برداشت توده‌ای یا تک‌گزینی(۲)

خوشبختانه با به‌وجود آمدن روش‌هاى جديد جنگل‌دارى و بهره‌بردارى جنگل قطع يک‌سره روزبه‌روز در حال طرد شدن و منسوخ گرديدن است. قطع يک‌سره در سطح بسيار وسيع که تحت‌عنوان قطع عريض (Breitschlag) ناميده مى‌شود بايد کاملاً از بين برود ولى در عوض قطع نواري، به‌خصوص در مناطق کوهستانى که از نظر شبکهٔ جاده‌اى محدود است مى‌تواند با مطالعه در مناطق کاملاً مناسب به مرحلهٔ اجراء درآيد.

مهمترين مسأله روش برداشت صحيح است. مسير برداشت بايد براى ما کاملاً مشخص باشد تا خطرات ناشى از باد بر جهت قطع تأثيرى نداشته باشد. جبههٔ قطع به‌هيچ‌وجه نبايد در جهت نيروى باد واقع گردد. هميشه برداشت بايد در جهت عکس مسير باد صورت گيرد به‌طورى که جبههٔ قطع و کلاً درختى که قطع مى‌گردد در حفاظت منطقهٔ بادشکن قرار گيرد.

پس از وجود داشتن وضعيت فوق نوارهاى برداشت برعکس مسير باد ادامه مى‌يابد. مسير باد غالب و بادى که خسارات فراوان‌ترى را موجب مى‌شود بايد براى ما کاملاً مشخص گردد در اغلب مواقع بادهاى غربى داراى خطرات زيادى هستند ولى گاهى نيز بادهاى کوهستانى که از بالا به سمت دره‌ها سرازير و از آنجا به خارج مکيده مى‌شوند خطرات زيادى دارند. در صورت امکان بهتر است که جبههٔ قطع به سمت سراشيبى ادامه پيدا کند.

اين موضوع به‌خصوص در مناطق کوهستانى مهم است، يعنى در مناطقى که چوب در جنگل تغيير داده نمى‌شود و به‌سمت پائين برده مى‌شود. در صورتى که جبههٔ قطع در سمت بالا قرار داشته باشد، در نتيجه نهال‌هاى جوان زيرين و منطقهٔ مذکور در خطر جدى قرار خواهند داشت. در هر حال بهترين وضعيت قطع آن است که جبههٔ قطع در سراشيبى قرار گيرد. در صورت امکان بايد سعى گردد نوارهاى برداشت در جهت شمال و يا شرق واقع شوند. در نتيجه، منطقهٔ برداشت سايه، خنک و مرطوب باشد و وضعيت تجديدحيات نسبت به نوارهاى قطع که در جهت جنوب قرار گرفته‌اند و نور آفتاب باعث ضعيف و فقيرشدن خاک مى‌شود کاملاً متفاوت باشد.

پيشرفت در امر برداشت و قطع درختان بهتر است به‌تدريج انجام گيرد، زيرا در صورتى که پس از مدتى کوتاه از نوارهاى برداشت شده يک منطقهٔ خالى وسيع با تمام خطرات به‌وجود آيد. يک جنگل‌دار باهوش و باتجربه بايد در مواقع مقتضى توجه داشته باشد که امکانات برداشت زيادى را در اختيار خواهد داشت او مى‌تواند ساليان متمادى از ديگر امکانات برداشت بهره‌بردارى نمايد و شايد لازم باشد که پس از گذشت مدت زمان طولانى نوارهاى برداشت اوليه را گسترش دهد و آن زمانى بايد باشد که قطعهٔ قطع شدهٔ اوليه کاملاً تجديدحيات کرده باشد. البته امکانات برداشت بايد کاملاً و به‌طور وضوح مشخص گردند، در بعضى مواقع در صورت اهمال ممکن است امکانات مذکور موجب بروز خسارات زيادى شوند. از جمله اين که بايد برداشت‌هاى ما به‌صورتى باشد که به‌موقع انجام گيرد و ضمناً موجب وارد آمدن خسارت به‌ نوار برداشت‌ شده‌اى که در پشت آن قرار دارد نگردد و يکى از مسائل مهم در اين مورد خسارات ناشى از باد است. نوارهاى برداشت طبيعى وجود دارند که به طرز بسيار مناسب پوشيده و مصون از صدمات باد هستند به گونه‌اى که در هر زمانى بدون رعايت اصول احتياطى مى‌توان در آن قسمت‌ها شروع به برداشت کرد. در گودال‌ها، لاوک‌ها، شکاف سنگ‌ها و ... جنگل در مقابل خطرات ناشى از باد محفوظ هستند که در آن مناطق بدون هر گونه خطرى مى‌توان اقدام به‌قطع درختان در نوارهاى برداشت نمود.

تپه‌ها و پشته‌ها و مناطقى که دروضع مشابه و يکنواخت قرار دارند به‌علت وجود زمين‌هاى اطراف فاقد پوشش حفاظتى طبيعى هستند. در مناطق مذکور بايد اين مسأله به‌صورت کامل و در زمان مقتضى مورد دقت نظر قرار گيرد و يک نوار باريک برداشت به‌وجود آيد، که بتواند به‌عنوان باشدکن در سال‌هاى اوليه واقع شود. درختان کنارى نوار برداشت بايد به‌علت برداشت قبل از موقع از هر نظر مقاوم و استوار باشد. درختان حاشيهٔ نوار بايد بتوانند با رويش مناسب چه از نظر تاج و چه از نظر ريشه در وضع بسيار خوبى قرار گيرند. نوار برداشت شده فقط احتياج به چند متر عرض دارد و بايد به‌اندازه‌اى باشد که مانع ورود تاج‌پوشش درختان حاشيهٔ نوار و نفوذ ريشه‌هائى که تحت فشار هستند نگردد.

ايجاد نوارهاى برداشت شدهٔ کم عرض به‌خصوص در مناطقى ضرورى است که توده‌اى از درختان مسن در مقابل تودهٔ جوان قرار داشته باشند که پس از برداشت تودهٔ مسنّ خطرى متوجه درختان جوان نگردد و بدين دليل تودهٔ جوان بايد از ابتدا آماده گردد. چنين نوار برداشت‌شده‌اى را از نظر علوم تخصّصى Loshieb مى‌نامند زيرا در اصل تودهٔ مسن را به‌علت وجود تودهٔ جوان حذف مى‌کنند و برداشت مى‌نمايند و هر کدام مستقلاً مورد استفاده و بهره‌بردارى قرار مى‌گيرد.

يکى‌ديگر از موارد استفادهٔ نوارهاى برداشت کم‌عرض آن است که در زمان مقتضى توده‌هاى جنگلى بزرگ را به‌قطعات کوچک‌تر تقسيم مى‌کند. يک محاسبهٔ بسيار ساده اين موضوع را مشخص مى‌سازد. اگر توده‌اى هم‌سال به اندازهٔ ۳۰۰ متر عرض داشته باشد در نتيجه بهتر است که عرض نوار برداشت از ۳۰ متر بيشتر نباشد، در نتيجه مشخّص مى‌گردد که تودهٔ جنگلى ما داراى ۱۰ نوار برداشت خواهد بود. از طرفى نوارهاى برداشت نبايد زودتر از زمان تقريبى ۱۰ سال برداشت شوند. در نتيجه مدت زمان برداشت کلى توده ۱۰۰ سال طول خواهد کشيد.

در صورتى که نرخ بهره‌بردارى درختان در سن ۸۰ سالگى شروع شود در نيتجه چوب آخرين قطعهٔ برداشت بايد ۱۸۰ سال داشته باشد. به‌منظور پرهيز از اين مسأله و اجتناب از قطع يک‌سره در سطح وسيع مى‌توان در زمان مناسب اقدام به تقسيم توده‌هاى جنگلى نمود مادامى که هنوز يک قطعه جنگل به‌عنوان بادشکن وجود دارد و تعدادى از قطعات مناسب را به‌صورت نوار برداشت نمود، برداشت نوارى را مى‌توان به‌خوبى با تجديدحيات طبيعى توأم نمود که آن را تحت‌عنوان بذرافشانى حاشيه‌اى ذکر مى‌نمايند. به‌خصوص در صورتى که نوارهاى برداشت مناسب و باريک انتخاب شوند با موفقيت بيشترى همراه خواهد بود.

جنگل‌داران با تجربه فقط اقدام به‌برداشت آخرين رديف از درختان مى‌نمايند، چوب را از منطقه خارج مى‌کنند و زمين را خراش جزئى مى‌دهند تا ريزش بذر و عمل تجديدحيات به‌خوبى صورت گيرد.