دیابت روی اعصاب

بسیاری از دیابتی‌ها در انتخاب كفش مناسب، مشكل دارند. بعضی از آنها وقتی جورابشان را درمی‌آورند و زخمی در پایشان می‌بینند، شگفت‌زده می‌شوند و می‌گویند: <من كه پایم به جایی نخورده، چرا زخم شده؟
بیماران مبتلا به دیابت كه قندخون‌شان را كنترل نمی‌كنند یا به طور كامل كنترل نمی‌كنند، در طولانی مدت عوارضی ایجاد می‌شود كه یكی از مهم‌ترین آنها، آسیب اعصاب محیطی یا نوروپاتی محیطی دیابتی است. منظور از اعصاب محیطی، رشته‌های عصبی است كه در دستگاه عصبی مركزی یعنی مغز و نخاع نیست بلكه به اندام‌ها عصب‌دهی می‌كند و حس و حركت و فعالیت خودكار آنها را كنترل می‌كند.
● اعصاب درگیر
سه گروه از اعصاب در عارضه نوروپاتی دیابتی آسیب می‌بینند:
▪ اعصاب حسی، كه افراد با آنها درد و گرما و دیگر محرك‌ها را حس می‌كنند.
▪ اعصاب حركتی، كه عضلات را كنترل می‌كنند و قدرت و خاصیت ارتجاعی به آن می‌دهند.
▪ اعصاب خودكار، كه موجب فعالیت اندام‌ها یا اعضای غیرارادی می‌شوند مانند حركت دستگاه گوارش یا تعریق و...
آسیب‌ اعصاب محیطی به آرامی پیشرفت می‌كند و خیلی پیش از اینكه بیماری دیابت مشخص شود، ممكن است وجود داشته باشد و هر چه بیماری دیابت بیشتر طول بكشد، احتمال بروز آسیب اعصاب محیطی و عوارض دیگر افزایش می‌یابد. از بین رفتن حس و دیگر مشكلات ناشی از آسیب عصبی موجب بروز زخم‌های باز شده و زخم‌ها سپس دچار عفونت می‌شود و این موضوع به قطع پا یا حتی مرگ فرد می‌انجامد.
● آنچه دیده و حس می‌شود
بر اساس نوع عصبی كه درگیر عارضه می‌شود، چند نشانه وجود خواهد داشت:
▪ برای اعصاب حسی:
ـ كرخی و گزگز پا
ـ درد و ناراحتی در پا شامل درد تیز و سوزش و احساس برق گرفتگی
▪ برای اعصاب حركتی:
ـ ضعف عضلانی و نبودن تون عضلانی در قسمت پایینی پا
ـ از بین رفتن تعادل عضلانی
ـ بروز تغییراتی در پاها كه به افزایش فشار در مناطقی از آن منجر می‌شود.
▪ برای اعصاب خودكار
ـ پای خشك
● آسیب یكپارچگی پوست
در اینجا ممكن است این پرسش مطرح شود كه اگر نشانه‌های آسیب عصبی در بیماران شامل این موارد است، پس چرا زخم به وجود می‌آید؟ زخم‌ پای بیمار مبتلا به دیابت چه ارتباطی با آسیب اعصاب محیطی دارد؟
در حقیقت مجموعه عوارض و نشانه‌هایی كه بر اثر آسیب اعصاب محیطی به وجود می‌آید، موجب ابتلا به زخم پا در بیماران مبتلا به دیابت كنترل نشده می‌شود. كرختی و بی‌حسی در پاها سبب می‌شود كه بیماران به موقع از آسیبی كه به پای‌شان می‌رسد، باخبر نشوند یا نتوانند از صدمات جزیی كه بر اثر راه رفتن به وجود می‌آید، پیشگیری كنند. از طرفی به علت خشكی پا و ترك پوست، قدرت دفاعی پوست پا كم می‌شود و با كوچك‌ترین فشار به راحتی زخم می‌شود. از سویی دیگر، بیماران مبتلا به دیابت دچار آسیب اعصاب محیطی، مشكلات عروقی نیز دارند و این مشكل به اختلال خون‌رسانی منجر می‌شود و اختلال خون‌رسانی موجب اختلال در ترمیم زخم و مبارزه با عوامل بیماری‌زا می‌شود. عامل مهم دیگر در بروز زخم، پوشیدن كفش‌های نامناسب است. اما چرا بیماران مبتلا به دیابت، بیشتر اوقات كفش‌های نامناسب می‌پوشند؟ این بیماران مشكل عصبی دارند یعنی فعالیت اعصاب حسی آنان به علت كنترل نشدن قندخون، مختل می‌شود. در نتیجه حس را به خوبی به مغز منتقل نمی‌كند و بیماران در امتحان كردن كفش مناسب مشكل دارند و چون باید فشار بیشتری به پا وارد آید تا آن را حس كنند، به طور معمول كفش‌های تنگ را انتخاب می‌كنند و می‌پوشند. همین موضوع موجب فشار بیشتر به پا و فشار بر عروق خون‌رسان پا می‌شود و پا را در معرض زخم‌های مزمن عفونی قرار می‌دهد.
بسیاری از بیمارانی كه قندخون‌شان كنترل نمی‌شود، در نهایت به آسیب اعصاب محیطی دچار می‌شوند اما بیمارانی هم كه قندخو‌ن‌شان به میزان طبیعی است، ممكن است به آسیب اعصاب محیطی دچار شوند. این موضوع یعنی آسیب اعصاب محیطی، احتمالا به علت افزایش قندخون و تنگی عروق خونی است. همان‌طور كه آسیب اعصاب محیطی یا نوروپاتی محیطی پیشرفت می‌كند، رشته‌های عصبی گوناگونی تحت تاثیر قرار می‌گیرند و این اعصاب آسیب دیده، موجب بروز مشكلاتی می‌شوند كه تولید زخم می‌كنند.
● سایر علل
عوامل دیگری در بروز زخم پا به علت پوشیدن كفش نامناسب و آسیب اعصاب محیطی، تاثیر دارند:
ـ تغییر شكل انگشتان و خود پا در نقاط گوناگون، موجب فشار و برخورد لبه‌های كفش به انگشتان و بروز زخم می‌شود. به علت وجود كرختی پا و بی‌حسی، بیمار از این مشكل آگاه نیست و زخم تشدید می‌شود.
ـ به دلیل وجود بی‌حسی، بیمار ممكن است متوجه نشود كه روی لبه یا شی‌ء تیزی قدم گذاشته و این موضوع به زخم پا می‌انجامد.
ـ پوست تخریب شده به علت خشكی ناشی از اختلال فعالیت اعصاب خودكار، همراه با كرختی ناشی از اختلال اعصاب حسی، همراه با اختلال عصب حركتی ممكن است به ایجاد زخم منجر شود..
● این معادله را به یاد داشته باشید:
(كرختی) اختلال اعصاب حسی
+ كفش نامناسب
+ اختلال عصب حركتی (تغییر شكل)
= زخم
● چه باید كرد؟
اولین و مهم‌ترین كار برای پیشگیری یا درمان نوروپاتی دیابتی كنترل دقیق قندخون است، اگر چه دارو و روش‌های درمانی زیادی وجود دارد كه علایم و نشانه‌ها را برطرف كرده و درد و گزگز پا یا اندام‌های دیگر را كاهش می‌دهد. در بسیاری از موارد، توان‌بخشی موجب مراقبت بیشتر از بیمار و افزایش كیفیت زندگی او می‌شود. هنگامی كه علت‌های به وجود آمدن زخم پای دیابتی را بدانیم و از آنها جلوگیری كنیم، از این عارضه هم پیشگیری می‌شود. از روش‌های مهم پیشگیری، انتخاب كفش مناسب است كه نباید تنگ و نوك تیز باشد و فشار زیادی به نقاط گوناگون پا وارد نكند. رعایت بهداشت عمومی از جمله بهداشت و شستشوی مرتب با آب ولرم و خشك كردن كامل آن ازجمله كارهای اصلی است. همیشه باید پای خود را ارزیابی كنیم و از وجود زخم آگاه شویم و به موقع و با رعایت بهداشت از پیشرفت عارضه و عفونی شدن آن جلوگیری كنیم.

منبع : روزنامه سلامت