بخش خصوصی بیاید، کارهای پروژه‌ای بپذیرد

ساختن راه یک کار است و نگهداری و بهره برداری از آن مسئولیتی دیگر. وظیفه ای که سازمان راهداری و حمل و نقل بردوش دارد مراقبت از کیفیت جاده ها، امن کردن سفرها و حمل و نقل بار در کشور و استفاده بهینه از تاسیسات زیربنایی جاده ای است. آقای مهندس محمد بخارایی معاون وزیر راه و ترابری و رییس سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای تاکید می کند که برای رسیدن به این اهداف برنامه ریزی های مناسبی انجام گرفته است اما هدف اصلی ما تامین ایمنی بیشتر برای جابه جایی مسافر و بار در کشور است که طبعا با ناامن کردن محیط جاده برای رانندگان متخلف همراه خواهد بود. او براین باور است که سازمان تحت مدیریت‌اش ظرفیت لازم را برای تحقق بخشیدن به اهداف پیش بینی شده در برنامه چهارم توسعه دارد و امیدوار است که در این مدت به برخی از مسایل مبتلابه حمل و نقل جاده ای فایق آید. در این گفتگو علی ذرقانی مدیرمسئول ماهنامه صنعت حمل و نقل به اتفاق مسعود مهاجر روزنامه نگار و کارشناس مسایل حمل و نقل حضور داشت که نوشته حاضر نیز کار اوست.
هر روز بیش از ۷۰ نفر از آنان را از دست می‌دهیم و خم به ابرو نمی‌آوریم. نه خودمان کاری برای پایان دادن به این خسران بزرگ انجام می‌دهیم و نه اجازه می‌دهیم که نهادهایی که برای مراقبت از جاده‌ها و جلوگیری از سوانح به وجود آمده‌اند، کاری انجام دهند. آن قدر از دولت یارانه طلب کرده‌ایم که گاه برای گرفتن هزینه‌های واقعی برای نگهداری امکانات زیربنایی این سرزمین هم باید ریش گرو بگذاریم! بودجه راهسازی و راهداری مملکت را کنار یکی از این یارانه‌هایی که بی‌ثمر دور می‌ریزیم بگذارید، قبول خواهید کرد که پر "بیراه" نمی‌گوییم. لابد باید قبول کرد که این خسارت‌ها را نمی‌توان تا ابد تحمل کرد. اکنون خبرهایی می‌رسد که نهادهایی مانند وزارت راه و ترابری، سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای، نیروی انتظامی، راهنمایی و رانندگی و پلیس راه عزم خود را جزم کرده‌اند تا به این وضعیت خاتمه بدهند. از سردار رویانیان معاونت محترم نیروی انتظامی در امور راهنمایی و رانندگی هنگام افتتاح نخستین بزرگراه هوشمند کشور، "جاده تهران ـ قزوین" شنیدیم که گفتند با سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای به هماهنگی صددرصد در جهت شکستن طلسم تصادفات جاده ای رسیده‌اند. استفاده از سیستم‌های هوشمند برای شناسایی متخلفان یکی از دستاوردهای این تلاش مشترک است که این روزها به بار می نشیند. دیدار ما با آقای مهندس محمد بخارایی که عمری را در سمت‌های مختلف در خدمت ساماندهی حمل‌ونقل جاده‌ای کشور بوده است برهمین اساس ترتیب داده شد که در آستانه هفته حمل و نقل و برگزاری یکی از بزرگترین نمایشگاه‌های ترانزیت و حمل و نقل بین‌المللی از زبان ایشان بشنویم که آینده حمل و نقل جاده ای کشور را چگونه می‌بینند؟ چه می‌کنیم؟ و چه خواهد شد؟
معاون وزیر راه و ترابری ابتدا تصویری از وضعیت امروز به دست می‌دهد تا بتوانیم برای ارزیابی اهدافی که باید در طول برنامه چهارم محقق شود، معیار مناسبی در دست داشته باشیم. می‌گوید در حال حاضر نزدیک به ۱۸۰ هزار کیلومتر جاده در کشور وجود دارد که ۱۴۰۰ کیلومتر آن آزادراه، ۵۶۰۰ کیلومتر بزرگراه، ۲۱۰۰۰ کیلومتر راه اصلی، ۳۵۰۰۰ کیلومتر راه فرعی و حدود ۱۰۰ هزار کیلومتر هم راه روستایی است که ۶۰ هزار کیلومتر آن هم آسفالته است. آقای مهندس بخارایی می‌افزاید که ۲۳۰۰۰ کیلومتر از کل این راه ها درداخل تعریف شبکه راه‌های شریانی می‌گنجد که هدف سازمان هم بهینه کردن وضعیت فیزیکی و بهره برداری عملی از آن‌هاست.
مراقبت از کیفیت فیزیکی شبکه جاده های شریانی
صحبتهای رییس سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای در این زمینه حکایت از نگرشی جدید برکار نگهداری جاده‌ها دارد. در گذشته این کارها را خود وزارت راه و ترابری انجام می‌داد. اما اکنون بخش خصوصی فرصت یافته است تا قابلیت های خود را در این قلمرو محک بزند. درحال حاضر این شرکت‌ها علاوه برنگهداری بخش‌هایی از محورهای شریانی، مسئولیت ایجاد باند دومی را در محورهای مختلف برعهده گرفته‌اند که طول آن به بیش از ۴۰۰ کیلومتر می رسد
آقای بخارایی می‌گوید پروژه های اصلاح رویه راه را به شرکت هایی سپرده ایم که قابلیت های خود را در انجام منظم پروژه‌های مختلف به اثبات رسانده اند، شرکت هایی که هم اکنون در بخش صادرات خدمات مهندسی نقش ارزنده ای ایفا می‌کنند، شرکت‌هایی که سرمایه و امکانات لازم را برای قبول مسئولیت نگهداری و اصلاح رویه نزدیک ۲۰۰ کیلومتر جاده در اختیار دارند. در واقع نگاه سازمان راهداری براین است که کار را به صورت پروژه ای به بخش خصوصی بسپارد و خود با دقت به انجام دقیق مسئولیت‌ها نظارت کند. ما این تجربه را در چند محور و روی قطعات ۲۰۰ تا ۲۵۰ کیلومتری در بخش هایی از شبکه شریانی تهران - تبریز ـ بازرگان، تهران ـ سلفچگان ـ اراک ـ خرمشهر، تهران ـ اصفهان ـ شیراز، سلفچگان ـ بروجرد ـ بندر امام، تهران ـ بندرعباس و سایر نقاط به صورت تجربی آغاز کرده‌ایم. حجم واگذاری امور در این بخش به هر شرکت از ۲۰۰ میلیارد ریال تجاوز نمی‌کند، اما این شرکت‌ها با ورود به عرصه راهداری صاحب تجاربی می‌شوند که در آینده به دردمان خواهد خورد. بخصوص از این نظر که مداوما می‌توانیم استانداردهای راهداری را بهبود ببخشیم کما این که زمان تضمین کیفیت اجرایی هر پروژه را از دو سال به پنج سال افزایش داده‌ایم تا شرکت‌هایی که در این فعالیت حضور می‌یابند با دقت بیشتری به انجام مسئولیت‌هایشان بپردازند. در واقع این شرکت‌ها همیشه نگران خواهند بود که در صورت عدم اجرای درست پروژه، سازمان راهداری علاوه براین که آن‌ها را در لیست سیاه قرار می‌دهد و از حضور آنها در پروژه‌های بعدی ممانعت می‌کند ممکن است، ضمانت‌نامه‌های دریافتی از آنان را نیز به جبران خسارت‌هایی اختصاص می‌دهد که سهل‌انگاری در اجرای مناسب پروژه دلیل اصلی آن بوده است.
معاون وزیر راه و ترابری می‌گوید که موضوع هر پروژه و شرایط اجرای آن از سوی سازمان ثبت می‌شود و شرکت‌های طرف قرارداد متعهد می‌شوند که همواره جوابگویی مسایل احتمالی باشند که از عدم توجه آن ها به اجرای درست پروژه ناشی می‌شود. او توضیح می‌دهد که البته به دلیل کمبود اعتبارات بخش راهداری و عدم مطابقت آن ها با حجم وسیع مسئولیت‌ها، هنوز بخش‌های بزرگی از راه های شریانی کشور مشمول این قراردادها نشده است و به همین جهت بهبود کیفیت آن‌ها شامل کارهای سبک‌تری مانند رفع نقاط حادثه خیز، نصب علایم هشداردهنده در مسیر ها و سایر اصلاحات پیشنهادی کارشناسان می‌شود که از سوی واحدهای محلی سازمان راهداری پیگری و اجرا می شود.
آقای بخارایی می‌گوید که اکنون شرکت‌های مهندسی ما صاحب شهرت و اعتباری شده‌اند که می‌توانند خدمات خودشان را به چهارگوشه جهان صادر کنند. اکنون شرکت‌هایی داریم که هم سرمایه مادی و انسانی مناسب در اختیار دارند و هم ماشین آلات مناسب برای اجرای پروژه ها. ما در گذشته چنین شرکت‌هایی را از خارج دعوت می‌کردیم در حالی که امروز هیچ نیازی به خدمات خارجی در این زمینه نداریم. در حقیقت هدف سازمان، به وجود آوردن ظرفیت‌های مناسب در داخل کشور برای همکاری درجهت تامین نیازهای مهندسی و اجرایی سطح جاده‌هاست. زمانی ما خودمان کار خط کشی جاده را هم انجام می‌دادیم، اما الان موقعیت مناسبی به وجود آمده است که این کارها را هم از بخش خصوصی طلب کنیم و بخش خصوصی نیز خود را برای قبول این مسئولیت ها آماده کرده است..
● فعالیت های سازمان راهداری در کار بهره
آماده کردن جاده‌های شریانی برای عبور امن وسایل نقلیه و اصلاح رویه های آن بلافاصله به مرحله بهره برداری پیوند می‌خورد. در این بخش نیز آقای بخارایی از تحولاتی صحبت می کند که تجارب مدیریتی جدیدی را نوید می دهد. از جمله این که سازمان راهداری تصمیم گرفته است در این بخش نیز پایه کار را به دوش شرکت‌ها و موسسات توانمند قرار دهد. او توضیح می دهد که منظور از "توانمند" شرکت‌هایی هستند که بتوانند علاوه برتامین ناوگان و مدیریت بازاریابی برای مسافر و بار، آمادگی لازم برای مشارکت و سرمایه گذاری در ایجاد و توسعه امکانات زیربنایی را نیز داشته باشند و بتوانند مسئولیت های ناشی از عملکرد خود و همکارانشان را نیز برعهده گیرند.
او توجه می دهد که پدیده خود مالکی وسیله نقلیه که همه کارها را به دوش یک نفر می‌گذارد، دیگر به نیازهای کشور پاسخ نمی‌دهد. نمی‌شود کماکان از رانندگان وسایل نقلیه مسافربری و باربری بخواهم که هم سرمایه لازم برای خرید وسیله نقلیه تهیه کنند، هم رانندگی و تعمیرات آن را برعهده بگیرند و هم برای گرفتن بار دنبال این و آن بدوند و یا حتی حق بیمه خود و کارفرمایی‌شان را تمام و کمال بپر دازند. بنابراین باید شرکتهایی به وجود آیند که بتوانند روی تدارک ناوگان سرمایه گذاری کنند، روی ایجاد پایانه‌های اختصاصی سرمایه‌گذاری کنند، بتوانند رانندگان مورد نیاز را به صورت شراکتی به روش استخدامی روی کامیون‌ها به کار بگمارند و حق بیمه آنها را هم بپردازند.آقای مهندس بخارایی توضیح می‌دهد که اگر شرکت‌هایی داشته باشیم که ناوگان مناسبی متعلق به خودشان داشته باشند، طبعا برای بهبود کار خودشان پایانه‌های اختصاصی به راه می‌انداختند و آن وقت می‌توانستند با اتکای به روش‌های مدرن مدیریتی از ناوگان خودشان استفاده بیشتری به عمل آورند. می‌خواهیم این شرکت‌ها به جایی برسند که رانندگان وقتی پس از زمان مجاز سفر خواستند در پایانه‌ای در مسیر راه استراحت کنند، راننده دیگری از همان شرکت ادامه کار را برعهده بگیرد و در نتیجه راندمان بهره‌برداری از ناوگان هم از وضعیت نازل کنونی به سطح کشورهای پیشرفته برسد. توجه داشته باشیم که مسیری که یک کامیون ایرانی در طول سال طی می‌کند کمتر از یک چهارم مسیری است که یک کامیون مشابه در اروپا طی می‌کند و این یعنی ناوگان ایرانی به اندازه یک چهارم توان واقعی خود مورد استفاده قرار می‌گیرد و به همین میزان هم از خاصیت درآمدزایی کمتری برخوردار است. این وضعیت یکی از دلایل عقب ماندگی حمل و نقل جاده‌ای ما و پایین بودن درآمد حمل و نقل در قبال سرمایه‌گذاری اولیه لازم برای خرید ناوگان های مورد نیاز مسافری و باری است.
● کمک سازمان به احداث مراکزخدمات بین راهی
سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای برای ترغیب اشخاص و سرمایه گذاران به مشارکت در ایجاد شرکت‌های توانمند برای جابه جایی بار و مسافر در سطح کشور حمایت‌های وسیعی را در نظر گرفته است که هم شامل تهیه ناوگان و هم امکانات خدماتی و اقامتی بین راهی می‌شود. آقای بخارایی می‌گوید که برای عملی کردن این برنامه انتظاراتمان را به حداقل‌های ممکن تقلیل داده‌ایم. در وضعیت حاضر نمی‌خواهیم شرکت ها در بدو امر همه سرمایه خودشان را در تاسیس مراکز تعمیراتی و ترمینال های اختصاصی هزینه کنند.
در گذشته شرایط سازمان برای صدور مجوز احداث مجتمع‌های خدماتی و رفاهی سه گزینه در برابر سرمایه‌گذاران قرار می‌داد. آن ها مجبور بودند از سه نوع مجتمع‌های ۷۰۰۰ مترمربعی، ۱۰ هزار مترمربعی و ۱۲ هزار متر مربعی یکی را برگزینند و طبعا برای آماده‌سازی چنین پایانه هایی سرمایه‌ای کلان مورد نیاز بود که در این بخش پیدا نمی‌شود. به همین خاطر اکنون سازمان تصمیم گرفته است کار را با واحدهای کوچکتری هم شروع کند. سازمان به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد که در فضای بسیار کوچکتری به احداث این مجتمع ها اقدام کنند و بعد از محل درآمد کسب شده ترتیبات لازم را برای توسعه آن ها فراهم آورند. در این مجتمع‌ها سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای همه گونه تسهیلات اعم از اختصاص زمین و استفاده از روش اجاره به شرط تملیک برای تملک نهایی آن را برای سرمایه گذاران در نظر گرفته است.
بخارایی از دو توافق با "سازمان میراث فرهنگی و گردشگری" و هم چنین "سازمان بهینه سازی مصرف سوخت" در زمینه ایجاد مراکز خدماتی ـ رفاهی و جایگاه های توزیع گاز طبیعی مایع در مسیر شبکه های شریانی کشور سخن به میان می آورد و می گوید که ما متعهد شده ایم زمین مناسب برای ایجاد چنین مراکزی را در اختیار مجریان پروژه ها قرار بدهیم و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و سازمان بهینه سازی مصرف سوخت مجریان را مشخص و معرفی کنند. برای آسانتر کردن کار بخشی از اختیارات خودمان را به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تفویض کرده‌ایم تا بتواند به سرعت مقدمات کار سرمایه گذاری در مجمتمع های خدماتی ـ رفاهی مورد نظر خود را فراهم آورد. بهای زمین واگذاری به متقاضایان تاسیس مراکز خدماتی ـ رفاهی و ایستگاه های توزیع سوخت مایع طبیعی "سی ان جی" به تدریج و به صورت اجاره به شرط تملیک در درازمدت وصول خواهد شد. ما کارها را بسیار آسانتر از گذشته کرده ایم تا افراد بیشتری به شوق سرمایه گذاری در این زمینه بیفتند و جاده های ما هم صاحب امکانات مناسبی برای پذیرایی و یا برآوردن سایر نیازهای خودروهایی باشند که در طول شبانه روز از این محورها عبور می کنند.
از سوی دیگر شرکت های حمل بار و مسافر تشویق می شوند که مراکز رفاهی ـ خدماتی اختصاصی خودشان را در محورهای شریانی به وجود آورند. آن ها در این مراکز می‌توانند به رانندگان و ناوگان خود سرویس بدهند. رانندگانی به عنوان رزرو در اختیار داشته باشند که در صورت خستگی راننده قبلی هدایت وسیله نقلیه را به عهده بگیرد و سایر نیازهای آنان را نیز تحت پوشش قرار بدهد.
رئیس سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای به طرح استفاده از امکانات هوشمند، ایجاد امکانات مخصوص برای توزین کامیون‌ها اشاره كرد. در حال حاضر کامیونها برای توزین باید در ایستگاههای ثابتی که معمولا در کنار پاسگاه های پلیس راه نصب شده است مورد کنترل قرار گیرد. بخاریی می گوید که با نصب دستگاه های جدید دیگر نیازی به توقف کامیون برای توزین وجود نخواهد داشت و وزن آن در نقاط مختلف با استفاده از سیستم های هوشمند سنجیده شده و هرگونه تخلف در بارگیری مورد تعقیب قرار خواهد گرفت. در اجرای این طرح فعلا در ۲۵ نقطه از شبکه شریانی و بخصوص در مبادی ورود و بارگیری کالا، دستگاه های توزین هوشمند نصب می‌شود و ماموران پلیس راه بدون متوقف کردن وسیله نقلیه از احتمال تخلف آن آگاه می‌شوند. آقای بخارایی مهمترین سودمندی نصب این سیستم را کاهش موارد توقف کامیون و معطلی‌های مربوط می‌داند. او می‌گوید اگرچه ما تمام دقت‌مان را برای جلوگیری از تخلفات متمرکز کرده‌ایم اما می‌کوشیم که کنترل‌های ما به هیچ عنوان موجب بروز تاخیر در حمل و نقل بار و مسافر در کشور نشود.
یکی از مهم ترین کارهایی که برای کنترل عملکرد رانندگان کامیون ها و اتوبوسها در طول مسیرهای شریانی کشور انجام گرفته است استفاده از امکانات وسیع کارت های هوشمند برای شناسایی وضعیت کارکرد وسایل نقلیه و رانندگان آن هاست. آقای مهندس بخارایی از توزیع ۱۴۰ هزار کارت هوشمند مخصوص رانندگان و ۲۲۶ هزار کارت هوشمند مخصوص وسایل نقلیه عمومی خبر می دهد و می‌گوید که اطلاعات مربوط به این پروژه از سال ۱۳۸۳ از کلیه رانندگان باربری جاده‌ای جمع آوری شده و در نتیجه اکنون در این کارت ها همه مشخصات مورد نیاز برای شناسایی راننده و وسیله نقلیه گنجانده شده و در هر لحظه می تواند در اختیار هر یک از نهادهایی که در کار حمل و نقل جاده ای مسئولیتی برعهده دارند، مانند ماموران راهداری یا نیروی انتظامی، گمرک و پایانه های بار یا غیره، قرار گیرد.
البته این کارت های قابلیت بسیار بیشتری دارند که به تدریج به سیستم افزوده خواهد شد ضمن این که وجود این کارت به بسیاری از مسایل رانندگان و نیروی انتظامی خاتمه می دهد. نیروی انتظامی با مراجعه به این کارت ها به راحتی از وضعیت راننده، وضعیت وسیله نقلیه، عملکرد هر دو و حتی میزان تخلفات احتمالی در پرونده آنان مطلع شود. راننده می‌تواند با استفاده از این کارت به صورت آسانتر و مطمئن‌تری حضور خود را برای دریافت بار در سالن های توزیع بار اعلام کند و نوبت کسی ضایع نشود. همین یک کار باعث خواهد شدکه اعتماد راننده به سیستم مدیریت حمل ونقل کشور بیشتر شده و از دست زدن به کارهایی که می‌تواند روی پرونده جاری او اثر بگذارد اجنتاب ورزد. وقتی راننده متوجه باشد که میان تخلفات راننده و میزان دستیابی وی به خدمات مورد نیاز رابطه‌ای منطقی برقرار شده است طبعا کمتر ممکن است حاضر شود با تخلفی ساده که از طریق سیستم‌های هوشمند ثبت می‌شود، سابقه کار خود را مخدوش کند.
توجه داشته باشیم که یکی از مهم ترین سودمندی های استفاده از کارت هوشمند در مدیریت کامیون ها جلوگیری از سرقت کامیون است که در گذشته یکی از موارد نگرانی کامیون‌داران بود و علاوه بر این رانندگان از این کارت ها می‌توانند به عنوان وسیله مطمئنی برای ثبت نوبت خود برای دریافت بار یا سایر خدمات استفاده کنند.

منبع : مجله صنعت حمل و نقل