موسیقی و رقص ایلی

موسیقی طوایف تركمن ریشه در موسیقی اقوام ترك زبان دارد كه در فرهنگ تركی روزگار بعد از اسلام با نام «اوزان» عجین شده است. اوزان‌ها پایه‌گذار و آفریننده همه آثار بنیادی موسیقی ترك‌زبانان هستند. به عبارت دیگر اوزان‌ها سوگ، شادی و رزم و بزم انسان‌ها را با واژگانی ساده و آهنگ‌هایی موزون و دلنشین بیان می‌داشتند. نامدارترین اوزان در فرهنگ تركی روزگار پس از اسلام، شخصیتی به نام «غور قودآتا» یا «دده قوقود» است. امروز نسل بعدی اوزان‌ها را در آذربایجان «عاشیق» و در بین طوایف تركمن، «باغشی» یا «بخشی» می‌‌نامند.
بخشی تركمن در همه جا با دو تار و آواز خود،‌ در عروسی او جشن و سرور ایل از تاریخ حماسه بار قوم خود با غرور و استواری سخن می‌گوید و خود را شریك غم‌ها و شادی‌‌های ایل می‌داند.
تعداد نغمه‌های موسیقی تركمن حدود 500 آهنگ است كه براساس چهار مقام اصل «مخمس»، «تشنید»، «غئویقلار» و «نوایی» توسط بخش‌ها اجرا می‌شوند. این مقام‌ها در چهار شیوه با سبك مختلف و در نواحی یا تیره‌های خاص قابل اجرایند. این چهار سبك را می‌‌توان به صورت «گرگان یولی» كه نسبت به سایر شیوه‌ها ساده‌تر است، «دامانایولی» كه بیشتر به شیوه اجرای تركن‌ای خراسانی نیز معطوف است و از شیوه گرگان یولی بیشتر است، «ماری یولی» و «خیوه یولی» نام برد. متن آوازهای تركمن نیز به دو دسته تقسیم می‌شود :
دسته اول شامل داستانهای منثور و منظوم از قبیل «زهره و طاهر»، «غریب و شاه صنم»، «زین‌العرب»، «صیاد و همراه»، «یوسف و احمد»، «كوراوغلی»، و ... است كه متن این داستانها به زبان تركی و با داستانهای اجرا شده توسط عاشیق‌های آذربایجانی یكسان است. دسته دوم شعرها، برگرفته از شاعران كلاسیك تركمن چون «فحتومقلی فراغی»، «قربان دردی ذلیلی»، «آناقلیچ ماتابی»، «ملانفس»، «مسكین قلیچ» و ... است. هر چند هنر رقص به اندازه موسیقی تركمن در میان طوایف تركمن رواج ندارد، ولی رقص‌های موجود نیز كه عمدتاً در مراسم جشن و سرور اجرا می‌شود بیان موزون تاریخ قومی و روحیه جنگاوری و مبارزه تركمن‌هاست كه وقتی با پوشش بومی مردان ایل اجرا می‌شود، صحنه‌های به یاد ماندنی می‌آفریند.