سیستم‌های ارتباطی در مدل اتهیل دوسلاپول

اتهيل دوسلاپول (Ithiel de Solapool) مدلى را طراحى کرده که در آن فقط به سيستم ارتباطى (Communication system) توجه شده است.

او ابتدا سيستم ارتباطى را تعريف مى‌کند و مى‌نويسد: يک سيستم ارتباطى عبارت است از چيزى که بيان‌کنندهٔ رابطه يا عدم رابطه بين موضوعات (objects) يا اشياء است.

سپس مدل ذيل را براى يک سيستم ارتباطى مطرح مى‌کند و مى‌نويسد که اين تصويرى است که از مدلى براى يک سيستم ارتباطى ميان پنج نفر که حلقه‌هاى (Linkes) بين آنها را نشان مى‌دهد: پول در توضيح اين مدل مى‌گويد: يک سيستم ارتباطى از شش جنبه قابل تفکيک است.

۱. تعداد اعضاء يک جمعيت: اين مسئله از آن نظر مهم است که با افزايش واحدهاى يک سيستم ارتباطي، ظرفيت حلقه‌هاى واحدها بسيار سريع‌تر افزايش پيدا مى‌کند. اگر تعداد واحدها را با حرف n و ظرفيت حلقه‌ها را با L نشان دهيم آنگاه فرمول محاسبهٔ ظرفيت يک سيستم ارتباطى چنين خواهد شد:

L = (n۲) = n! / (n-۲)! ۲!

به اين ترتيب فقط ظرفيت يک سيستم ارتباطى با ۵ واحد برابر ۱۰ و با ۷ واحد برابر ۲۱ خواهد شد. دليل اينکه چرا رفتار يک گروه کوچک به سرعت تبديل به رفتار يک گروه بزرگ مى‌شود ناشى از همين است که وقتى به تعداد بيست يا سى نفر رسيد ظرفيت ارتباطى آن بسيار بالا خواهد رفت.

۲. ممکن است يک سيستم ارتباطى از نظر ظرفيت پيام (Message capacity) تفاوت داشته باشد. اين موضوع مربوط به يک نظريهٔ رياضى اطلاعات مى‌شود که به محاسبهٔ تعداد واحدهاى اطلاعاتى که مى‌تواند از طريق کانال مابين اعضاء اين سيستم ارتباطى منتقل شود مى‌پردازد.

۳. ممکن است اين تفاوت مربوط به حجم جريان پيام (Volume of message flow) از ميان اين حلقه‌ها باشد. ظرفيت کانال محدوديت اصلى است اما مشاهدات تجربى ممکن است بتواند نشان دهد که چه مقدار اطلاعات عملاً از ميان يک کانال مى‌گذرد.

۴. ممکن است تفاوت از نظر ساخت شکبه (network structure) باشد. نه تنها همهٔ حلقه‌هاى ارتباطى الزاماً نياز به يک ساخت دارند، بلکه ويژگى و خصيصهٔ ساخت شامل موارد زير است:

- ساخت جهتى (directionality structure):

شکل حلقه‌هاى مدل نمونه‌اى که براى پنج نفر آورده شد داراى بيش از يک جهت و مسير است. اما در خيلى از موارد، جريان فقط به‌صورت يک سويه عمل خواهد کرد. به‌عنوان مثال يک سيستم ارتباط جمعى به‌وصورت يک ارتباط يک سويه از يک منبع به عده زيادى از افراد عمل مى‌کند.

- حلقه‌هاى مجاز يا ممکن:

در بسيارى از سيستم‌ها، حلقه‌ها نه فقط داراى فراوانى تجربى صفر هستند بلکه داراى ممنوعيت‌هاى ناشى از قوانين و امکانات فيزيکى نيز هستند. به‌عنوان مثال، ساخت زبان، مشخص مى‌کند که چه پيامى از نظر دستور زبان در چارچوب آن زبان مجاز است.

- احتمالات:

يک ساخت شبکه با تعريف احتمال اينکه چه تعداد از کانال‌هاى ويژه مورد استفاده قرار خواهند گرفت مى‌تواند مشخص شود. مثلا‌ً يکى از اعضاء شبکه به‌عنوان رهبر مى‌تواند حالت کانال ويژه را به خود بگيرد.

۵. سيستم ارتباطى مى‌تواند از ديدگاه نوع پيامى که منتقل مى‌شود تفکيک شود. اينکه کدام ذره از آنچه در حلقه‌ها جريان مى‌يابد ناشناخته يا غيرقابل تشخيص است سؤال موردنظر است. پيام ممکن است از ديدگاه شکل و محتواء تفکيک شود. از نظر شکل ممکن است به‌صورت بيانى يا نوشتنى به روشى والا يا روش پست تهيه شود. از نظر محتواء آن را مى‌توان از اين نظر که چه موضوعى را مطرح مى‌کند يا اينکه دربارهٔ اين موضوعات چه چيزى را مطرح مى‌کند دسته‌بندى شود.

۶. سيستم ارتباطى مى‌تواند از نظر ساز و کار شليک (triggering) متفاوت باشد. در هر لحظه، يک سيستم ارتباطى ممکن است در حالتى از ابعاد پنجگانه‌اى که گفته شد قرار بگيرد و لحظه‌اى بعد تغيير کند. البته يکى از محاسن سيستم، پايدارى توازن در آن است. زيرا سيستم خود مى‌تواند خود را تصحيح کند و جلوى انحراف از حالت تعادل را بگيرد.

سيستم همان‌گونه که مى‌تواند مراقب تعادل خود باشد، مى‌تواند خود را از حالت توازن و تعادل منحرف کند.

مسئلهٔ جالب توجه آن است که مى‌توان ثبات يا تحول سيستم را پيش‌بينى کرد. مثلاً مشخص کرد که حرکت سيستم به جهتى خاص مثل رشد، مدرنيزه شدن يا انقلاب است. ممکن است توجه به اين نکته معطوف شود که خروجى سيستم، نگرشى خاص باشد يا به شکل‌گيرى نظريه‌اى ويژه از سوى افکار عمومى منتهى شود.

يک سيستم ارتباطى مى‌تواند براساس شش جنبه‌اى که در بالا به آنها اشاره شد توصيف شود. (Pool,1973,pp3-4)