|
|
| فراغت در لغت به معنى 'آسودگي' است و معمولاً در مقابل کار، انجام امور روزمره و اشتغالاتى که موجب خستگى مى‌شود به کار مى‌رود. در زمان فراغت معمولاً افراد به علايق و سرگرمى‌هاى خود مى‌پردازند و اين امر موجب تقويت بهداشت روانى آنها مى‌گردد. چگونگى گذراندن اوقات فراغت تا حدود زيادى مىتواند نشانگر ويژگى‌هاى فکرى فرد و نيز ويژگى‌هاى فرهنگى جامعه‌اى باشد که فرد در آن زندگى کند.
|
|
| اوقاتى که افراد در آن به فعاليتهاى منظم و برنامه‌ريزى شده (مثل مدرسه رفتن، درس خواندن و کار کردن) که انتظارات ويژه‌اى را برآورده مى‌سازند مى‌پردازند جزء اوقات فراغت محسوب نمى‌شود.
|
|
| کودکان تا قبل از سن مدرسه اوقات خود را به‌طور آزاد مى‌گذرانند و فعاليتهاى آنها براساس بازى‌ها و سرگرمى‌هاى روزمرهٔ آنها مى‌گذرد. ولى با ورود آنها به مدرسه بايد خود را بر طبق برنامه‌ريزى‌هاى تعيين‌شدهٔ روزانه مستمر وفق دهند و از يک نظام خاص تبعيت نمايند. بنابراين انجام اين فعاليت‌ها به حساب وظايف آنها مى‌آيد و فعاليت‌هائى که در ساعاتى غير از ساعات انجام وظايف به آنها پرداخته مى‌شود علايق و سرگرمى‌هاى آنها محسوب مى‌شود.
|
|
| اهميت اوقات فراغت در بهداشت روانى
|
|
| انسان تمايل دارد در اوقاتى که از کار اجبارى و وظيفه‌اى فارغ مى‌شود به نوعى به تفريح و يا سرگرمى بپردازد. اين تمايل جزء نيازهاى انسان محسوب مى‌شود چگونگى گذارندن اوقات فراغت در هر جامعه به عوامل متعددى بستگى دارد که بايد به فرهنگ، امکانات مالى فردى و اجتماعى به‌عنوان دو عامل مهم اشاره نمود. امروزه روانشناسان عقيده دارند که تفريح و سرگرمى نقش مهمى در پرورش قواى جسماني، فکري، اخلاقى و رفتارى افراد دارد و چنانچه از اين اوقات به‌خوبى و به طرز صحيح استفاده شود در پيشگيرى از انحرافات و کجروى‌ها مىتواند به‌نحو چشم‌گيرى مؤثر باشد. در اوقات فراغت بايد افراد فرصت‌هائى داشته باشند تا هدف‌هاى مشخص و معينى را دنبال نمايند و به رشد همه‌جانبهٔ شخصيت خود بپردازند. اوقات فراغت نوجوانان به‌ويژه بايد طورى برنامه‌ريزى شود که هم سازندگى و هم حذف عوامل مزاحم را به دنبال داشته باشد. مثلاً نوجوانانى که در اوقات فراغت خود ورزش مى‌کنند و يا به انجام کارهاى هنرى مى‌پردازند ذهن خود را از پرداختن به امور ناراحت‌کننده، اضطراب‌آور که موجب آزردگى روانى مى‌گردد به طرف فعاليتهاى لذت‌بخش و آرام‌بخش سوق مى‌دهند. از طرف ديگر ذکر اين نکته ضرورى به‌نظر مى‌رسد که چنانچه نوجوانان اوقات فراغت خود را صرف فعاليتهاى غيرموجه و مصر نمايند نه تنها کمکى به بهداشت روانى آنها نمى‌شود بلکه خود زمينهٔ بروز انحراف خواهد بود.
|
|
| نقش رسانه‌هاى گروهى در بهداشت روانى
|
|
| سينما، راديو و تلويزيون يکى از متداولترين سرگرمى‌هاى نوجوانان مى‌باشند. در دسترس بودن آنها باعث مى‌شود که نوجوانان بتوانند در زمان‌هاى مختلف و در موقعيت‌هاى مختلف از آن استفاده نمايند. چه در موقع تنهائى و بيکارى و چه زمانى که با دوستان خود هستند. به‌طورکلى مى‌توان گفت که فيلم‌هاى حادثه‌جوئي، قهرمانى و جنگى بيشتر مورد توجه پسران و فيلم‌هاى خانوادگى و احساسى بيشتر مورد توجه دختران است از آنجا که موضوعات فيلم‌ها و نقش و رفتار بازيگران فيلم‌ها نوجوانان را تحت تأثير قرار مى‌دهد و نوجوانان با شخصيت‌هاى موردنظر خود که از طريق فيلم مى‌بينند همانندسازى نموده، حرکات و رفتار و حتى لباس پوشيدن آنها را مورد تقليد قرار مى‌دهند، بهتر است انتخاب فيلم‌ها با مشورت و هم‌فکرى والدين و بزرگسالان با تجربه و دلسوز انجام پذيرد گفتنى است که سينما و تلويزيون را نبايد صرفاً نوعى سرگرمى و تفريح براى نوجوانان تلقى نمود بلکه کاملاً به کلاس درس تعليم و تربيت شباهت دارد. بعضى از فيلم‌هاى سازنده به دليل اينکه درک مطلب را به عهده بيننده مى‌گذارد قدرت تفکر و دقت و داورى تماشاگر را مىتواند بالا ببرد و به حل دشوارى‌ها و مشکلاتى رواني-اجتماعى افراد کمک نمايد.
|
|
| امروزه متخصصان، بر اين عقيده هستند که سينما و تلويزيون اگر وقت زيادى را از نوجوانان نگيرند و باعث عقب‌افتادگى تحصيلى در آنها نشوند مى‌توانند مفيد واقع گردند. مگر اينکه فيلم‌هاى مبتذل و غير مجاز که آن هم خوشبختانه در سينماهاى عمومى ايران نشان داده نمى‌شوند. اين مهم به‌عهده خانواده‌‌ها است که در منزل فيلم‌هاى مبتذل را که باعث انحطاط فکرى و شخصيتى نوجوانان مى‌شود به معرض نمايش نگذارند و اين اعتقاد را داشته باشند که نوجوانان گاهى با قهرمانان داستان‌ها و فيلم‌ها همانندسازى مى‌نمايند و علاقه‌مند هستند که صحنه‌هاى فيلم را خود آنها تجربه نموده، تکرار نمايند.
|
|
| مجلات و نشريات نيز تأثير به‌سزائى در تفکر و نگرش افراد دارند و چنانچه از محتواى مفيد و مورد علاقه نوجوانان برخوردار باشند مى‌توانند اوقات فراغت آنها را به‌نحو مناسبى پر نموده، بر وضعيت سلامت روانى آنها تأثير بگذارند.
|
|
| برنامه‌ريزى براى اوقات فراغت
|
|
| برنامه‌ريزى براى اوقات فراغت همانند برنامه‌ريزى‌هائى که در زمينه‌هاى ديگر صورت مى‌پذيرد نوعى فرآيند هدف‌دار است.
|
|
|
|
| در يک برنامه‌ريزى دقيق براى اوقات فراغت بايد به نقش نيازها توجه نمائيم. آنچه که در برنامه اوقات فراغت آورده مى‌شود بايد جوابگوى نياز طبيعى و معمولى نوجوان باشد و او را از مسير طبيعى زندگى منحرف نسازد. مثلاً اگر دختر ۱۵ ساله‌اى علاقه‌مند به شرکت در فعاليتهاى گروهى سالم است اين علاقه ناشى از نياز به تعلق داشتن به گروه مى‌باشد که يک نياز طبيعى است و بايد از نيازهاى کاذب و تمايلات نامطلوب منفک گردد پس در برنامه‌ريزي، اين مهم بايد در نظر گرفته شود.
|
|
|
|
| در برنامه‌ريزى اوقات فراغت، اولويت‌ها بايد مورد توجه قرار گيرد. نيازها براساس درجه اهميت آنها برآورده شوند. اگر در خانواده‌اى نيازهاى اوليه و اساسى نوجوان از قبيل خوراک و پوشاک هنوز برآورده نشده است درست به‌نظر نمى‌رسد که هزينه زيادى صرف خريدن دوربين فيلمبردارى شود و يا اگر نوجوانى نياز به کلاس‌هاى کمک‌آموزشى دارد و از لحاظ درسى لازم است که زمانى را به غير از ساعات موظف خود به درس خواندن بپردازد درست آن است که اولويت اول به اين مهم، اختصاص يابد و وقت کمترى را صرف تماشاى سريال‌هاى تلويزيونى نمايد.
|
|
| در هر صورت، بايد به اين نکته توجه داشته باشيم که حتماً فعاليتهاى مناسب و مفرح را در اوقات فراغتى هرچند کوتاه، در برنامه زندگى خود لحاظ نمايند و در اوقات فراغت به کيفيت تأثيرپذيرى فعاليت بر بهداشت روانى توجه داشته باشيم.
|
|
|
|
| در برنامه‌ريزى اوقات فراغت، بايد از امکانات موجود استفادهٔ بهينه را به عمل آورد. هر نوجوانى و يا هر خانواده‌اى در برنامه‌ريزى اوقات فراغت، چنانچه امکانات موجود را در نظر نگيرد و بخواهد به بلند پروازى‌هاى جاه‌طلبانه جامه عمل بپوشاند در واقع به بروز توقعات نابه‌جا کمک کرده است.
|
|
| اما اين بدان معنى نيست که والدين توجهى به اوقات فراغت و خواسته‌هاى معقول فرزندان خود نداشته باشند بلکه همان‌طورى که قبلاً اشاره شد بهتر است والدين سرگرمى را جزء نيازهاى فرزندان تلقى نموده، برنامه‌ريزى‌هاى شايسته‌اى در اين زمينه انجام دهند.
|
|
|
|
| برنامه اوقات فراغت بايد به‌گونه‌اى طرح‌ريزى شود که در آن از نظريات افراد شرکت‌کننده در برنامه‌ريزى استفاده شود. همچنين برنامه بايد به نوعى جوابگوى خواست‌هاى معقول و منطقى آنها باشد. در غير اين صورت يک برنامه تحميلى ارائه خواهد شد و به‌جاى اينکه فعاليتهاى خاص فرح‌بخش تلقى گردد، عذاب‌آور و فشارزا خواهد بود. مثلاً چنانچه برنامه‌ريزى اوقات فراغت يک نوجوان شرکت در جشنى باشد که مورد علاقه او نيست، و در برنامه فعاليت‌هائى مثل ورزش و يا هنر حذف شود اين خود نمونه يک برنامهٔ تحميلى تلقى مى‌شود و اضطراب و بى‌قرارى‌هاى احتمالى يک نوجوان را از بين خواهد برد.
|
|
|
|
| در برنامه‌ريزى اوقات فراغت و اجراء آن وظايف و مسئوليت‌ها بايد مشخص گردد و هر کس موظف است وظايف محوله را خود انجام داده، احساس مسئوليت نمايد و براى يکديگر احترام قائل شوند.
|
|
|
|
| کسانى که براى امورى دست به برنامه‌ريزى مى‌زنند بايد اتفاقات احتمالى را با آينده‌نگرى خاص پيش‌بينى نمايند. معمولاً نوجوانان به خطرات احتمالى فکر نمى‌نمايند و تصور مى‌کنند که خود و تنهائى قادر به حمل تمام مشکلات هستند چناچه براى موارد احتمالى پيش‌بينى‌هاى لازم انجام نگيرد ممکن است نوجوان از خود رفتارهاى پرخاشگرانه، سازش نايافته و ناپسند اجتماعى بروز دهد. در چنين مواقعى لازم است والدين خطرات و موانع احتمالى را به فرزندان خود متذکر شوند و آنها را در زمينه آينده‌نگرى و امکان وقوع موانع احتمالى آموزش دهند.
|
