زم

	ز مادر مهربان‌تر دايه خاتون!
		رک: اگر تو عمّه‌اى من مادرستم
	ز مار مهره به‌دست آيد و ز خار رطب (ابن يمين)
	زمان رفته نخواهد به گريه باز آيد٭
		رک: آن روز که بگذشت کجا آيد باز؟
			٭........................	نه آب ديده که گر خون بپالائى (سعدى)
	زمان گذشته نبايد به بَر٭
		رک: آن روز که بگذشت کجا آيد باز
			٭ بگفت اين و شد روزگارش به سر	........................... (فردوسى)
	زمانه‌اى است که هر کس به خود گرفتار است٭
		رک: هر کس به‌قدر خويش گرفتار محنت است
			٭ تو هم در آينه گرفتار حسن خويشتنى	............................ (آصف هروى)
	زمانه با تو نسازد تو با زمانه بساز ٭
		نظير:
		اگر سپهر بگردد ز حال خود تو مگرد	و گر زمانه نسازد تو با زمانه بساز (مسعود سعد سلمان)
		ـ چو نتوان به افلاک دست آختن	ضرورى است با گردشش ساختن (سعدى)
		ـ شاد بايد زيستن، ناشاد بايد زيستن
		ـ هر کس که زمانه ساز باشد	قانون نشاط مى‌نوازد (واقف)
		ـ ببايد ساخت با هر ناپسندى (نظامى)
		ـ حلم حق شو با همه مرغان بساز (مولوى)
			٭اگر سپهر نگردد به حال خود تو بگرد	..................... (مسعود سعد سلمان)
	زمانه دشمن اهل هنر بوَد ٭
		رک: با اهل هنر جهان به کين است
			٭ اى دوستان به کام دلم نيست روزگار	زيرا....................... (ابن يمين)
	زمانه را چو نکو بنگرى همه پند است٭ (رودکى)
		رک: روزگار بهترين آموزگار است
			٭زمانه پندى آزادوار داد مرا	........................... (رودکى)
	زمانه سفله‌پرور است
		رک: دنيا دون‌پرور است
	زمانه سِفله‌نواز است و مردگداز
		رک: دنيا دون‌پرور است
	زمانه که تنگ شود ميان زن و شوهر جنگ شود
		نظير: زمانه که تنگ شود ميان مردمان جنگ شود
	زمانه که تنگ شود ميان مردمان جنگ شود
		نظير: زمانه که تنگ شود ميان زن و شوهر جنگ شود
	زمانه مادرى بى‌مهر و دون است (سعدى)
		نظير: جهانا چه بى‌مهر و بدخو جهانى	که با کس نسازيّ و بر کس نيائى
	زمانه مارى است که خشک و تر را مى‌بلعد
		نظير:
		ز منجنيق فلک سنگ فتنه مى‌بارد (عرفى)
		ـ زمانه نه بيداد داند نه داد (اسدى)
		ـ زمانه به زهر آبداده است چنگ	بدرّد دل شير و چرم پلنگ (فردوسى)
		ـ جهان را گوهر آمد زشتکارى (ويس و رامين)
	زمانه نه بيداد داند نه داد٭
		رک: زمانه مارى است که خشک و تر را مى‌بلعد
			٭ ...............................	وليکن چنين است چرخ از نهاد (اسدى)
	ز مردن گر بترسى کشته گردى
		رک: ز کشتن گر بترسى کشته گردى
	زِ مرده بَتَر هر که نادان بوَد ٭
		رک: مرد نادان ز چارپا بتر است
			٭............................	همه زندگانيش زندان بوَد (فردوسى)
	ز مرشد زند چرت بهتر مريد (اخگر)
		رک: از خودم ملّا شدى، بر جان من بلا شدي
	ز مرگ خر بوَد سگ را عروسى٭
		رک: زبان کسان سود ديگر کس است
			٭ اقتباسى از اين بيت نظامى:
			چه خوش گفت آن نهاوندى به طوسى	که مرگ خر بوَد سگ را عروسي
	زمستان آفت جان مستمندان است
		رک: زمستان مرگ فقر است
	زمستان آمد لب بام گفت: سلام عليکم برهنگان! (عا).
		رک: زمستان مرگ فقر است
	زمستان است و بى‌برگى، بيا اى باد نوروزى!
	زمستان بگذرد سرما سر آيد
		رک: بر سرِ اولاد آدم هر چه آيد بگذرد
	زمستانِ خدا به آسمان نمى‌ماند
		نظير:
		زمستان هر روز که باشد ديوانگى خودش را مى‌کند
		ـ نه زمستان خدا به آسمان مى‌ماند نه ماليات دولت به زمين!
		ـ سرماى زمستان و ماليات ديوان جائى نمى‌رود.
	زمستان خوشگل‌ها زشت مى‌شوند و زشت‌ها ديو (عا).
	زمستان را شبى و پيران را تبى
		رک: پيران را تبى و زمستان را شبى
	زمستان رفت و روسياهى به زغال ماند!
		نظير: زمستان مى‌گذرد و روسياهى به زغال مى‌ماند
	زمستان مرگ فقر است
		نظير:
		زمستان آفت جان مستمندان است
		ـ زمستان آمد لب بام گفت: سلام عليکم برهنگان!
		ـ زمستان و گورستان!
	زمستان مى‌گذرد و روسياهى به زغال مى‌ماند
		نظير: زمستان رفت و روسياهى به زغال ماند
	زمستان و گورستان!
		رک: زمستان مرگ فقر است
	زمستان هر روز که باشد ديوانگى خودش را مى‌کند
		رک: زمستان خدا به آسمان نمى‌ماند
	ز معشوقان وفا جستن غريب است (نظامى)
		رک: هزار وعدهٔ خوبان يکى وفا نکند
	ز منجنيق فلک سنگ فتنه مى‌بارد!٭
		رک: زمانه مارى است که خشک و تر مى‌بلعد
			٭ ............................	من ابلهانه گريزم در آبگينه حصار (عرفى)
	ز من زور و ز تو زر، اين به آن در! (ايرج ميرزا)
		رک: نان بده، فرمان بده!
	ز ميزبانِ سيه‌کاسه احتراز کنيد (صائب)
	زمين ترکيد و پيدا شد سرِ خر!
		نظير:
		موى آبجى خاک انداز را آتش زدند!
		ـ بُستان بى‌سر خر نمى‌شود!
		ـ يک‌دم نشد که بى‌سر خر زندگى کنيم
	زمين سخت، آسمان دور
		رک: نه راه پس، نه راه پيش
	زمين شوره سنبل برنيارد٭
		نظير:
		از شوره زمين سمن نرويد
		ـ آب شيرين نزايد از گِل شور (مکتبى)
		ـ در شوره نهال چون نشانى (ناصرخسرو)
		ـ تخم چون در شوره‌کارى ضايع و بى‌بَر شود (عنصرى)
		رک: 'تربيت نااهل را چون گردکان بر گنبد است' و 'از مار نزايد جز مار بچه'
			٭........................	در او تخم عمل ضايع مگردان (سعدى)
	زمين که سخت شد گاو از چشم گاو مى‌بيند
	زمين و زمان را به‌هم بدوزى خداوند ندهد زياده از روزى
		رک: گر زمين را به آسمان دوزى	ندهندت زياده از روزى