دوران سلجوقی

عصر سلجوقى يکى از درخشان‌ترين دوره صنايع اسلامى است که با پيروى از سنت‌هاى گذشته، هنرهاى مختلف به‌خصوص معمارى به‌حد اعلاى شکوفايى خود رسيد.

در هنر سفال‌سازى ساخت انواع ظروف سفالين توسعه يافت. در دوره سلجوقي، کاشان، جرجان و نيشابور داراى کارگاه‌هاى معتبرى بود و ظروفى نازک با تزئيناتى برجسته به‌صورت شاخ و برگ و ساقه گياهان و گل‌ها يا خطوط کوفى و اسليمى توليد مى‌شد. ظروف مشبک نيز از توليدات اين دوره بود.

برخى از ظروف مشبک را به‌صورت دو پوسته يا دو جداره توليد مى‌کردند که پوستهٔ خارجى براى زيبايى و پوستهٔ داخلى در کاربرد مفيد ظرف دخالت داشته است. اين‌گونه ظروف دو پوسته را به شکل پرنده و صراحى و تنگ ساخته‌اند. بيشتر آنها به شکل مرغ و خروس هستند و به همين 'مرغ صراحي' نام يافته‌اند. هر دو پوسته را جداگانه مى‌ساخته‌اند و سپس بهم متصل کرده و پس از پرداخت و لعاب‌کارى مى‌پخته‌اند.

روشى که در سدهٔ ششم هجرى در اغلب ميدان‌هاى فرهنگ سفال اسلامى دوره سلجوقى متداول شد به نقاشى زير لعاب يا قلم مشکى معروف گرديده است. مراکزى که عموماً در اين شيوه توليداتى را عرضه داشته‌اند عبارتند از: جرجان، نيشابور، سمرقند، آمل و ساري

سفال بدون لعاب و لعاب‌خوردهٔ دورهٔ سلجوقى طرح‌هاى تزئينى برجسته‌اى دارد که به تقليد از صنايع فلز و گچ ايجاد شده است. تزئين کوزه و آبخورى و خمره‌هاى کوچک به‌وسيلهٔ قالب انجام مى‌شد و روش قديمى‌تر آن تزئين با مهر به طريق فشرده و با استامپ بوده است. اين ظروف سفالى بدون لعاب عبارتند از اشکال پرندگان، جانوران و طرح‌هاى گياهى و کتيبه‌ها و نقوش هندسى و انسانى .