درختان میوه

باغ ایرانی مظهر نظم و ثمر بخشی است. درگذشته در باغهای تاریخی‌، درختان میوه بخشی مهمی‌از باغ بوده و کاشت آنها درمیان کرت‌ها طبق قاعده و قانون و نظم خاص صورت می‌پذیرفت. علاوه بر اقلیمهای متفاوت ایران که در کاشت و انتخاب درختان میوه در یک باغ موثر هستند، در قدیم کاشت درختان میوه داخل یک باغ نیز بسته به شرایط هر قسمت از باغ متفاوت بود. به طور مثال انجیر را جایی می‌کاشتند که سایه‌دار بوده و از گزند باد و بارانهای شدید محافظت شود و یا انار را در قسمتهای خشک تر می‌کاشتند. برای تهیه مطالب در خصوص درختان میوه از کتاب درختکاری عملی تالیف غلامعلی وزیری کمک گرفته شده ه است، همچنین در مورد نوع درختان از منابع باغهای ایرانی (پیرنیا، محمد کریم) باغ ایرانی (دانش دوست، یعقوب) استفاده شده است.
۱) زردآلو:Prunus armeniaca Rosaceae : تیره درختی است که ارتفاع آن تا ۵ مترمی‌رسد با برگهای خزان کننده و به شکل قلب. روی برگها صاف و رنگ آنها سبز روشن است. شکوفه‌های زردآلو تک گله و دارای دنباله دراز هستند. درخت آن دارای گلهای مذکر و مونث و میوه‌ای گوشتی و کروی است. زادگاه اصلی این درخت ارمنستان، ایران و مصر است. درخت زردآلو در نواحی گرم و معتدل بهتر محصول می‌دهد. میوه درخت بیشتر روی شاخه‌های یک ساله قوی دیده می‌شود.
۲) گیلاس: prunus cerasus Rosaceae : تیره درخت گیلاس از تیره گل سرخیها است که برحسب نوع آن ۴ تا ۸ متر ارتفاع دارد. برگهای آن غیر دائمی‌کشیده، نوک تیز و مضرس است. میوه‌های آن گوشتی به رنگ قرمز و صورتی می‌باشد. گیلاس دارای انواع مختلفی است. یکی از واریته‌های آن آلبالوP.C.var avium است. که میوه آنها شفت و به مصرف خوراکی می‌رسد. درخت گیلاس دارای تنه‌ای صاف است که چوب آن در صنعت مصرف دارد. دم گیلاس وبرگ آن هم به مصارف دارویی می‌رسد.
۳) گوجه :Prunus spinosa Rosaceae : تیره درخت گوجه غالباً زمین عمیق و تقریباً زمینهای با خاک تازه را دوست دارد.خاک کمی‌آهکی برای آن مناسب است. ارتفاع درخت به ۵ تا ۶ متر می‌رسد. برگهایش متناوب‌، بیضی شکل کنگره‌ای ودندانه دار است. گلهای سفید آن در فروردین ماه بعد از ظهور برگها‌، باز می‌شود. میوه‌هایش به شکل بیضی تا گرد و رنگ آن سبز است. این درخت بومی‌شمال ایران بوده و ممکن است در مناطق سرد با سرمازدگی مواجه شود.
۴) بادام:Prunus amygdalus Rosaceae: تیره از تیره گل سرخیها می‌‌باشد. بیشتر در باغهای مناطق سردسیر کشت می‌شود اما سرما نباید آنقدر زیاد باشد که باعث سرمازدگی بادام شود. درخت بادام پیوند شده روی گوجه بهتر از پایه‌های دیگر به عمل می‌‌آید. دارای واریته‌های فراوانی است.
۵) هلو:prunus persica Rosaceae :تیره درخت هلو در بیشتر نقاط دنیا وجود دارد و مشهور است که اصل درخت از ایران آمده است ولی بعضی معتقدند اصل آن از چین می‌باشد. ارتفاع آن بین ۳ تا ۵ متر است. برگهای آن کنگره‌ای و غالباً در قاعده غده‌دار است. گلهایش به پنج قسمت و به رنگ صورتی کم رنگ و پررنگ است. پوست آن پرزدار ولی در واریته شلیل صاف می‌باشد. درخت هلو در زمینی که خاک آن رس آهکدار و یارس شنی است محصول زیاد می‌دهد. هلو را به وسیله کاشتن هسته و پیوند زدن تکثیر می‌کنند.
۶) سیب:Malus Rosaceae: تیره در بیشتر نواحی ایران می‌روید و بارور می‌‌شود و هر ناحیه‌ای سیب مخصوص خود دارد. سیب گلاب‌، سیب دماوند، سیب شمیران‌، سیب قندک‌، سیب ترش‌، سیب خراسان، سیب شیرین و غیره. گل آن در اواسط بهار ظاهر می‌شود. در خاک رسی و غنی شده خوب محصول می‌دهد. تکثیر آن از دو طریق تخم و پیوند است.
۷) به:Cydonia vulgaris Rosaceae : تیره از چهار هزار سال قبل در ایران کاشته می‌شده است. ارتفاع آن از سیب و گلابی کمتر است و به ۲ تا ۴ متر می‌رسد.برگ آن کرکدار و شبیه بیضی‌، گلهایش درشت و منفرد و میوه آن مخروطی یا کروی است. روی میوه هم قشری کرک وجود دارد. از تخم به که معروف به (به دانه) است لعابی می‌گیرند‌، که در نساجی برا ی آهار زدن پارچه و در طب برای درمان سرفه استفاده می‌‌کنند، شکل برگ آن بیضی است که زیر آن دارای کرکهای سفید است. شکوفه‌اش سفید و میوه‌اش زرد می‌باشد. تکثیر آن بوسیله قلمه‌، پاجوش‌، پیوند و خواباندن شاخه است. خطر سرمازدگی برای آن وجود دارد.
۸) گلابی:Pyrus communis Rosaceae : تیره ارتفاع آن بین ۵ تا ۱۵ متر و شکل میوه آن تخم مرغی است که انتهای آن باریک می‌شود. برگهایش بیضی شکل و نوک تیز و دم دار و شاخه‌های آن به شکل هرم است. گلهای آن بصورت دسته ای به رنگهای سفید تا صورتی است. آب و هوای مناسب برای گلابی آب وهوای‌، معتدل است. گلابی را روی پایه (به) پیوند می‌زنند. پیوند آن بر روی زالزالک نیز دیده شده است. نیاز زیادی به هرس وکود دهی زمستانه و پاییزه دارد. بهتر است در زمینهای عمیق کشت شود. میوه آن دارای دو نوع تابستانه و پاییزه است. و دارای واریته‌های بسیار متنوعی می‌باشد
۹) انجیر: Ficus Moraceae : تیره این درخت بومی‌جنوب اروپا است. اما از قدیم در ایران نیز کشت می‌شده است. درخت انجیردر اکثر اوقات بیشتر از یک بوته نیست، بخصوص در مناطق معتدل،کمی‌سرد که بیشتر این حالت را دارد. برگهای آن متفاوت غیر دائمی‌و پنجه ای شکل است. آنچه که ما به عنوان میوه انجیر می‌شناسیم مجموعه‌ای از پرچم و مادگی و دیگر اندام‌ها می‌باشد، که در داخل آن جای خالی باروری و لقاح گلهای کوچک نرو ماده متحد با هم تعبیه شده است.
۱۰) انگور:Vitis vinifera Vitaceae (Ampelidaceae ) : تیره بوته مو از دیر باز کاشته می‌شده است. تاریخچه اصلی آن نامعلوم است و به نظر می‌رسد از آسیا به یونان وسپس به فرانسه و ایتالیا برده شده است. واریته‌های مختلف آن در آب و هواهای مختلف به عمل می‌آید. در آب و هوای گرم یا معتدل و خشک عموماً این درخت بهتر عمل می‌آید. در باغهای قدیمی‌به دو صورت ( سواره( و (پیاده (۱ کاشته می‌شده است. معمولاً رو به سمت شرق باغ که آفتاب آن بهتر است‌، کاشته می‌شد. مو از طریق خوابانیدن یا قلمه زدن به خوبی تکثیر می‌شود در درخت مو در بیشتر نواحی ایران به عمل می‌آید. این درخت با داشتن پیچکها به داربست یا درختان مجاور پیچیده می‌شود و از آنها بالا می‌رود یا اینکه ساقه‌هایش کوتاه است و روی زمین می‌خزد.
۱۱) توت: Morus alba Moraceae : تیره درخت توت از درختان بزرگ و تنومند با برگهای پهن و مفید است که به مصرف تغذیه کرم ابریشم می‌رسد. میوه آن ریز و آبدار و شیرین است. نوع معروف آن توت هرات است. توت مجنون نیز نوعی توت است که شاخه‌های آن چتری و مانند بید مجنون اندکی آویخته و سرازیر است.
۱۲) شاهتوت:Morus nigra Citraceae:تیره درختی است بزرگ و تناور که پیوند آن را به درخت توت رسمی‌می‌زنند. میوه آن توتی است سیاه رنگ و آبدار که اندکی ترش مزه است.
۱۳) پرتقال: Citrus auratium Citraceae: تیره شاخه‌های این درخت تیغ دارد و برگش بیضی شکل و گل آن خوشبو است. در باغهای شهرهای گرمسیری مثل شیراز گاهی از مرکبات به جای درختان بی‌ثمر در مسیرهای اصلی هم استفاده می‌شد. تکثیر آن بوسیله تخم‌، پیوند و خوابانیدن انجام می‌شود. کاشتن بذر آن باعث بوجود آمدن درخت پربار و تنومند می‌شود معمولاً پرتقال را روی پایه نارنج پیوند می‌زنند.
۱۴) لیموترش: Citrus limonum Citraceae : تیره لیموترش در برابر سرما حساس تر از پرتقال و نارنگی است. از چاشنی‌های معروف غذایی است. پوست آن فوق العاده معطر است و عصاره خوشبویی دارد که از آن عطر می‌گیرند.
۱۵) لیمو شیرین: Citrus limonum var. dulcisCitraceae: تیره ارتفاع این درخت به ۶ متر می‌رسد. شاخه‌هایش دراز بی‌‌تیغ وگلهای آن سفید است میوه‌اش درشت و پرآب و شیرین است. خاک مناسب آن خاک رس است. این درخت که واریته‌ای از لیموترش است را به وسیله پیوند زدن روی پایه نارنج تکثیر می‌کنند. از دیگرگونه‌‌هایی که مربوط به تیره Citraceae می‌باشد و کشت آن در ایران از قدیم رواج داشته است می‌توان به نارنج Citraceae vulgaris، نارنگی Citrus delicivsusو دارابیCitrus decumana اشاره کرد.
۱۶) خرما(نخل): Phoenix dactylifera Palmaceae: تیره از مهمترین محصولات نواحی جنوبی ایران می‌باشد. درخت خرما همه جا می‌روید لیکن فقط درمناطق گرمسیر و آب و هوای گرم محصول می‌دهد. تکثیر آن بوسیله هسته و یا با جوش می‌‌باشد. آبیاری آن از اوایل بهار هفته‌ای یکبار می‌باشد. و برای هر ۲۵ نهال ماده یک نهال نر غرس می‌کنند. در باغهای تاریخی قسمتهای جنوبی و نواحی گرمسیر کشور کشت آن معمول بوده است.
۱۷) پسته:Pistacia vera Anacardinaceae : تیره درخت پسته در آب و هوای معتدل و زمین‌های با خاک سبک بارور می‌شود. در شهرهای کرمان‌، دامغان، سمنان و قزوین به عمل می‌آید. درخت پسته را از طریق بذر و خوابانیدن شاخه و پیوند زیاد می‌کنند. بهترین پیوند برای پسته پیوند لوله‌ای است. بهترین پایه پیوند درخت بنه یا پسته کوهی P.mutica است.
۱۸) انار:Punica granatum Punicaceae : تیره درخت انار درآب و هوای معتدل و در خاکهای رسی‌، شنی عمیق محصول می‌دهد. درجنگلهای شمال خود به خود می‌روید. دارای انواع مختلف است که معروفتر از همه انار ساده و انارگن‌، انار شیرین و انار ترش است. درخت انار شیرین از سرمای زیاد آسیب می‌بیند درحالیکه انار ترش به سرما مقاوم است. درخت انار در آب و هوای خشک مشروط به اینکه مرتب آبیاری می‌شود بیشتر و بهتر بار می‌دهد.

منبع : P۳۰WORLD