|
| امام‌زاده زلان، روستاى نرجه، تاكستان (قاجاريان)
|
|
| بناى امام‌زاده زلان، در نزديکى روستاى نرجه، در حدود ۶ کيلومترى تاکستان، در فاصلهٔ يک کيلومترى جادهٔ تاکستان - همدان و در سمت چپ جاده قرار دارد. بناى اين امام‌زاده چهار گوشه دارد که گوشههاى آن از خارج به صورت هلال در‌آمده‌اند و چنان مى‌نمايد که در چهار جانب بنا، چهار ديوار هلالى ساختهاند. گنبدِ بنا با گردنيِ گِرد، در وسط يک چهار ضلعى استوار شده و در ارتفاع ۸/۰۴ مترى آن، دورتادور، يک رج آجر به شيوهٔ دندانه‌‌دندانه چيده شده است. از اين رج به بالا، پوشش اصلى گنبد به گونه‌اى انجام شده که گنبد شکل خاصى مانند گنبد «بقعهٔ پير» در تاکستان پيدا کرده است.
|
|
| در دو سوى درِ ورودى، با فاصلهٔ يک متر از هر طرف، دو ديوار ساخته شده است که نماى آن‌ها به صورت دو جرز به عرض تقريبى نيم‌متر ديده مى‌شود. بالاى جرزهاى دوگانه به صورت هلالى درآمده و کمى از سطح سقف بالاتر رفته است. در بالاى درِ ورودى، سردرى به شکل يک مهتابى کار گذاشته شده است. در وسط دو ديوار امام‌زاده، محل دو پنجرهٔ مستطيل شکل به چشم مى‌خورد که بغل درگاه آن‌ها يک قطعه سنگ مرمر سفيد است. اين دو پنجره، بعدها مسدود گرديده‌‌اند. در داخل بناى امام‌زاده دو قبر قرار دارد که آن‌ها را منسوب به شاه‌زاده اسحاق و شاه‌زاده ابراهيم - برادران حضرت رضا (ع) - مىدانند. در داخل اين امام‌زاده هيچ‌گونه نوشته و کتيبه‌اى وجود ندارد؛ ولى آنچه جالب است، نحوهٔ ساختمان بخش پايين و شيوهٔ گنبدسازى آن است که در نوع خود از طرح‌هاى جالب توجه در منطقهٔ قزوين به شمار مى‌رود.
|
|
| امام‌زاده زيد، شهداد، كرمان
|
|
| يکى از اماکن متبرکهٔ استان کرمان، امام‌زاده زيد شهداد مى‌باشد که شجره‌‌نامه‌اش به امام رضا (ع) منسوب است. قديمى‌ترين قسمت بناى امام‌زاده ايوان خشتى است به طول ۸/۹۰ و عرض ۵/۸۵ متر که ديوارى به ضخامت ۱/۵۰ متر دارد. احتمالاً قدمت اين ايوان به قرن هفتم هجرى مى‌رسد.
|
|
| تعميرات حفاظتى اين ايوان شامل مرمت طاق، پى‌بندى ديوارها و کاشى‌کارى گنبد است. اين بنا تحت شماره ۵۳۰ به ثبت تاريخى رسيده است.
|
|
| امام‌زاده زيد بن موسى، روستاى آفريز، بيرجند
|
|
| اين آرامگاه که به زيدالنار نيز معروف است، در روستاى آفريز بيرجند واقع است. بناى اصلى آن، برج هشت‌ترک آجرى است که در جرز شمالى جبههٔ غربى آن، بخشى از يک کتيبهٔ کوفى جالب که با آجر تراش خورده اجرا شده، ديده مى‌شود که از اهميت هنرى و تاريخى خاصى برخوردار است. بخش عمدهٔ اين کتيبه، در حدود سه دههٔ پيش ويران شده است. نحوهٔ آجرچينى نماى خارجى، از ظرافت و دقت فراوانى برخوردار است. در بالاى طرح هشت‌ضلعى بدنهٔ برج، ساقه‌اى آجرى با شانزده ترک قرار دارد که گنبد بر روى آن استوار شده است. گنبد اصلى بنا در گذشته، ويران شده و به جاى آن، گنبدى با اسکلت فلزى برپا کرده‌اند. در مقابل ورودى، سردرى با قوس جناغى است که در زير آن، تزئينات مقرنس انجام گرفته است. داخل بنا داراى تزئينات ساده‌اى است. در قسمت کاربندى، چهار فيل‌پوش و چهار طاق‌نما در وسط آن‌ها، پايهٔ پوشش بنا را به وجود آورده‌اند. با توجه به آجرچينى و به خصوص کتيبهٔ آجرى کوفى آن، بنا از آثار قرن چهارم يا پنجم دانسته شده که اگر بررسى‌ها و گمانه‌زنى‌هاى لازم اين امر را ثابت کند، از جملهٔ بناهاى کم‌نظير ايران به شمار مى‌رود. اين امام‌زاده را از احفاد امام موسى کاظم (ع) مى‌شمارند.
|
|
| امام‌زاده زيد بن موسي‌الكاظم، روستاى پشت‌بام، يزد
|
|
| اين امام‌زاده در روستاى پشت‌بام يزد قرار دارد. بنايى است گلين که قسمت اصلى آن منحصر به يک اتاق است. آنچه در اين مزار قابل توجه است، دو قطعه سنگ قبر از قرن ۵ و ۶ هجرى و يک قنديل کنده‌کارى پرکار است که ساخت آن به دورهٔ صفوى مربوط مى‌شود.
|
|
| امام‌زاده سكينه خاتون، روستاى زالون‌آباد، قم
|
|
| در ۳۰ کيلومترى شرق قم و نزديک روستاى زالون آباد، آرامگاه سيده سکينه خاتون از احفاد امام کاظم (ع) واقع شده است. اين آرامگاه داراى بقعه، سه ايوان و صحن است. اين بنا به نظر مى‌رسد از آثار قبل از صفوى يا دورهٔ آغازين صفوى باشد که در دورهٔ معاصر نيز الحاقاتى بدان افزوده شده است.
|
|
| امام‌زاده سلطان حسن، قريه آزادوار، سبزوار
|
|
| اين آرامگاه که در قريهٔ آزادوار سبزوار واقع شده است. از خارج بنايى هشت‌ضلعى و از داخل چهارضلعى است. فضاى حرم، چهارگوشه‌اى است که در چهار جهت، درگاهى‌هايى در ارتباط با ايوان‌هاى چهارگانهٔ خارجى دارد. داخل بقعه، جز مقرنس‌بندى تُرنُبه‌ها و مقرنس‌کارى داخل غرفه‌ها، تزئين ديگرى ديده نمى‌شود. در بالاى کتيبه، يک حاشيهٔ گلدار و در زير سقف ايوان شرقى، چند ستارهٔ نقش اندازى شده وجود دارد. تنها تاريخ موجود در بنا، سال ۱۳۲۶ ه-.ق است. زمان بناى هستهٔ مرکزى حرم را به قرن هشتم نسبت دادهاند، و ايوان‌ها و غرفه را از آنِ نهم و يازدهم ذکر کرده‌اند. بقعه را متعلق به حضرت سلطان حسن بن موسى بن جعفر (ع) دانستهاند و در محل، به نام‌هاى سيدحسن غزنوى و سلطان حسين شاعر نيز معروف است.
|
|
| امام‌زاده سلطان سيدعباس، بجنورد
|
|
| اين آرامگاه در جنوب شهر بجنورد واقع است. هستهٔ مرکزى حرم، بناى چهارگوشى است که در وسط هر ضلع آن، يک ورودى قرار دارد. بنا داراى دو ايوان تازه‌ساز و دو شبستان است. در دو سوى ايوان شرقى، دو برج مانند در گوشههاى بنا ايجاد شده است. بنا از تناسب و زيبايى مطلوبى برخوردار است. بر روى ساقه يا گردنيِ بنا، طرح‌هاى مکرر طاق‌نما مانند ايجاد شده و خودِ گنبد از کاشى‌هاى فيروزهاى و نقش زيباى «لا اله الاّ اللّه»، به رنگ لاجوردى پوشيده شده است. در نماى ايوان اصلى، کتيبه‌اى از کاشى معرق شامل آيه‌‌هاى قرآنى ديده مى‌شود. قديمى‌ترين تاريخ موجود در بنا، ۱۲۲۳ ه-.ق و مربوط به زمان تعمير آن است. در کنار حرم، ضريحى قرار دارد و بر روى لوح قبر چنين نوشته شده : «هذه مرقد مرحمت غفران‌پناه سلطان سيدعباس ابن موسى‌الکاظم فى ثلاث مانه». عبارت نارسا و تاريخ مغلوطى است؛ ولى در هر حال، اين امام‌زاده را برادر امام رضا (ع) مىدانند و در محل، به نام «معصوم‌زاده» معروف است. اين بنا، در سال ۱۳۴۵ ه-.ش به طور کامل بازسازى شده است.
|
|
| امام‌زاده سلطان سيداسحاق، ساوه (تيموريان)
|
|
| اين بنا در چند صد مترى مسجد جامع ساوه قرار دارد و شامل صحن و ايوان بقعه است. بناى بقعه، برج گونه‌اى از آثار قرن هفتم است که در سده‌هاى بعد، واحدهايى به آن افزوده شده است.
|
|
| کاشى‌هاى هشت گوش فيروزهاى، کاشى‌هاى خشتى سه سانتى‌مترى فيروزه‌فام و کتيبه موجود از زيبايى‌هاى خاص اين بقعه است. متن کتيبه کاشى‌کارى موجود به خط برجسته ثلث شامل سوره مبارکه جمعه است و بر روى آن تاريخ ۶۷۶ ه-.ق خوانده مى‌شود.
|
|
| لوح روى قبر، دوازده کاشى با زمينه لاجوردى است که به خط ثلث، انتساب صاحب قبر به امام موسى بن جعفر (ع) را بر آن نوشته‌اند.
|
|
| امام‌زاده سلطان سيدمحمد، قزوين (قاجاريان)
|
|
| اين آرامگاه در کوى آخوند خيابان مولوى، به فاصلهٔ اندکى از شمال مدرسهٔ جديد قرار گرفته است. در گذشته، بناى اين امام‌زاده حرمى ساده و صندوقى چوبى داشت و حياط آن، جايگاه دفن مردگان بود؛ اما در دورهٔ اخير، در حياط آن ايوانى بزرگ و در کنار آن، اتاقى ديگر ساختهاند. همچنين داخل حرم را آيينه‌کارى کرده‌اند و ازارهٔ آن را با کاشى‌هاى دورنگ زينت دادهاند. ساختمان بزرگى نيز در انتهاى شمالى حرم ساختهاند و قسمتى از حياط را ديوارکشى کرده‌اند و حوضى در ميان حياط آن ساختهاند. گنبد بنا آجرى است. بناى اين امام‌زاده دو در دارد و هر دو در، در جانب شرقى آن است. بالاى يکى از درهايى که به مسجد شمال حرم باز مى‌شوند، کاشى‌کارى مختصرى وجود دارد که تاريخ ۱۳۱۴ ه-.ق بر روى آن خوانده مى‌شود. امام‌زاده سلطان سيدمحمد را فرزند امام جعفر صادق (ع) دانستهاند.
|
|
| امام‌زاده سلطان شاه نظر، گرمسار (قاجاريان)
|
|
| در حدود ۱۵ کيلومترى جنوب شرقى گرمسار، يعنى در بخش آرادان، گنبد و بارگاهى وجود دارد که متعلق به حضرت امام‌زاده سلطان شاه نظر است. تاکنون شجره‌نامه‌اى که مشخص کنندهٔ اصل و نسب صاحب آرامگاه باشد به دست نيامده است.
|
|
| قدمت ساختمان بقعه به حدود ۲۰۰ سال مى‌رسد و مربوط به اوايل سلسلهٔ قاجاريه است. بقعه داراى تاق‌هاى جناقى و گنبدى شکل تقريباً مخروطى است. ساختمان بقعه از نظر معمارى در نوع خود کم‌نظير و داخل گنبد، از گچبرى‌هاى زيبا برخوردار است.
|
|
| بناى فوق روى تپه‌‌اى واقع شده که از فاصله دور از روستا به خوبى نمايان است و برابر شواهد موجود، قدمت تپه به دوران قبل از اسلام مى‌رسد. بقعه داراى حرم تقريباً مستطيل شکل است که در وسط حرم ضريح چوبى به طول ۲ متر و عرض ۱/۵ متر وجود دارد.
|
|
| به گفته معمرين و معتمدين محل، در سال‌هاى قبل، اين امام‌زاده داراى زائران و مراجعه‌کنندگان بسيار بود، اما به علت عدم رسيدگى در گذشته و نامطلوب بودن وضعيت ساختمان، بقعه به تدريج از رونق افتاد. اين بنا بر اثر وقوع زلزله‌اى آسيب‌هاى فراوان و خسارات جبران‌ناپذير ديده و شکاف‌هاى عميق در نقاط مختلف ساختمان به خصوص در ضلع غربى گنبد و ايوان‌ها ايجاد شده است.
|
|
| امام‌زاده سلطان عطابخش، اصفهان
|
|
| اين آرامگاه بيرون از دروازهٔ قديم اصفهان - کاشان قرار دارد و به يکى از فرزندان موسى بن جعفر (ع) منسوب است. بناى اصلى اين بقعه، به دوره آل‌بويه (۴۴۷-۳۲۰ ه-.ق) تعلق دارد. سردرِ قديمى و قسمتى از صحن وسيع آن بر اثر احداث خيابان از بين رفته است. ايوان بزرگ مدخل بقعه، سقف، رواق، تاق زيرگنبد و همچنين صفه‌اى که در انتهاى محوطهٔ داخل حرم، مقابل درِ ورودى قرار دارد با گچ. مقرنس‌کاريِ برجسته و نقاشى شده است. قبر امام‌زاده که در ميان صندوق چوبى ظريفى قرار گرفته، سابقاً با کاشى‌هاى نفيس قديمى پوشيده شده بوده که اکنون اثرى از آن‌ها ديده نمى‌شود. بقعه يک جفت درِ چوبى کنده‌کارى شده است و بر کتيبهٔ پايين دو لنگهٔ آن، به خط ثلث تاريخ‌هاى ۹۵۹ و ۹۶۲ ه-.ق حک شده است.
|
|
| نقاشى‌هاى سقف ايوان و غرفه‌هاى داخل حرم، کار طاهر، نقاش و شاعر هنرمند معروف کاشانى است که قبر وى نيز در ايوان جلوى بقعه قرار گرفته است. در رواق‌‌هاى اطراف صندوقِ قبر امام‌زاده، قبور برجستهٔ متعددى وجود دارد که با سنگ‌هاى بلند و کاشى‌هاى خشتى منقش يا معرق بسيار زيبايى پوشيده شده است و روى آن‌ها، آيات قرآن و نام چهارده معصوم نقش بسته است. تاريخ‌هاى اين قبور، از سدهٔ نهم هجرى به بعد است و روى يکى از قبرهاى برجسته که با کاشى معرق بسيار ظريف و خوش‌رنگى تزئين يافته، بعد از صلوات دوازده امام، به خط ثلث زرد طلايى‌رنگ در زمينهٔ سرمه‌اى جملهٔ : «وفات سلاله السادات جلال‌الدين بن سيداحمد کاشى فى سنهٔ ثلاث عشرين و تسعمانه» (۹۳۲ ه-.ق) نوشته شده است. بر سنگ قبر ديگرى نيز عبارت «وفات يافت ميرزا ضياءالدين خواجه شمس‌الدين لاهيجانى سنهٔ سبعه ثمانين و تسعمانه» (۹۷۸ ه-.ق) ديده مى‌شود.
|
|
| اين بنا به شماره ۹۴۱، در زمرهٔ آثار تاريخى به ثبت رسيده است.
|
|
| امام‌زاده سلطان محمد شريف، قم
|
|
| بناى مزار منسوب به سلطان محمد شريف - فرزند ابوالقاسم على نقيب قم از نوادگان امام چهارم - در محله‌اى به همين نام، نزديک دروازه قلعه شهر واقع شده است.
|
|
| اين بنا، از نمونه‌هاى خوب سبک معمارى و تزيين قرن نهم و دهم ه-.ق شايد اندکى فراتر بود که چند دهه پيش ويران شده و به جاى آن گنبد مرتفعى بنياد نهاده شده است. اکنون تنها اثر قديم اين مزار، لوح کاشى فيروزهاى رنگ روى مرقد است که از قرن ۷ و ۸ هجرى به يادگار مانده و يک اثر تاريخى است.
|
