بردن سرهنگ بهرام‌گور را به مهمانی

شاه بهرام روزی از سر تخت		برد سوی شکار صحرا رخت
پیشتر زانکه رفت و صید انداخت		صید بین تا چگونه صیدش ساخت
چون بر آن ده گذشت کان سرهنگ		داشت آن منظر بلند آهنگ
دید نزهتگهی گران پایه		سبزه در سبزه سایه در سایه
باز پرسید کاین دیار کراست		ده خداوند این دیار کجاست
بود سرهنگ خاص پیش رکاب		چون ز خسرو چنین شنید خطاب
بر زمین بوسه داد و برد نماز		گفت کای شهریار بنده نواز
بنده دارد دهی که داده تست		لطفش از جرعه‌ریز باده تست
شاه اگر جای آن پسند کند		بنده پست را بلند کند
بی‌تکلف چنانکه عادت اوست		سنت رأی با سعادت اوست
سر درآرد بدین دریچه تنگ		سربلند جهان شود سرهنگ
دارم از داده عنایت شاه		کوشکی برکشید سر تا ماه
باغ در باغ گرد بر گردش		خلد مولی و روضه شاگردش
گر خورد شاه باده بر سر او		خاک بوسد ستاره بر در او
گرد شه خانه را عبیر دهد		مگسم شهد و گاو شیر دهد
شاه چون دید کو ز یک رنگی		پیش برد آن سخن به سرهنگی
گفت فرمان تراست کار بساز		تا ز نخچیر گه من آیم باز
داد سرهنگ بوسه بر سر خاک		رفت و زنگار کرد از آینه پاک
منظر از فرش چون بهشت آراست		کرد هر زینتی که باید راست
چون شهنشه ز صیدگاه رسید		باز چترش به اوج ماه رسید
میزبان از نوردهای گزین		کسوت رومی و طرایف چین
فرش بر فرش چند جامه نغز		کز فروغش گشاده شد دل و مغز
زیر ختلی خرام شاه افکند		بر سر آن نثار گوهر چند
شاه بر شد به شصت پایه رواق		دید طاقی به سر بلندی طاق
طرح کرده رخش خورنق را		فرش افکنده چرخ ازرق را
میزبان آمد آنچه باید کرد		از گلاب و بخور و شربت و خورد
چون شه از خوردهای خوش پرداخت		می روان کرد و بزم شادی ساخت
شاه چون خورد ساغری دو سه می		از گل جبهتش برآمد خوی
گفت کای میزبان زرین کاخ		جایگاهت خوش است و برگ فراخ
لیکن این شصت پایه کاخ بلند		کاسمان بر سرش رود به کمند
از پس شصت سال کز تو گذشت		چون توانی به زیر پای نوشت
میزبان گفت شاه باقی باد		کوثرش باده حور ساقی باد
این ز من نیست طرفه من مردم		از چنین پایه مانده کی گردم
طرفه آن شد که دختریست چو ماه		نرم و نازک چو خز و قاقم شاه
نره گاوی چو کوه بر گردن		آرد آینجا گه علف خوردن
شصت پایه چنان برد یکدست		که نسازد به هیچ پایه نشست
گاوی آنگه چه گاو چون پیلی		نکشد پیه خویش را میلی
به خدا گر در این سپاه کسی		از زمین برگرایدش نفسی
زنی آنگه به شصت پایه حصار		بر برد چون عجب نباشد کار
چونکه سرهنگ این حکایت گفت		شه سرانگشت خود به دندان سفت
گفت از اینگونه کار چون باشد		نبود ور بود فسون باشد
باورم ناید این سخن به درست		تا نبینم به چشم خویش نخست
وآنگه از مرد میزبان درخواست		تا کند دعوی سخن را راست
میزبان کاین شنید رفت به زیر		کرد با گاو کش حکایت شیر
سیمتن وقت را شناخته بود		پیش از آن کار خویش ساخته بود
زیور و زیب چینیان بربست		داد گل را خمار نرگس مست
ماه را مشک راند بر تقویم		غمزه را داد جادوئی تعلیم
چشم را سرمه فریب کشید		ناز را بر سر عتیب کشید
سرو را رنگ ارغوانی داد		لاله را قد خیزرانی داد
در بر آمود سرو سیمین را		بست بر ماه عقد پروین را
درج یاقوت را به در یتیم		کرد چون سیب عاشقان به دو نیم
تاج عنبر نهاد بر سر دوش		طوق غبغب کشید تا بن گوش
زنگی زلف و خال هندو رنگ		هردو بر یک طرف ستاده به جنگ
شه که تختش بود ز تخته عاج		ناگزیرش بود ز تخت وز تاج
شبه خال بر عقیق لبش		مهر زنگی نهاده بر رطبش
فرقش از دانهای در خوشاب		بسته گرد مه از ستاره نقاب
گوهر گوش گوهر آویزش		کرده بازار عاشقان تیزش
ماه را در نقاب کافوری		بسته چون در سمن گل سوری
چونکه ماه دو هفته از سر ناز		کرد هر هفت از آنچه باید ساز
پیش آن گاو رفت چون مه بدر		ماه در برج گاو یابد قدر
سر فرو برد و گاو را برداشت		گاو بین تا چگونه گوهر داشت
پایه بر پایه بر دوید به بام		رفت تا تخت پایه بهرام
گاو بر گردن ایستاد به پای		شیر چون گاو دید جست ز جای
در عجب ماند کاین چه شاید بود		سود او بود و در نیافت چه سود
مه ز گردن نهاد گاو به زیر		به کرشمه چنان نمود به شیر
کانچه من پیش تو به تنهائی		پیشکش کردم از توانائی
در جهان کیست کو به زور و به رای		از رواقش برد به زیر سرای
شاه گفت این نه زورمندی تست		بلکه تعلیم کرده‌ای ز نخست
اندک اندک به سالهای دراز		کرده بر طریق ادمان ساز
تا کنونش ز راه بی‌رنجی		در ترازوی خویشتن سنجی
سجده بردش نگار سیم اندام		با دعائی به شرط خویش تمام
گفت بر شه غرامتی‌ست عظیم		گاو تعلیم و گور بی‌تعلیم؟
من که گاوی برآورم بر بام		جز به تعلیم بر نیارم نام
چه سبب چون زنی تو گوری خرد		نام تعلیم کس نیارد برد
شاه تشنیع ترک خود بشناخت		هندوی کرد و پیش او در تاخت
برقع از ماه باز کرد و چو دید		ز اشک بر مه فشاند مروارید
در کنارش گرفت و عذر انگیخت		وآن گل از نرگس آب گل می‌ریخت
از بدو نیک خانه خالی کرد		با پریرخ سخن سگالی کرد
گفت اگر خانه گشت زندانت		عذر خواهم هزار چندانت
آتش گر زدم ز خود رائی		من از آن سوختم تو بر جائی
چون ز فتنه گران تهی شد جای		پیش خود فتنه را نشاند از پای
فتنه بنشست و برگشاد زبان		گفت کای شهریار فتنه نشان
ای مرا کشته در جدائی خویش		زنده کرده به آشنائی خویش
غمت از من نماند هیچ به جای		کوه را غم در آورد از پای
خواست رفتن از مهربانی من		در سر مهر زندگانی من
شه چو بر گوش گور در نخجیر		آن سم سخت را بدوخت به تیر
نه زمین کز گشادن شستش		آسمان بوسه داد بر دستش
من که بودم در آن پسند صبور		چشم بد را ز شاه کردم دور
هرچه را چشم در پسند آرد		چشم زخمی در او گزند ارد
غبنم آمد که اژدهای سپهر		تهمت کینه بر نهاد به مهر
شاه را آن سخن چنان بگرفت		کز دلش در میان جان بگرفت
گفت حقا که راست گوئی راست		بر وفای تو چند چیز گواست
مهرهائی چنان به اول بار		عذرهائی چنین به آخر کار
ای هزار آفرین بر آن گهری		کارد ز طبع این چنین هنری
این گهر پاره گشته بود به سنگ		گر نبودی حفاظ آن سرهنگ
خواند سرهنگ را و خوشدل کرد		دست در گردنش حمایل کرد
تحفهای بزرگوارش داد		بر یکی در عوض هزارش داد
از پس چند چیزهای لطیف		ری بدو داد با دگر تشریف
شد سوی شهر شادی انگیزان		کرد در بزم خود شکرریزان
موبدان را به شرط پیش آورد		ماه را در نکاح خویش آورد
بود با او به لهو و عشرت و ناز		تا برین رفت روزگار دراز