وحدت گرائی وانسجام درسیره امام علی(ع) با نگاهی به نهج البلاغه

دراسلام به برپایی وحدت میان مسلمانان واستحکام پایه های انسجام دینی تاکیدفراوان شده است. و به تعبیراعم قرآن شریف "مؤمنان همه باهم برادرند"۱وتاکیدروشن حضرت حق براین امرمهم فارغ ازهرگونه قومیت ها وفرقه گرایی ها دراسلام بر اعتصام به حبل المتین الهی وپرهیزازهرگونه تفرقه وجدایی هاست. "واعتصموابحبل الله جمیعاولاتفرقوا"۲امام علی(ع)نیزبسان رسول گرامی اسلام(ص)همواره درقول وعمل بدنبال برپایی این مهم درمیا ن مسلمین بود.وبراین مبنامعتقدبودکه "خداوندسبحان براین امت منت نهادآنگاه که ریسمان الفت ومهربانی رادرمیان آنها (برمبنای دین)بست.الفتی که درسایه آن واردشوند ودرکنار آن آرام گیرند"۳
همه کسانی که بازندگی وسیره وروش عاقلانه وعالمانه ودرعین حال مظلومانه امیرالمؤمنین علی(ع) آشنایی ولواجمالی دارندبه این نکته اذعان میدارندکه ایجادنقش درراستای برپایی وحدت میان فرق و امم اسلامی بعنوان یکی ازبرترین وبارزترین کار کرد ها واقدامات عاجل آنحضرت چه دردوره ۲۵ساله سکوت وکناره گیری اش ازخلافت حقه اش وچه درچهارسال حکومت عدله اش به شمارمی آید.بایک مطالعه سطحی درزندگی وسیره پربارآنحضرت چه درزمان حیات رسول الله (ص)وچه مخصوصا بعداز رحلت آن خورشید تابناک رسالت تازمان شهادتش وبایک نگاه منصفانه به گونه برخوردمشفقانه وخیر خواهانه اش باخلفاء سه گانه وحتی یاری ومددرسانی به ایشان درتنگناهای اداره حکومت(بنابرنقل معروف لولاعلی لهلک عمرو...) بخوبی در می یابیم که ایشان همواره بدنبال آن بودندکه جامعه اسلامی رادر حقیقت معنابه یک جبهه قویم توحیدی درمقابل دشمنان قسم خورده دربیاورند. براین اساس همواره امت وحتی مدافعان سرسخت حق خلافتش رابه وحدت وانسجام حول محوراسلام و قرآن وفرمانبرداری از دستورات حکومتی وقت توصیه می فرمودندونیز درقالبهای مختلف گفتاری خطبه ها ونامه هایش راباتوحیدگرائی و معنویت و مطالب حکمی و توصیه ها وتاکیدات کاربردی درامورحکومتی بعنوان یک اصل ومحور بنیادین عجین میکرد..ودرجای جای کلام وتوصیه های درربارش ازتفرقه بعنوان آفت رشدواصلاح ومانع رشدو ترقی نام میبردودر وصیتنامه وزین وپربارش که آخرین کلام زمان حیات نورانی اش محسوب میشد خطاب به حسنین(ع) که قراراست ولایت دینی مسلمین رابعدازپدربرعهده گیرند.و آنگاه خطاب به همه مسلمانان درکنارتوصیه به تقوی ونظم درامورتاکیدفرمود.: "اوصیکماوجمیع ولدی واهلی ومن بلغه کتابی. بتقوی الله ونظم امرکم وصلاح ذات البین فانی سمعت جدکماصلی الله علیه وآله-یقول:"صلاح ذات البین افضل من عامه الصلاه والصیام"۴
بی تردید اختلاف وتفرقه میان فرق مسلمان ودامن زدن به اختلافات بهربهانه ای آنهم درشرائط حساس کنونی که دشمنان قسم خورده اسلام درحداکثری قرارگرفتند.خطری بس بزرگ وموردنهی آشکاربزرگان دین ازجمله مولاعلی(ع)است.
درست برهمین اساس بودکه وقتی یاران حضرت بسان.عباس بن عبدالمطلب و....نزدحضرت آمده وبا شعار برتری بنی عبد مناف بربنی تمیم پیشنهادقیام دربرابرآنهارارابرای بدست گرفتن خلافت حقه اش مطرح نمودند آنحضرت به مخالفت برخواست و فرمود: "ای مردم موج های فتنه هارابه کشتی های نجات ورستگاری بشکافید وازآنهاعبورکنید.ازراه مخالفت قدم بیرون نهیدوتاج های مفا خرت راازسربه زمین بگذارید. " ۵
بنابراین وقتی که عثمان درآن اوضاع بحرانی ونابسامان برای خلافت مطرح شدعلیرغم همه ناتوانی هایی که داشت(باذعان دوست ودشمن ونیزمنابع اهل سنت) تاجائیکه نگرانی های حضرت وبسیاری ازمردم رادرباره اوضاع آینده امت برانگیخته بودوعلیرغم تاکیدانبوه مردم هوشیاربرحضورمصرانه حضرت برمسندخلافت. اینبارنیز برای حفظ وحدت ونظم درمیان امت ازحق خویش صرفنظرکرده وفرموده است"...وسوگند به خداخلافت را به دیگری وامی نهم مادامی که امورمسلمین منظم باشدوفتنه وفساددرمیان آنهاپیدا نشود..."۶
ونیزبااعلان واذعان به حقانیت خوددربیان علت اصلی سکوت وکناره گیری اش ازحق خلافت خود فرمود: "قدعلمتم انی احق الناس بهامن غیری.والله لاسلمن ماسلمت امورالمنسلمین ولم یکن فیهاجورا لا علی خاصه"۷
یعنی بااینکه می دانید حق من برخلافت بیش ازهمه است امابخداسوگندتامادامی که کارمسلمانان روبه راه باشدوتنهابرمن جوروجفاشده باشد مخالفتی نخواهم کرد... ونیز فرمود"وایم الله لولا مخافه التفرقه بین المسلمین وان یعودالکفر ویبورالدین لکنا علی غیرماکنا لهم علیه.."۸ یعنی بخدااگربیم وقوع تفرقه درمیان مسلمانان وبازگشت کفرو تباهی دین نبود.رفتارماباآنان طوردیگری بود…
پس می بینید که حضرت چقدرعاقلانه ودلسئوزانه بااین مساله برخوردکردوچگونه برای حفظ اصل اسلام وآرامش نسبی جامعه اسلامی ازحق مسلم خود چشم پوشید. ازعلی آموزاخلاص عمل / شیرحق رادان منزه ازدغل بنابراین نه درجنگ جمل وصفین ونهروان ونه درمصاف باخوارج آغازگرجنگ بودونه مشوقی برای ایجادوتداوم آن.. بلکه فقط وفقط برای مقابله باتفرقه افکنان درمیان مسلمین.وایجادآرامش ووحدت و یکپار چگی درمیان ایشان بناچار واردمیدان میشد..امام(ع)به شهادت تاریخ باگروههایی می جنگید که ازیک سوحدود الهی راشکسته وازسوی دیگروحدت مسلمانان رامخدوش می ساختند..ماهم بایدبهوش باشیم که درمسیرایجاد وحدت با یک چنین گروههای معارضی درداخل وخارج روبروهستیم که باقیافه حق بجانبی وبهانه های مختلف بدنبال ایجادویاتشدیدبحران تفرقه درمیان مسلمانان هستند.وآنهابنابرتصریح قرآن کریم همان منافقان درمیان امت هایند.... جالب است بدانیدکه علیرغم تعارضات وکارشکنیهاودشمنیهای آشکارمعاویه برعلیه حضرت موقعی که شنید سپاه روم آماده حمله به شام (که بخشی ازبلاداسلامی آن روزبود)شده است.نه تنهاازبابت این خبرکه به انهدام مقرمعاویه ویاران وموالیانش می انجامیدشادمان نشد بلکه به صراحت تاکیدفرمود معاویه رادراین جنگ تنها نخواهدگذاشت.ودرنامه ای خطاب به ابوموسی اشعری که همواره بدنبال ایجادتفرقه درمیان مسلمانان بودبا خنثی سازی نقشه منافقانه اش .مرقوم فرمود:"ولیس رجل-فاعلم-احرص علی جماعه امه محمد(ص)و الفتها منی"۹
یعنی:بدان که هیچ کس بیش ازمن برگردهم بودن امت محمدکه درودخدابراووخاندانش بادودوستی بین آنها حریص نیست."وحدتی که مولاعلی(ع)بدنبالش بودوحدتی پویا وانسان سازباشالوده آرای آزادانه روشنفکران جامعه وهدفمندبودکه دردوره درخشان حکومت چندساله اش بخوبی باروثمربخشید...وحدتی که گروههای سیاسی واجتماعی رابعینه وملموس به هم نزدیک کردوتنهادرقالب شعارباقی نماندوبلکه شعورامت وتاریخ را دربرگرفت.

حجت الاسلام سیدابراهیم حسنی کارشناس معاونت پژوهشی وآموزشی
منابع:
۱- حجرات /۱۰
۲- آل عمران/۹
۳- نهج---فیض –ص۸۰۹خطبه۲۳۴
۴-نهج البلاغه نامه ۳۱
۵- نهج...فیض...ص۵۷خ۵
۶- نهج...فیض...خ۱۲۵ص۳۸۸
۷- خ۷۲نهج البلاغه
۸- شرح نهج ابن ابی..ج۱ص۳۰۷
۹- موسوعه الامام علی بن ابیطالب ج۴ص۱۲۴

منبع : پژوهه دین