هوای تهران را داشته باشید

آلودگی هوا كه این روز‌ها به یكی از اصلی‌ترین معضلات زندگی در شهرهای بزرگ تبدیل شده، مشكلی سخت بغرنج است كه حل آن عزمی ملی و را طلب می‌كند اما واقعیت آن است كه تا میزان آسیب‌های این پدیده را نشناسیم، نمی‌‌توانیم مدیریت و برنامه‌ریزی صحیحی برای كاهش یا رفع آن انجام دهیم.
درست است كه امروزه هر فرد شهرنشین می‌داند كه آلودگی هوا زیان‌آور است اما مسأله مهم‌تر آن است كه <چقدر زیان‌آور؟.> در سال‌های اخیر هرچه دولت‌مردان و تصمیم‌گیران كشور بیشتر در این موضوع دقیق شده‌اند، نسبت به حل این مشكل حساس‌تر گشته‌اند.
تا آنجا كه توقف تولید پیكان رامی‌توان یكی از نتایج این نگرش به حساب آورد اما هنوز مسائل بسیار زیادی باقی مانده است، مثلا اگر ما دریابیم كه همین آلودگی هوا چه تاثیری در محیط‌های بسته از جمله محل زندگی یا دفتر كار ما دارد! چه تاثیری در گرم شدن و سرد شدن هوا دارد! چه زمانی به حالت اضطرار می‌رسد و چه كار‌هایی در زمان اضطرار باید انجام داد! و هزاران موضوع و نكته دیگر! آیا رفتار ما در مقابل این پدیده ناخوشایند شهرهای بزرگ تغییر نخواهد كرد؟
انجمن مشترك مهندسین آلودگی هوا و كنترل آن، تعریف زیر را بیان كرده است:
آلودگی هوا یعنی وجود یك یا چند آلاینده‌ در هوا كه برای زندگی انسان، حیوانات یا گیاه خطرناك باشد.
● تاریخچه آلودگی هوا در دنیا و ایران
‌‌آلودگی هوا تنها پدیده قرن ما نیست بلكه در سال ۱۲۷۲ میلادی، ادوارد یكم پادشاه انگلستان با وضع قوانینی به مبارزه با آلودگی هوا پرداخت.
▪ در آمریكا از بدو تولید اتومبیل و رشد صنعت، در سال ۱۸۹۵ میلادی، تلاش‌های زدودن آلاینده‌ها از هوا صورت گرفت.
▪ در بلژیك در سال ۱۹۳۰ میلادی، در یك ناحیه صنعتی به نام دهكده میوس (Meuse Valley) توده‌های آلود‌ه‌كننده ۳ روز متوالی شهر را پوشانیده و موجب بیماری اكثر مردم و مرگ ۶۰ نفر شدند.
▪ در سال ۱۹۳۱ میلادی، طی ۹ روز بیش از ۵۹۲ تن از مردم منچستر و سالفورد انگلیس در اثر آلودگی هوا جان دادند.
▪ در سال ۱۹۴۸ میلادی، در شهر صنعتی دنورا (Donora)‌‌‌ هزار تن بیمار شدند و ۲۰ نفر مردند
▪ در ایران نیز اولین زنگ خطر جدی درباره آلودگی هوای تهران در سال ۱۳۷۴ به صدا درآمد. هنگامی كه نزدیك به یكصد نفر از كارشناسان محیط زیست، متنی به عنوان بیانیه <هوای تهران ۷۴> منتشر كردند كه در آن برای نخستین بار از آلودگی هوای پایتخت به عنوان یك بحران ملی كه راه مقابله با آن عزم ملی است، نام برده شد..
این بیانیه عمدتا بر آثار بهداشتی و بیماری‌زایی آلودگی هوا تاكید داشت و نویسندگان آن كوشیدند بر این نكته پا فشاری كنند كه یكی از علل اپیدمی بیماری‌هایی همچون افسردگی، اضطراب و انواع ناراحتی‌های تنفسی در تهران، آلودگی هواست و این پدیده را می‌بایست از جمله عوامل قابل توجه مرگ و میر در تهران به شمار آورد.
آماری كه سه سال بعد از صدور بیانیه هوای تهران ۷۴ توسط جایكا (كنسرسیومی از مشاوران بین‌المللی كه با محوریت كارشناسان ژاپنی طرح جامعی برای كاهش آلودگی هوای تهران تدوین كردند) اعلام شد، بی شباهت به فاجعه نبود: سالانه بین ۷تا۹ هزار نفر در تهران به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می دهند! این یعنی، به طور متوسط سالانه ۸هزار نفر و تقریبا هر ساعت یك نفر در اثر این نوع آلودگی جان می دهد. البته مرگ ومیربر اثر آلودگی هوا فقط مختص تهران نیست و به گزارش سازمان ملل متحد هر سال ۳ میلیون نفر از مردم جهان بر اثر این پدیده‌ ‌جان خود را از دست می‌دهند.‌
با این حال سهم آسیایی ها در این میان بیش از دیگران بوده و تحقیقات نشان می دهد كه در اثر آلودگی هوا در منطقه آسیا، كودكان و مادران بسیاری دچار انواع بیماری‌های تنفسی می‌ ‌شوند و سالانه ۵۰۰ هزار نفر در اثر آلودگی هوا می میرند.
در كنار این‌ها باید اضافه كرد كه مردم ایران به طور‌ ‌كلی به علت مصرف نان‌های جوش شیرین دار و كمبود آهن دچار كم خونی هستند و تنفس در‌ ‌هوای آلوده به مونوكسید كربن به خصوص در طولانی مدت برای آن‌ها بسیار خطرناك است كه موجب مرگ و‌ ‌میر زیادی در شهر تهران می شود. بد نیست بدانید كه سالانه بیش از ۴۲۰ هزار تن مونوكسیدكربن وارد هوای كشور می شود و شهر تهران با بیش از ۲ میلیون خودرو، حدود ۵۰ درصد از كل این آلودگی را ایجاد می‌كند.‌ براساس اعلام‌ ‌كارشناسان بیش از ۷۰ درصد از آلودگی هوای تهران به خاطر وجود خودروهای فرسوده است.
● منابع آلوده‌كننده
به‌طور كلی منابع آلوده‌كننده ‌هوا در شهرها به ۲ دسته ساكن: شامل كارخانه‌ها، نیروگاه‌ها و متحرك: شامل اتومبیل‌ها و موتورسیكلت‌ها تقسیم می‌شوند. منابع متحرك ۸۵ درصد تا ۹۰ درصد آلودگی هوا ایجاد می‌كنند در حالی كه سهم منابع ساكن ۱۰ تا ۱۵درصد است.
▪ زمانی كه میزان آلاینده ها تغییر كند به تناسب آن، شاخص استاندارد آلودگی هوا (PSI) نیز تغییر می كند. مثلا وقتی كه مقدار PSI بین ۰ تا ۵۰ باشد، وضعیت هوا در شرایط پاك قرار دارد. بنابر آمار واصله از ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوای تهران، در شش ماهه اول سال گذشته ۱۲ درصد روزها در وضعیت پاك بوده است ولی این میزان در مدت مشابه سال ۸۴ به ۱۱ درصد كاهش یافته است.
در شش ماهه نخست سال ۸۳ حدود ۶۸ درصد روزها در وضعیت سالم قرار داشت كه این وضعیت در مدت مشابه سال جاری به ۷۲ درصد افزایش یافته است البته درنیمه نخست سال ۸۳ ، ۲۰ درصد روزها دارای هوای ناسالم بوده كه این میزان در سال ۸۴ به ۱۷ درصد تقلیل یافته است
▪ اما وضعیت هوای <سالم> زمانی رخ می دهد كه PSI بین ۵۰ تا ۱۰۰ قرار گیرد. مثلا بر اساس جدول مقابل، زمانی كه مقدار آلاینده ازن در عرض یك ساعت به اندازه ۱۲۰( ppbتعداد ذره در یك بیلیون) باشد و یا مقدار ذرات معلق طی ۲۴ساعت به ۱۵۰ میكروگرم بر متر مكعب برسد ، شاخص آلودگی هوا درشرایط سالم قرار دارد
▪ وضعیت ناسالم یا هشدار زمانی رخ می دهد كه PSI بین۱۰۰ تا ۲۰۰ قرار گیرد. این وضعیت هوا، از ۶۳ درصد(۱۹روز) در مهرماه سال ۸۳ به ۶۷ درصد(۲۰روز) در ۸۴ افزایش داشته است. هوای ناسالم در شش ماه اول سال ۸۳ در یك درصد روزها مشاهده شده است در حالی كه در نیمه نخست امسال این میزان به دو درصد افزایش یافته است. زمانی كه میزان PSI بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ باشد، هوا <بسیار ناسالم> یا دروضعیت <اضطرار> است. زمانی‌كه شاخص آلودگی هوا به بیش از۳۰۰ برسد، وضعیت آلودگی هوا در شرایط <خطرناك> یا <بحران> قرار می گیرد كه ما هنوز در تهران، فقط با این شرایط روبرو نشده ایم!
● چه باید كرد و چه می‌توان كرد؟
اگر علائم هشداردهنده تابلوها و نمودارها به شما نشان دادند كه وضعیت آلودگی هوا در حد مطلوب نیست باید سعی كنید تا تاثیرات آلودگی هوا بر روی بدن خود را به حداقل برسانید. به ویژه اگر به بیماری‌های قلبی و تنفسی مبتلا هستید رعایت این موارد برای شما مهمتر است.در مورد این اقدامات اتفاق نظر كلی وجود ندارد و نظر متخصصان در بعضی موارد متفاوت است اما به هر حال رعایت این موارد توصیه شده است.
▪ تا می‌توانید از منزل خارج نشوید. در صورتی كه خروج از منزل الزامی است،‌فعالیت‌های خارج از منزل را به ساعات اولیه صبح و یا بعد از غروب موكول كنید. به نظر می‌رسد كه سطح آلاینده‌ها و به ویژه ازن در این ساعات كمتر باشد؛
▪ در زمان آلودگی شدید هوا از انجام فعالیت‌های بدنی شدید و خسته كننده در خارج از منزل خودداری كنید و حتی اگر مجبور به خروج از منزل هستید سعی كنید كه در این مكان‌ها فعالیت‌های آرامی داشته باشید. ورزش و فعالیت‌های شدید باعث می‌شوند كه شما سریع‌تر نفس بكشید و آلاینده‌های بیشتری را استنشاق كنید؛
▪ در مورد استفاده از ماسك‌های صورت اختلاف‌نظرها بسیار زیاد است. برخی از متخصصان معتقدند كه این ماسك‌ها می‌توانند تا حدود ۵۰ درصد از ذرات بزرگ را پیش از ورود به سیستم تنفسی به دام بیاندازند و تصفیه كنند. برخی دیگر از پزشكان معتقدند كه منافذ این مارك‌ها به قدری بزرگ است كه فقط می‌توانند جلوی ذرات بزرگ را بگیرند،‌ذرات بزرگی كه به طور معمول هم در بینی به دام می‌افتند و به مجاری هوا و ریه‌ها نمی‌رسند.
بنابراین، این گروه از پزشكان چندان با استفاده از این ماسك‌ها موافق نیستند. البته همان‌طور كه از مطالب قبلی حتما متوجه شده‌اید بسیاری از علائم آلودگی هوا، علائم ناشی از درگیری مجاری هوایی فوقانی و بینی با همین ذرات هستند و بنابراین معقول به نظر می‌رسد كه با هر وسیله‌ای (نظیر همین ماسك‌ها) حداقل تا حدودی جلوی ورود این ذرات به بینی و مجاری هوایی فوقانی را هم گرفت.
اما به كدام هوا آلوده می‌گویند؟ برای مشخص كردن میزان آلودگی هوا،كارشناسان میزان چند گاز را به عنوان شاخص قرار داده اند. مقدار انتشار این گازها در هوایی كه تنفس می كنیم، نشان دهنده میزان آلودگی هواست.
PSI مخفف كلماتی انگلیسی به معنای استانداردهای آلودگی و شاخص كیفیت هوا است. برای تعیین این استانداردها كه به صورت بین المللی مشخص شده است، دو نوع استاندارد مد نظر است.
▪ استاندارد اولیه سطحی از آلاینده است كه باعث حفاظت حساس‌ترین افراد جامعه یعنی بیماران تنفسی،سالمندان و كودكان می شود.بر اساس این استاندارد، در یك منطقه نباید غلظت‌های ارائه شده در جدول مقابل، بیش از یك بار در سال نقض شود.
▪ استانداردهای ثانویه هم برای حفاظت از بهداشت عموم افراد جامعه وضع می شوند. مقادیر این استانداردها (كه شامل آلاینده های اصلی است) توسط سازمان های مختلف از جمله سازمان جهانی بهداشت و موسسه حفاظت محیط زیست امریكا ارائه می‌شود..
● مونوكسید كربن (CO)
برای تعیین میزان آلودگی هوا، مونوكسید كربن یكی از مهم‌ترین گازهایی است كه در تعیین ( PSIشاخص آلودگی هوا) نقش اساسی دارد. این گاز با اینكه بدون رنگ وبو وطعم است اما خفه كننده و قابل اشتعال است و انتشار بیش از حد آن در یك محیط بسته حداقل باعث كاهش عملكرد جسمی و ذهنی افراد حاضر در آن مكان می‌شود. میزان تمایل تركیب مونوكسید كربن با‌ ‌هموگلوبین خون، ۲۰۰ برابر بیش از اكسیژن است. این گاز توسط ریه جذب می‌شود و پس از وارد شدن به خون با هموگلوبین تركیب كربوكسی هموگلوبین را تشكیل می‌دهد و منجر به كاهش غلظت اكسی هموگلوبین و سرانجام ایجاد خفگی در فرد می شود.
در صورتی كه فردی بیش‌ ‌از ۱۰ دقیقه در مقابل مونوكسیدكربن با غلظت بیش از ۱۵۰ PSI قرار گیرد، میزان‌ ‌كربوكسی هموگلوبین خون او از ۲ درصد تجاوز می‌كند و دچار مسمومیت با مونوكسید كربن می‌شود. این درحالی است كه میزان متوسط مونوكسید كربن در هوای تهران طی هفته گذشته بیش از ۱۵۰ PSI بود.
● ازن(۳)O
ازن یكی دیگر از خطرناك‌ترین اجزای آلودگی هواست. ازن از جنس اكسیژن است كه به جای دو اتم، سه اتم اكسیژن دارد. با اینكه ازن از رسیدن اشعه ماورای بنفش جلوگیری كرده و باعث ادامه زندگی در زمین شده است اما نزدیكی بیش از حد این گاز به موجودات، اثرات سمی و مهلكی به دنبال دارد. ازن یك ماده اكسیدكننده نسبتاً قوی است و در ایجاد بیماری‌هایی از قبیل سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی عروقی نقش دارد البته بدن انسان هم در اثر رسوب كلسترول در قسمتی از دیواره عروق، ازن می‌سازد كه این ازن با كلسترول وارد واكنش شیمیایی می شود و باعث رشد پلاك و ایجاد التهاب می شود و زمینه را برای انسداد عروق و ایجاد حملات قلبی فراهم می كند.
● دی اكسید گوگرد(۲)SO
ازدیگر آلاینده های هوا دی‌اكسید گوگرد است كه از طریق سوخت ناشی از ذغال و نفت به خصوص در صنایع فلزی و كاغذ و نیروگاه‌ها، در هوا انتشار می‌یابد.ذرات دی‌اكسید گوگرد به داخل لایه‌ مخاطی تنفسی نفوذ و آن را سوراخ می‌كنند. این ذرات همچنین باآسیب به شش‌ها باعث شروع برونشیت و ایجاد آسم می‌شوند. اختلالات تنفسی مانند سوزش چشم، تنگی نفس، كاهش ظرفیت‌های ریوی، خس‌خس سینه، سنگینی قفسه سینه و اختلالات قلبی و عروقی از دیگر اثرات این ماده است. آسیب پذیرترین افراد جامعه در مقابل این گاز، بیماران آسمی(یا سایر بیماری‌های تنفسی) ،كودكان و افراد مسن هستند.
● دی اكسید نیتروژن(۲)NO
یكی از گازهای فعال در واكنش های جوی است و از عوامل تولید <مه دود فتوشیمیایی> است كه می تواند موجب ایجاد سوزش در ریه ها و كاهش میزان مقاومت سیستم تنفسی در مقابل بیماری هایی مانند آنفلوآنزا شود. اثرات كوتاه مدت این گاز تاكنون ناشناخته مانده است اما مواجهه پیوسته یا گاه به گاه با غلظت هایی بالاتر از آنچه كه معمولا در هوا یافت می شود ، می تواند باعث بیماری شدید تنفسی در كودكان شود.اكسیدهای نیتروژن هسته اولیه تشكیل ازن ونیز باران های اسیدی هستند و ممكن است بر اكوسیستم های آبی و گیاهی اثرات منفی بر جا بگذارد. در برخی نواحی هم ممكن است اكسیدهای نیتروژن به عامل اصلی تجمع ذرات معلق تبدیل شوند.● ذرات معلق(۱۰)PM-
در روزهایی كه هوا آلوده است، مه‌دود عظیمی شهر را پوشانده كه حتی دید را محدود می‌كند. با توجه به اینكه همه گازهایی كه تابحال گفته شد نامرئی هستند، می‌شود حدس زد كه این ذرات معلق، آخرین گروه از آلاینده های هوا هستند كه سالانه باعث افزایش حدود ۵ هزار مرگ و میر می شوند. این آلاینده نیز همانند دیگر آلاینده ها باعث ایجاد خطرات تنفسی، تاثیرات سوء بر قفسه سینه و مكانیسم های دفاعی و تصفیه ای بدن شده و همچنین باعث بروز بیماری های سرطانی نیز می شود.
● مناطق آلوده تهران
به علت عبور و مرور تعداد بسیار زیادی موتورسیكلت در بازار، این منطقه یكی از آلوده‌ترین مناطق تهران است. پس از بازار، قلهك به دلیل بودن در گودی و قرار داشتن اتوبان شهید همت در كنار آن آلوده‌ترین منطقه تهران است. دودهای تولیدشده از ماشین‌ها توسط باد به سمت قلهك منحرف شده و به علت حالت جغرافیایی خاص آن نمی‌توانند خارج شوند. به‌دلیل استقرار پالایشگاه تهران در منطقه ۲۰ شهرداری، این قسمت نیز از نواحی آلوده به شمار می‌رود.منطقه ۶ شهرداری نیز به علت فرودگاه مهرآباد درگیر مشكل آلودگی هوا است.منطقه ۲۱ به دلیل وجود جاده مخصوص تهران - كرج مشكل دارد.
● آلوده‌ترین زمان‌ها
آلوده‌ترین ساعات در طول روز ۷ تا ۸ صبح هستند. آلوده‌ترین ساعات بعدازظهر بستگی به فصل و شرایط محیطی دارد. برای مثال در فصل تابستان ساعات ۷ تا ۱۰ شب و در ماه رمضان ساعات ۳۰.۳ تا ۳۰.۵ بعدازظهر‌‌ از آلوده‌ترین زمان‌ها هستند.
● مبارزه با آلودگی هوا
آلودگی هوا معضلی است كه اكثر شهرهای بزرگ دنیا با آن روبرو بوده‌اند. در اكثر این شهرها مانند لندن و توكیو اقدامات جدی برای مقابله و برطرف كردن این مشكل صورت گرفته است.در ایران نیز در سال ۱۳۷۴ شورای عالی هماهنگی ترافیك شهرهای كشور دستورالعمل‌ تجربی را تصویب كرد كه با همكاری با یكدیگر از بروز حوادث ناگوار و ایجاد وضعیت بحران جلوگیری كنند.در تهران اولین و ساده‌ترین راه عملی‌ موثر برای مبارزه با آلودگی هوا، سرویس و تنظیم موتور وسایل نقلیه است.
با حذف سرب از بنزین در زمان حاضر مهم‌ترین آلاینده‌های هوا در شهرهای بزرگ مونوكسیدكربن و ذرات معلق در هواست كه ۸۷ درصد سهم تولید این آلودگی‌ها به خودروها و به‌خصوص خودروهای شخصی مربوط است.
مشكل عمده ناشی از آلاینده‌ مونوكسیدكربن كه در زمان حاضر مهم‌ترین آلاینده‌ هواست این است كه با تركیب آن با هموگلوبین خون، اكسیژن‌دهی خون به سلول‌های بدن مختل می‌شود و مرگ سلولی اتفاق می‌افتد، ضمن اینكه برای جبران كاهش اكسیژن سلول‌‌های بدن، قلب و عضله آن مجبور به كار بیش‌تر می‌شود كه این مسأله در افرادی كه دچار ناراحتی‌های قلبی و تنفسی هستند، موجب بیماری تشدید می‌شود. به همین علت هر سال در ایامی كه شاهد افزایش میزان آلودگی هوا هستیم، میزان سكته‌ها و حملات قلبی تنفسی به میزان قابل توجهی بیش‌تر می‌شود.
‌كارشناسان و بازرسان سازمان بازرسی كل كشور هشدار می‌دهند آلودگی هوا به‌عنوان یك &#۰۳۹;معضل ملی&#۰۳۹; و تهدیدی جدی علیه سلامت انسان‌ها و محیط زیست، تحت تأثیر عواملی همچون: آلایندگی بیش از حد مجاز مراكز صنعتی و میلیون‌ها دستگاه خودرو، عدم جدیت دستگاه‌های ذیربط در اجرای وظایف‌محوله، پراكندگی مدیریت‌ شهری و معضل ترافیك، فقدان ساختار اجرایی مناسب جهت نظارت وكنترل بر روند رو به تزاید این پدیده مخاطره آمیز، موجب شده تا شهر تهران در ردیف یكی از آلودهترین شهرهای دنیا قرار گیرد.
● جایگاه وسایل نقلیه ومراكز صنعتی در ایجاد انواع آلاینده ها
براساس بررسی‌های انجام شده، تردد میلیون‌ها دستگاه وسائط نقلیه در تهران، افزوده شدن سالانه بیش از ۵۰۰ هزار دستگاه وسائط نقلیه(اتومبیل ، موتورسیكلت و...) در سال‌های اخیر و افزایش ۱۰۰ درصدی تعداد خودروها در تهران طی سال های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۳ و مصرف روزانه میلیون‌ها لیتر انواع سوخت ، سالانه ۳.۲ میلیون تن انواع آلاینده را وارد هوای تهران ‌می‌نماید، به نحوی‌كه قریب %۸۰ آلودگی هوای تهران مربوط به وسائط نقلیه می‌باشد.
از سوی دیگر استقرار ۳۵ درصد واحدهای صنعتی ، تولیدی و خدماتی كشور در تهران و حومه آن كه بالغ بر۵۴۰ هزار واحد می‌باشد، شهر تهران را تبدیل به یكی از آلودهترین شهرهای دنیا نموده است. به نحوی‌كه از هفت ماه سال ۱۳۸۴ ، ۵۱ روز آن ناسالم بوده است.
متأسفانه این وضعیت نگران‌كننده مختص به تهران نبوده و براساس شاخص‌های پایداری محیط زیست ایران دربین ۱۴۶ كشور جهان در ردیف ۱۳۲ قراردارد و میزان این آلاینده‌ها ۲.۸ برابر استاندارد جهانی می‌باشد.
● نقش موثر ناوگان عمومی در مقابله با آلودگی هوا
بررسی‌های كارشناسان سازمان بازرسی‌كل‌كشور حاكی‌است علی‌رغم اینكه سرانه آلودگی <اتوبوس> با <سواری> تقریباً یكسان می‌باشد ولی مشكلات موجود در ساماندهی و بهبود وضعیت ترافیك و ناكارآمدی حمل و نقل عمومیاز جمله : ناكافی و فرسوده بودن ناوگان حمل و نقل عمومی ، نهادینه نشدن فرهنگ استفاده از وسیله نقلیه عمومی، افزایش آلودگی به‌علت گازسوز نبودن كلیه اتوبوسهای شركت واحدو سایر وسائط نقلیه عمومی، مانعی برای بهبود حمل و نقل شهری و كاهش آلودگی هوا محسوب می‌گردد.
● آلایندگی‌موتورسیكلت‌ها
یررسی‌ها نشان می‌دهدگرچه میزان آلایندگی موتور سیكلت به مراتب بیش از اتومبیل میباشد میزان مونوكسید كربن تولیدی موتورسیكلت تقریباً ۱۲ برابر اتومبیل میباشد، با این وجود تولید(مونتاژ) انواع موتور سیكلت با استفاده از قطعات ارزان قیمت، بیكیفیت و فاقد استاندارد چینی كه از آلایندگی بالایی هم برخوردار می‌باشند، در سال‌های اخیر شتاب فزاینده‌ای داشته ، به نحوی كه در سال ۱۳۸۴ بطور متوسط روزانه ۲۲۶۰۰ دستگاه موتور‌سیكلت در كشور تولید شده است.
● آلایندگی خودروهای فرسوده
به‌ جهت آنكه مصرف سوخت خودروهای فرسوده سه برابر خودروهای جدید و میزان آلایندگی آن‌ها چندین برابر می‌باشد، لذا سهم خودروهای فرسوده در آلودگی هوای تهران نیز قابل‌تأمل می‌باشد. آمار نشان می‌دهد در كل كشور، ۲/۵ میلیون خودرو فرسوده بالای ۱۰ سال و ۶/۱ میلیون خودرو بالای ۲۰ سال سن، تردد دارند. اقدامات انجام شده در جمع آوری خودروهای فرسوده و چالش‌های پیش روی آن قابل توجه است.
براساس مصوبه ۲/۵/۱۳۸۴ هیأت وزیران، می‌بایستی ۲۰۰ هزار دستگاه خودرو فرسوده در سال ۱۳۸۴ از رده خارج می‌شد و تا سال ۸۸ هر سال ۱۰۰ هزار خودرو نسبت به سال گذشته به این میزان اضافه می‌شد كه بدین ترتیب طی سنوات ۸۴ تا ۸۸، دومیلیون خودروی فرسوده باید از رده خارج شود. لیكن به‌دلیل وجود اشكالاتی از جمله &#۰۳۹;عدم تعیین دستگاهی به عنوان متولی این امر مهم&#۰۳۹; و انجام این اقدام توسط یك كمیته كه به دلیل ناهماهنگی‌ها، كارآیی لازم را نداشته و در نهایت با تحقق ۲۰ درصد از این برنامه در سال ۱۳۸۴، كمتر از ۴۰ هزار دستگاه خودرو فرسوده از رده خارج شده است.
● خروج از تهران
علی‌رغم مصوبه مورخ ۹/۴/۶۹ هیأت وزیران مبنی بر انتقال صنایع آلوده كننده و مزاحم محیط زیست شهر تهران به خارج از شهر، باگذشت قریب ۱۶ سال، تنها ۳۰ درصد از این طرح اجرا گردیده است و متاسفانه بسیاری از كارگاه‌ها كماكان در این محدوده فعالیت دارند كه البته با تخصیص حدود ۷۲۰۰ هكتار جهت طراحی و ساخت ۱۷ شهرك صنعتی در اطراف تهران این روند تا حدی رو به بهبود است.
● مصرف بی رویه بنزین
افزایش روز افزون تولید انواع خودرو در كشور و ارزان بودن قیمت بنزین نسبت به سایر كشورها، نه‌تنها زمینه ساز مصرف بی‌رویه آن و ایجاد آلودگی رو به تزاید شده، بلكه انگیزه بهبود كیفیت سوخت خودروها كه هزینه قابل‌توجهی برای تولیدكنندگان خودرو دارد را پایین آورده است.
● عدم توجه جدی به جایگزینی <سوخت گاز> در خودروها و مراكز صنعتی
از آنجاكه ایران دارای دومین ذخائر گاز طبیعی جهان بوده و دارای شبكه گسترده خطوط توزیع گاز است، لذا جایگزینی سوخت گاز با سوختهایی مانند بنزین و گازوئیل در كاهش مصرف سوخت خودرو و مراكز صنعتی در كاهش آلودگی هوا نقش بسزایی دارد.
از سوی دیگر علیرغم تأكید بر خرید خودروهای گاز سوز توسط دستگاههای اجرایی، بعضاً دستگاههای دولتی به این امر توجه نداشته‌اند به‌طوریكه حتی سازمان حفاظت محیط زیست در سنوات ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ اقدام به خرید خودروهایی نموده كه هیچكدام دوگانهسوز نبوده است.
البته اقدامات محدودی از‌ جمله گازسوز نمودن ۱۵۰۰ دستگاه تاكسی، تولید كارخانهای خودروهای سواری دوگانه‌سوز ،گازسوز نمودن روزانه ۵۰۰ دستگاه خودرو، احداث جایگاه‌های سوخت‌رسانی جهت جایگزینی گاز به جای بنزین صورت گرفته كه تناسبی با میزان كاهش آلودگی هوا ندارد.كارشناسان سازمان بازرسی‌كل‌كشور نقش برخی دستگاه‌ها در مبارزه با آلودگی‌هوا را اینگونه شرح می‌دهند:
الف) سازمان حفاظت از محیط زیست:
یكی ازمهمترین وظایف قانونی سازمان حفاظت محیط‌ زیست اندازه‌گیری مستمر آلایندههای هوا می‌باشد.لیكن به‌دلیل عملكرد ضعیف آن سازمان طی سال‌های متمادی و عدم وجود ضمانت اجرایی لازم تصمیمات متخذه، كنترل جدی توسط آن سازمان بر احداث صنایع بزرگ و نیز ارزیابی اثرات زیست محیطی این صنایع به نحو مناسب صورت نگرفته است.
بررسی‌ها حاكی است علی‌رغم اختصاص ۴ میلیون دلار اعتبار ارزی جهت نظارت بر رعایت استانداردهای وسائط نقلیه ازطریق &#۰۳۹;اندازهگیری آلایندههای خروجی آن‌ها&#۰۳۹; ، سازمان مذكور درحال حاضر فاقد مركزی مستقل جهت این امر مهم است و مراكز موجود زیرنظر وزارت صنایع ومعادن فعالیت می‌نمایند. درحقیقت وظیفه اجرا و نظارت به یك دستگاه محول شده است.از سوی دیگر باوجود تخصیص ۱۴۰ میلیارد ریال جهت اجرای &#۰۳۹;طرح ایجاد مركز تحقیقات و كنترل گازهای خروجی وسائط نقلیه&#۰۳۹; سازمان حفاظت محیط زیست طی سنوات ۶۹ تا ۸۳ این بودجه را صرف ایجاد فضای اداری برای استقرار واحدهای اداری آن سازمان نموده ، به نحوی‌كه كوچكترین نشانهای از ایجاد مركز یادشده مشاهده نمیگردد.
ب) مؤسسه استاندارد:
این مؤسسه وظیفه تعیین استاندارد‌های محصولات را عهده دار است ولی آزمایشگاه‌های آن مؤسسه فاقد تجهیزات لازم برای انجام كلیه آزمون‌های لازم میباشند. به نحوی‌كه از ۲۴ استاندارد مربوط به موتور‌سیكلت، تنها امكان آزمون ۱۰ مورد را دارا می‌باشد.
ج) راهنمائی و رانندگی:
یكی از راه‌كارهای مناسب درخصوص كنترل آلایندههای خروجی خودروها، معاینه فنی آن‌ها است. در این جهت شهرداری تهران طی سال‌های اخیر اقدام به راه‌اندازی شش مركز معاینه فنی نمود ولی به‌دلیل عدم جدیت در برخورد با خودروهای فاقد معاینه فنی توسط راهنمائی و رانندگی ، ۷۵ درصد خودروها بدون برچسب معاینه فنی در سطح شهر تردد میكنند و مراكز معاینه فنی ایجادشده با یك چهارم ظرفیت خود فعالیت می‌نمایند.
● لزوم توجه به آلودگی هوا به عنوان یك معضل ملی
كارشناسان سازمان بازرسی معتقدند آلودگی هوا به عنوان یك تهدید جدی ، مستمر و فراگیر علیه سلامت مردم و محیط زیست، دارای تبعات سوء اقتصادی و اجتماعی می‌باشد. لذا لازم است به این موضوع كه مبتلا به سایر شهرهای بزرگ هم می‌باشد و آثار سوء آن در سلامت مردم و تخریب محیط زیست به صورت آرام و تدریجی و بعضاً غیرقابل جبران نمایان می‌گردد، به‌عنوان یك معضل ملی توجه شود.عدم جدیت دستگاه‌ها&#۰۳۹; و &#۰۳۹;فقدان ساختار مناسب&#۰۳۹; دو عامل مهم در پیشگیری و مقابله با آلودگی هوا است.
بررسی‌های سازمان بازرسی نشان می‌دهد عدم جدیت دستگاه‌های ذیربط و عملكرد ضعیف آنان در انجام وظایف قانونی در خصوص پیشگیری و مقابله با عوامل آلایندگی هوا، روند رو به تزاید این پدیده مخاطره‌آمیز را تشدید نموده است.
از سوی دیگر فقدان متولی مشخص در امر مدیریت و كنترل آلودگی هوا و انجام این مهم توسط كمیته‌ای با ده عضو تحت عنوان &#۰۳۹;كمیته اجرایی كاهش آلودگی هوا&#۰۳۹; و همچنین بررسی مصوبات این كمیته نشان می‌دهد به علت نا كارآمدی، نبود ضمانت اجرایی لازم و تعلل برخی دستگاه‌ها ، مصوبات كمیته مزبور در برخی موارد اصولاً به اجرا در نیامده و یا صرفاً بخشی از آن عملی گردیده كه مجموعه شرایط فوق منجر به تشدید وضعیت نگران‌كننده كنونی شده است.

محمد نیكونژاد

منبع : روزنامه سلامت