|
|
|
|
در طرح برنامه‌هاى آموزشى ترويج حالات مختلفى مشاهده مى‌شود. بدين ترتيب که برنامه يا از جانب رده‌هاى اصلى مديريت مرکزى طرح مى‌شود يا از سوى مردم و يا با مشارکت هر دو طرف. بنابراين، در نظام ترويج کشورهاى جهان دو حالت اصلى در برنامه‌ريزى و کنترل فعاليت‌هاى ترويجى وجود دارد، يکى از بالا و به پائين و ديگرى از پائين به بالا. در حالت اول مى‌توان کشورهائى مانند پاکستان، برزيل، انگلستان و هند در حالت دوم آمريکا و در برخى موارد تايوان را نام برد در حالى که اسرائيل و دانمارک از هر دو روش را به‌کار مى‌برند.
|
|
|
علاوه بر نکاتى که ذکر شد زمينهٔ عمل برنامه‌هاى ترويجى عامل ديگرى است که نظام ترويج کشورهاى مختلف را از يکديگر متمايز مى‌سازد. بدين‌ترتيب که جزء فعال جوامع روستائى هندوستان را 'عرضه' و 'آموزش' تشکيل مى‌دهد در حالى که در انگلستان، ژاپن و آمريکا زمينهٔ برنامه‌ها بر تحقيق و آموزش استوار است. دانمارک در آموزش‌هاى کلاسيک، (رسمي) آن هم در قالب برنامه‌هاى ترويجى فعال است. در حالى که نظام پيچيدهٔ ترويج تايوان در زمينه‌هاى مختلف تحقيق، عرضه، بازاريابي، آموزش و ترويج و اداره دخالت دارد. ترويج در مصر در بازاريابي، تحقيق، عرضه و آموزش ترويج فعاليت مى‌نمايد حال آنکه ترويج در پاکستان در هر شش مورد برنامه‌ريزى و فعاليت مى‌کند.
|
|
|
از مطالعات انجام شدهٔ فوق چنين برمى‌آيد که مجراى تغذيهٔ فعاليت‌ەاى ترويجى در کشورهاى مختلف يکسان نيست. نظر به اينکه ترويج غالباً از عملکرد برنامه‌هاى پژوهشى به‌عنوان اطلاعاتى ارزنده، مفيد، عملي، معتبر وقابل اعتماد استفاده مى‌کند قاعدتاً بايد ارتباط عميقى بين اين دو وجود داشته باشد و گرنه حتى اگر اطلاعات مفيدى به‌دست آيد با توجه به سستى مبناى پژوهشي، ترويج قادر نخواهد بود مشکلى را حل کند.
|
|
|
نياز مستمر ترويج به رهنمودهاى تحقيقات کاربردي، يک نکتهٔ اساسى به شمار مى‌ايد؛ به سخنى ديگر بدون توجه به برقرارى ارتباط قوي، کارساز و مستمر بين تحقيقات و ترويج کارآئى ترويج به‌شدت محدود خواهد شد. کارآئى تحقيقات نيز عمدتاً به مسائل و مشکلات روبنائى توليد و يا تحقيقات پايه در کشاورزى محدود مى‌گردد.
|
|
|
|
|
بررسى‌ها نشان مى‌دهد که ترويج کشاورزى تاريخچه‌اى طولانى و روالى منظم داشته است. شاهد اين ادعا منابع متنوعى است که علاقه‌مندى و احساس تکليف نگارندگان آنها را در نشر دانش و تجارب فنى و نيز در نحوهٔ توليد و کاربرد نهاده‌ها نشان مى‌دهد.
|
|
|
هروى در سال ۹۲۱ هجرى قمرى کتاب خود را که به روال امروز مرداف با 'ترويج کشاورزي' است، به‌دنبال درک روش‌ها و فنونى از کشاورزى بوده است که با تجارب متعدد تجربه به‌خوبى مشهود است. هروى يافته‌ها را منتشر نکرده بلکه به‌دنبال مفاهيمى بوده است که در شرايط زارع و محيط معمول کشاورزى تأئيد گرديده است؛ او در پى کشاورزان نمونهٔ صاحب ذوق و تجربهٔ کافى بوده است. به اين ترتيب، سه موضوع کاملاً مشخص يعنى تحقيق، ترويج و آموزش در تدوين کتاب مزبور به‌خوبى آشکار است و اين سه موضوع امروزه نيز متضمن پيشرفت تلاش‌هاى ترويجى است. جامعيت ترويج در تمامى امور کشاورزى نيز موضوع ديگرى است که باز هم مدّ نظر وى بوده است؛ از اين‌رو مى‌توان ارشادالزراعه را اولين کتاب ترويج کشاورزى در ايران دانست که بر پايهٔ معيارهاى زمان خود منطبق با محورهاى اساسى ترويج بوده است.
|
|
|
بر مبناى کتاب مزبور، فتواها و نصايح متعددى از افلاطون و جالينوس حکيم که به‌مراتب قديمى‌تر از زمان نشر ارشادالزراعه هستند قابل نشر بوده‌اند و اين موضوع صرف‌نظر از اعتبار علمى مطالب مزبور حکايت از قدمت قابل توجه فنون کشاورزى و انتقال آنها به علاقه‌مندان دارد. در هر حال، مى‌توان ارشادالزراعه را اولين کتاب روشن ترويج کشاورزى ايران دانست.
|
|
|
در شمارهٔ ۳۶ روزنامهٔ وقايع‌اتفاقيه مورخ نوزدهم محرم سال ۱۲۶۸ (سال تنکوزئيل) از نخستين کوشش‌ها براى کشت پنبه در ايران ياد شده و زمينهٔ ترويج پنبهٔ مرغوب‌تر در ايران از همان زمان فراهم گرديده است.
|
|
|
اما ترويج کشاورزى تا پيش از زمان تأسيس ادارهٔ فلاحت موقعيت اجرائى خاصى نداشته است. نياز جامعه در اين زمينه چنان مبرم بود که ادارهٔ فلاحت، پس از تأسيس، موظف به رفع اين نوع نيازها در سطح جامعه گرديد. در آن روزها مسئلهٔ توليدات کشاورزى و رسيدن به خودکفائى منزلت خود را بازيافت تا جائى که همه دم از بازسازى و اصلاح خرابى‌هاى کشاورزى زدند.
|
|
|
نشريات ترويجى نيز به‌منظور هدايت کشاورزان و آشنائى آنها با شيوه‌هاى کشاورزى جديد، حتى قبل از سال ۱۳۱۸، توزيع مى‌شده است. لازم به ذکر است حتى در دورافتاده‌ترين نقاط کشور نيز آموزش کشاورزى و راهنمائى و ارشاد کشاورزان تحرکى چشمگير داشته است و در هندى‌جان و دهملا آموزش رهبران محلى که اصول ويژه‌اى در ترويج کشاورزى است در حدى گسترده و به‌صورتى نظارت شده انجام مى‌گرفته است.
|
|
|
در آن زمان که اين اقدامات صورت مى‌گرفت اصول و مبانى ترويج به‌صورتى مکتوب در جائى درج نگرديده بود که امروز سند تاريخى گوياترى را در دست داشته باشيم اما اهميت عملکرد مأموران فنى و خط مشى ادارات و بنگاه‌هاى کشاورزى کمتر از ان نيست؛ روش‌هاى آموزش و ابزارى که در آن روزگار مورد استفاده واقع مى‌شده است آگاهى مأموران فنى کشاورزى را نسبت به موازين ترويجى نشان مى‌دهد. علاوه بر تماس‌هاى روياروى و انتشار نشريافت، از راديو هم به‌عنوان وسيله‌اى آموزشى به‌خوبى استفاده مى‌شد.
|
|
|
حرکت‌هاى ترويجى و آموزش روستائيان از اين طريق به‌صورتى گسترده و همگانى اما سازمان نيافته و غيرمتمرکز انجام مى‌گرفت تا اينکه با شکل گرفتن وزرات کشاورزى رونق بيشترى يافت.
|
|
|
در مجله‌اى به‌نام نامهٔ کشاورزى براى همه ارگان وزرات کشاورزى منتشر شده در سال ۱۳۲۳، دکتر تقى بهرامى مى‌گويد که راهنمائى روستائيان و دهداران و ارشاد آنان يکى از وظايف مهم وزرات کشاورزى است؛ وى مجله را واسطهٔ تبادل افکار کشاورزان با يکديگر و با وزارت کشاورزى مى‌داند.
|
|
|
از اين هنگام به تدريج کلماتى آشناتر و کاملاً تطبيق يافته با مفاهيم ترويج امروز به کار مى‌رفت.
|
|
|
آنچه گفته شد گوشه‌اى از تاريخچهٔ اقدامات انجام شده و فکرهاى سازنده‌اى بود که در باب ترويج کشاورزى از سال ۱۲۹۷ تا سال ۱۳۲۶ در دسترس بود. البته فعاليت‌هاى ترويجى هر بار دامنه‌دارتر مى‌شد و يقيناً نمونه‌هاى ديگرى وجود دارد که چگونگى پيدايش ترويج کشاورزى در ايران را مى‌توانند روشن سازند.
|
|
|
|
|
شکل سادهٔ نظام تشکيلاتى ترويج عبارت است از گروهى که به‌عنوان مروج به روستا اعزام مى‌شوند و در جهت ايجاد تغييرات مطلوب در کار کشاورزى راهنمائى مى‌کنند. اما نظام تشکيلاتى سازمان ترويج همواره به اين سادگى نيست.
|
|
|
کمااينکه در آمريکا، استراليا و برزيل هر ايالت سازمان ترويج مستقلى دارد و مواردى ديده شده که هر سازمان در هر استان يا ايالت بر حسب نيازهاى خود بخش‌هاى ويژه‌اى به‌وجود مى‌آورد که مستقلاً به فعاليت مى‌پردازند.
|
|
|
در بعضى از کشورها، همهٔ فعاليت‌هاى ترويجى از يک مجراى واحد هدايت مى‌شوند حتى در چنين حالاتى علاوه بر نظامتک‌محورى دولتى نوعى روند طبيعى آموزش ترويج در سطح روستاها وجود دارد. مورد اخير البته خاص نظام‌هاى توسعه نيافته در جوامع روستائى است.
|
|
|
پيچيدگى نظام تشکيلاتى ترويج در تايوان ويژگى بارز آن است. بدين ترتيب که به موازات سازمان دولتى ترويج در سطح کشور سازمان‌هاى کشاورزان نيز در سطوح مختلف وجود دارند که نظام تخصصى ترويج (تخصص‌هاى کشاورزي) را در مورد محصولات مختلف اعمال مى‌کنند در حالى که مراکز تحقيقاتى دولت آموزش‌هاى ترويجى را انجام مى‌دهند.
|
|
|
نمونه پيچيدهٔ تشيکيلات ترويج، در انگلستان است که از طريق بنگاه ملى مشاورتى کشاورزى به آموزش‌هاى ترويجى مى‌پردازد و هم‌پاى آن انواع سازمان‌هاى کشاورزان، مجلات و روزنامه‌ها نيز در آموزش ترويج کشاورزى سهم دارند.
|
|
|
بديهى است هر گاه دولت وظيفهٔ ترويج کشاورزى را منحصراً به‌عهده بگيرد اغلب در چارچوب وزرات کشاورزى عمل مى‌کند. اما در صورتى که در انجام آن نهادهاى ديگر نيز علاوه بر دولت دخالت داشته باشند نظام تشکيلاتى وضعيتى خاص به‌خود مى‌گيرد و متنوع‌تر مى‌شود.
|
