میرزاابراهیم خان نشاط

میرزا ابراهیم خان نشاط، عضو جامع آدمیت و منشی سفارت فرانسه در تهران بود. با آغاز جریان انقلاب مشروطه، به جرگهٔ مشروطه‏خواهان پیوست و در انجمنهای مختلف در این راه به فعالیت پرداخت. او یکی از اعضای افراطی کمیتهٔ انقلاب بود که در ربیع‏الاول ۱۳۲۲ تاسیس و اولین جلسهٔ آن در باغ سلیمان خان میکده برگزار شد. کمیتهٔ انقلاب یک حرکت افراطی مدعی مشروطه‏خواهی بود که اقدامات آن در نهایت منجر به انحراف جریان مشروطه شد. از دیگر اعضای این مجمع نصرالله خان ملک‏المتکلمین، سیدجمال واعظ، ابوالحسن شیخ‏الرئیس. حاجی سیاح، سیدمحمدرضا مساوات، میرزا یحیی دولت‏آبادی و غیره بودند. از اهداف این مجمع مخفی « کسب قانون و عدالت و برهم زدن دستگاه ظلم و بیدادگری» بود. از دیگر محافلی که او به رفت و آمد در آن می‏پرداخت انجمنی بود که اعضای آن را سیداسدالله خرقانی، مجلسی اصفهانی، و سلطان‏العلماء زواره و شیخ مهدی فرزند آیت‏الله حاج شیخ فضل‏الله نوری تشکیل می‏دادند. میرزا ابراهیم خان در سال ۱۳۲۴ هـ .ق. به عضویت انجمن مخفی‏ای دیگر درآمد که شاخه‏ای از انجمن « انصار» بود ریاست این انجمن برعهده میرزاعلی خان ارشدالدوله بود. میرزا علی خان ارشدالدوله بعدها برای بازگشت محمدعلی شاه مخلوع تلاش بسیار کرد و در این راه جان خود را از دست داد. در نتیجهٔ فعالیت در انجمنهای گوناگون، دولت ایران از سفارت فرانسه خواست تا تکلیف میرزاابراهیم خان را روشن کند چرا که وی دارای مصونیت بود و تحت پوشش این مصونیت به راحتی فعالیت سیاسی می‏کرد. در راستای خواستهٔ دولت ایران، سفارت فرانسه از میرزاابراهیم خان خواست که یا دست از فعالیت سیاسی بردارد یا استعفاء دهد که او شق دوم را پذیرفت و از منشیگری سفارت فرانسه استعفاء داد.
در جریان تحصن آیت‏الله حاج شیخ فضل‏الله نوری در حضرت عبدالعظیم، میرزا ابراهیم خان به قصد تحریک اطرافیان ایشان ظاهراً به عنوان زیارت به حضرت عبدالعظیم رفت. او به گفتگو با یکی از روحانیان مشغول بود که مورد تهاجم اطرافیان شیخ قرار گرفت و بهانه خوبی به دست مشروطه‏خواهان تندرو داد. جراید و انجمنهای مشروطه‏خواه به این واقعه پرداختند. چند انجمن لایحه به مجلس فرستادند و در این لاحیه به شرح ماجرا پرداختند: « روز چهارشنبه جناب آقامیرزا ابراهیم خان منشی سابق سفارت فرانسه که در بعضی انجمنها سمت عضویت دارند و به خلوص وطن‏پرستی از شغل چندین سالهٔ خود استعفاء داده‏اند محض زیارت به حضرت عبدالعظیم می‏روند. در آنجا با شیخ شاپور مشغول صحبت بودند که چند نفر از کسان شیخ فضل‏الله با چوب و قداره ریخته و صدمهٔ زیاد بر ایشان وارد می‏آورند و ایشان را می‏برند خانهٔ شیخ ... در این صورت تکلیف اشخاصی که به زیارت می‏روند چیست؟ اعضای انجمنها و سایر ملت اگر اندکی صبر کنند همین که کارد به استخوان آنها رسید تحمل نخواهند کرد...»
میرزا ابراهیم خان نشاط، که از مخالفان سرسخت آیت‏الله حاج شیخ فضل‏الله نوری بود به همراه سیدجمال اصفهانی و میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل و محمدرضا مساوات به ملاقات نصرالله خان ملک‏المتکلمین رفتند و در مورد از میان بردن شیخ فضل‏الله نوری اعلام آمادگی کردند ولی طرح آنان با مخالفت ملک‏المتکلمین مواجه شد، به این دلیل که هنوز زمان را مناسب برای اجرای این امر نمی‏دید و قتل حاج شیخ فضل‏الله نوری توسط تندرویان عاملی برای توقف حرکت خودشان می‏شود.
میرزاابراهیم خان در جریان فتح اصفهان توسط مشروطه‏خواهان در محرم ۱۳۲۷، از سوی انجمن مخفی مامور شد تا به همراه مجدالاسلام و صدرالانام و محمدجعفر میرزا به اصفهان بروند و تحریکات طرفداران محمدعلی شاه را خنثی کنند. آنها با لباس مبدل به اصفهان وارد شده، در ابتدای امر دستگیر شدند ولی بلافاصله آزاد و موفق به ایجاد رابطه با خوانین بختیاری شدند. همکاری با خوانین بختیاری تا فتح تهران ادامه یافت و به همین واسطه هر سه نفر در حکومت صمصام‏السلطنه به کار گرفته شدند. میرزا ابراهیم خان به ریاست عدلیهٔ اصفهان منصوب شد. وی پس از استقرار حکومت مشروطه، در انتخابات دورهٔ دوم مجلس شورای ملی به نمایندگی اصفهان انتخاب شد.

فاطمه معزی

منبع : موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران