانند امریکا سازمانی با نام NTSB وجود دارد که بعد از وقوع هر سانحه، با ارائه و تدوین قوانین جدید به بهبود وضعیت ایمنی می­پردازد. به­عبارت دیگر کار این سازمان­ یافتن مقصر نیست بلکه ارایهٔ راهکار و تدوین قوانین جدید جهت بهبود وضعیت ایمنی می­باشد.
با توجه به اینکه در کشور ما بیشتر فعالیت­ها به بررسی سانحه­ای خاص معطوف می­شود، لذا به­نظر می­رسد تشکیل سازمانی که جنبهٔ عمومی و کلی سانحه را بررسی کند، ضروری باشد. همچنین پیگیری سوانح و یافتن علت یک سانحهٔ خاص در کشور، به­عهدهٔ سازمان هواپیمایی کشوری می­باشد که در برخی موارد این سازمان نیز به نوعی با سانحه بوجود آمده مرتبط است. به­طور کلی پیگیری سوانح توسط سازمانی که ارتباطی با سوانح نداشته باشد، مسلماً منجر به نتایج بهتری خواهد بود.
۴- توجه به بحث روانشناسی خلبانان
یکی از نکات مهم برای دستیابی به ایمنی بیشتر در پرواز­ها توجه کافی به مسائل روانشناسی خلبانان می­باشد. باید دانست که برای داشتن ایمنی بیشتر در پرواز­ها یکی از نکات بسیار مهم، توجه به مسائل روحی و روانی خلبانان و خدمهٔ پروازی می­باشد و قوانینی که وضع می­شود نیز باید به­گونه­ای باشد که دست­اندرکاران یک پرواز بتوانند از حداکثر فکر و توانایی خود در هنگام عملیات پروازی مسائل و خدمات قبل از آن استفاده نمایند.
بنابه گفتهٔ برخی مسؤولین صنعت هوایی برخی از قوانین موجود (به عنوان مثال، قانون جدید پرداخت هماهنگ حقوق) به گونه­ای است که نگرانی­هایی در ارتباط با عملكرد خلبانان بوجود آورده است و به نظر می­رسد تصحیح این قوانین ضروری باشد.
۵- تجهیز فرودگاه­ها و استفاده از وسایل ناوبری جدید
یکی از عواملی که ممکن است باعث بروز سوانح هوایی شود، عدم وجود تجهیزات به­روز در زمینهٔ ناوبری و کنترل پرواز در فرودگاه­های کشور می­باشد. در حال حاضر بسیاری از فرودگاه­ها از تجهیزات کافی برخودار نیستند. دست­یابی به پروازهای با ایمنی بالا بدون توجه به بحث تجهیز فرودگاه­ها به تجهیزات لازم، امری محال است.
۶- عدم توجه کافی به بحث هواشناسی
از جمله مسائل بسیار مهمی که در یک پرواز توجه خاصی را طلب می­کند، هواشناسی و اطلاعات دقیق اوضاع جوی می­باشد. در حال حاضر در کشور ما به­نوعی ناهماهنگی در این میان دیده می­شود. برخی خطوط هوایی هم اكنون دارای بیست و چهار ساعت فعالیت هستند در حالی­که هواشناسی در کشور ما در حدود هشت ساعت فعالیت می­کند و در پروازهای شب در برخی از موارد اطلاعات کافی در اختیار خلبانان قرار نمی­گیرد. در چنین حالاتی خلبانان می­توانند از انجام پرواز خودداری نمایند. بنابراین برای جلوگیری از سوانح هوایی در آینده باید توجه بسیار بیشتری از قبل در این ارتباط صورت پذیرد.
کوتاه سخن اینکه کشور ما برای اینکه بتواند به ایمنی بالا در صنعت هوایی دست­یابد نیاز دارد در ساختار پی­گیری سوانح هوایی خود تجدیدنظر نماید و به تجهیز و نوسازی تجهیزات ناوبری هوایی اقدام نماید. در غیر این صورت، امکان وجود سوانح هوایی در آینده وجود دارد.

سید محمد جعفر عسکری طباطبایی

منبع : تحلیلگران تکنولوژی هوا فضای ایران