پزشک نباید تنها پزشکی بداند

«دکتر جان دندان هایم را بکش تا یک دست دندان مصنوعی بذارم و راحت بشم از این همه رفت و آمد و...» بسیاری از دندانپزشکان به بیمارانی اینچنین برخورد کرده اند. بیمارانی که تمایلی به نگهداری دندان های خود ندارند و رفت و آمد به مطب دندانپزشک و انجام کارهای گوناگون بر روی دهان و دندان خود را آنچنان سخت و دشوار می پندارند که کشیدن دندان ها را به دیدار دندانپزشک ترجیح می دهند.
جدای از ریشه های روانی مساله که از کمبود فرهنگ سلامتی (و به خصوص سلامتی دهان و دندان) در جامعه ما حکایت می کند، رونمای این مساله نیز قابل بحث است یعنی نقش دندانپزشکی در آگاهی دهی به مجموعه مخاطبان و بیماران و نقش نهادهای مرتبط در آگاهی رسانی به جامعه در راستای حفظ و ارتقای سلامتی دهان و دندان.
باید - اما - این نکته را از نظر دور نداشت که توجیه بیمار و توضیح مسائل مرتبط با بیماری های دهان و دندان که باید در دانشکده های دندانپزشکی تدریس شود، حداقلی از مفاد آموزشی در این دانشکده ها را در برمی گیرد. یعنی دندانپزشکان جز چند واحد مختصر روانشناسی و روانپزشکی (آن هم غیربالینی و با ضرایب اندک) واحدهای درسی مرتبطی را در برنامه درسی خود نمی بینند که در این واحدهای درسی نیز نه مسائل مربوط به بیماران دندانپزشکی که کلیتی از بیماری های روانی مطرح می شود.
آیین مطب داری (یکی از واحدهای اختیاری) که در اکثر دانشکده ها به صورت پانل هایی با همت اساتید برگزار می شود نیز مباحثی را در مورد چیدمان تجهیزات دندانپزشکی، وظایف پرستار یا رفتار با مراجعه کنندگان به طور خلاصه بیان می کند و در آن هیچ قسمتی در رابطه با توجیه بیماران به خصوص با سنین بالا یا نیازمند به درمان های پیچیده دندانپزشکی وجود ندارد.
از آن سو بیمارانی که بر ترس یا عدم وجود انگیزه در خود غلبه کرده و پس از کشاکش بسیار (احتمالاً با خانواده یا خود) و بر فرض تمکن مالی حاضر به پذیرفتن پروسه درمان های پیچیده (شامل ترمیم ها، درمان های ریشه دندان، جراحی های مرتبط و در نهایت پروتزهای دندانی) می شوند «انتظار» بسیار بالایی از نتیجه درمان در آنها ایجاد می شود که عموماً نیز درمان های پروتز هیچگاه نمی تواند چون دندان سالم خود فرد عمل کند و بیمار با احساس آن که پس از درمان می تواند چون دوران جوانی (یا هنگامی که دندان های خود را به طور کامل داشت) غذا بخورد یا سخن بگوید، با درمان پروتز خود برخورد می کند.
این نارضایتی در صورت عدم ارائه اطلاعات پیش از درمان و توجیه کامل بیمار ممکن است تا حد شکایت به مراجع قانونی نیز پیش رود.نگهداری نتیجه درمان های پیچیده دندانپزشکی نیز خود، بسیار وابسته به آموزش است و بستگی به ایجاد انگیزش روانی در فرد تحت درمان دارد. نگهداری دندان هایی که درمان های ریشه، بازسازی تاج دندان و... بر روی آنها انجام شده است از نگهداری دندان سالم بسیار مشکل تر است و احتیاج به مراقبت های بسیاری در زمینه جویدن، رعایت بهداشت، بازدید دوره ای و... دارد. در صورت عدم رعایت هرکدام از این موارد از سوی بیماران درمان های انجام شده با شکست مواجه خواهد شد.
رابطه درمان های دندانپزشکی و رویکرد روانپزشکی می تواند بحث بسیار مطلوبی باشد زیرا مسائل جامعه چنان به سمت پیچیده شدن پیش می روند که نگاه تک رشته ای به حل آنها حتی قادر به فهم درست این مشکلات نیز نخواهد بود و بهتر است که صاحب نظران این دو رشته (دندانپزشکی - روانپزشکی) در نگاه به مسائل مطرح شده به تولید ادبیات بپردازند و علاوه بر آگاهی دهی به جامعه پزشکی رویکرد نوینی را درباره «ارتباط بیمار- پزشک» پشتیبانی کنند و جای خالی نگاه میان رشته ای و متناسب با پیچیدگی جهان اطراف را تا حدی پرکنند.
در این بین نباید تجربه جهان مدرن و هردم پیش رونده غرب را نادیده گرفت زیرا آنان با نگاه آینده نگر خود این مسائل را پیگیری کرده و حتی رشته های متناسب با آن را نیز در دانشکده های دندانپزشکی خود تاسیس کرده اند.
وجود رشته تخصصی دندانپزشکی افراد مسن در برابر دندانپزشکی کودکان از حضور این رویکرد حکایت می کند. رشته ای که در آن به مباحث روانشناسی، مخاطب شناسی، انتخاب واژگان و کلمات متناسب و قابل فهم پیگیری روند درمانی و... پرداخته شده است و دستیاران را علاوه بر آموزش های تخصصی دندانپزشکی در زمینه رفتار با بیماران و توجیه آنان نیز تربیت می کند.
همه آنچه ذکر شد - اما - بی توجه به یک نکته ناکامل خواهد ماند و آن عدم وجود بیمه پشتیبان دندانپزشکی برای اکثر اقشار جامعه ایران است. به غیر از بیمه های شرکت های نفت و فولاد و تا حدی نیروهای مسلح که مشکلات دندانپزشکی بیمه شدگان خود را در سطحی نسبتاً قابل قبول پشتیبانی می کنند دیگر بیمه ها - به علت گرانی امر دندانپزشکی - یا از ارائه این رویه خودداری می کنند یا سطح پوشش خدمات آنان وسعت زیاد و همه جانبه ندارد.نباید فراموش کرد که درمان های پیچیده دندانپزشکی علاوه بر وجود انگیزه در بیمار و توانایی دندانپزشک در توجیه مراجعه کنندگان و مدیریت عملکرد خود به پشتیبانی مالی - بیمه ای نیز احتیاج دارد که در کنار کمبودهای ذکر شده به وضوح و شدت تمام به چشم می آید و برای بسیاری از دندانپزشکان - علاوه بر بیماران- دردناک است.

سیامک پورجزنی

منبع : روزنامه شرق