روش مشاهده

مشاهده يکى از روش‌هاى مؤثر و کارآمد در تحقيقات موردى است. اطلاعاتى را که محقق از طريق روش مشاهده مى‌تواند کسب کند، کمتر مى‌توان از طريق روش‌هاى ديگر بدست آورد؛ زيرا مشاهده به محقق اجازه مى‌دهد که مستقيماً پديدهٔ مورد مطالعه را ببيند و واقعيت را بصورت مستقيم يا بى‌واسطه درک کند. گفته‌اند شنيدن کى بود مانند ديدن. اين يک واقعيت است که شنيدن ويژگى‌ها و ابعاد پديدهٔ مورد مطالعه و کسب اطلاعات از راه گوش نمى‌تواند ارزش ديدن پديده را داشته باشد؛ از اين‌رو، محققان براى مشاهده اعتبار خاصى قائلند و غالباً در مورد تحقيقات مشاهده‌پذير آن مورد تأکيد قرار مى‌دهند. روش مشاهده نه تنها خود بطور مستقل مى‌تواند يک منبع قوى و شيوه‌اى مناسب براى گرد‌آورى اطلاعات بويژه در تحقيقات آزمايشگاهى باشد، بلکه بعنوان يک روش تکميلى در کنار ساير روش‌هاى گرد‌آورى اطلاعات نيز مورد استفاده قرار مى‌گيرد.

از روش مشاهده در اکثر رشته‌هاى علوم انسانى و ديگر تحقيقات مشاهده‌پذير استفاده مى‌شود. در رشته‌هاى جغرافيا، جامعه‌شناسي، اقتصاد، تاريخ، باستان‌شناسي، تعليم و تربيت، روانشناسي، مردم‌شناسي، مديريت و امثال آن نيز از روش مشاهده استفاده مى‌شود.

همين‌طور، در رشته‌هايى مانند تعليم و تربيت و روانشناسى براى درک و فهم حقيقت و واقعيت پديده‌هاى مورد مطالعه محقق ناگزير از بکارگيرى روش مشاهده در کنار ساير روش‌ها يا بطور مستقل مى‌باشد. در تحقيقات تجربى و آزمايشگاهى مشاهده نقش عمده‌اى دارد و چنين تحقيقاتى در حوزه روانشناسي، تعليم و تربيت، تربيت بدنى و جغرافيا رو به گسترش است. نقش مشاهده تنها در گردآورى اطلاعات بصورت يک روش مستقل يا تکميلى پايان نمى‌پذيرد، بلکه در بعضى از تحقيقات محقق ناگزير است براى بررسى نتايج تحقيقاتى که مبتنى بر ساير روش‌هاى گردآورى اطلاعات باشد نيز از روش مشاهده استفاده کند؛ بعبارت ديگر، براى اطمينان از صحت نتايج تحقيق يا داده‌هاى گردآورى شده از طريق ساير روش‌ها، محقق بايد به ميدان آمده پديدهٔ مورد مطالعه را از نزديک مشاهده نمايد تا براى داده‌هاى گردآورى شده، تأييديه بگيرد.