لهستان

لهستان به واسطه آنکه بين جامعه اقتصادى اروپا و اتحاد شوروى سابق و همچنين بين اروپاى شمالى و جنوبى واقع شده مى‌تواند به لحاظ مکانى از موقعيت خويش در توسعه مناطق آزاد، و استفاده بهتر از آنها به خوبى بهره بگيرد. بدين لحاظ بيشتر مناطق در حول و حوش بنادر درياى بالتيک و در طول رودخانه‌هاى uistula river و adlra قرار گرفته‌اند. راه‌آهن سراسرى که در طول رودخانه‌ها، بنادر را به يکديگر متصل مى‌سازد، کمک قابل توجهى به فعاليت‌هاى اقتصادى مناطق آزاد مى‌کند.

وجود نيروى کار ارزان و بيکار نيز، به‌عنوان مزيت نسبى اين مناطق در توليدات آنها به شمار مى‌آيد.

سابقه مناطق آزاد در لهستان

سابقهٔ مناطق آزاد در لهستان، به سال‌هاى قبل از ۱۹۴۰ ميلادى بر مى‌گردد، (هنگامى که منطقه آزاد گمرکى و بندر گدريا Gdyria شروع به فعاليت نمودند) اما پس از سه سال که از شروع اين فعاليت ناموفق گذشت، به دليل شرايط سياسى و اقتصادي، فعاليت‌ها در اين منطقه پايان يافت تا اينکه در سال ۱۹۸۰ ميلادى در رابطه با اصلاحات اقتصادي، اين فعاليت‌ها در لهستان مورد توجه قرار گرفت. اين بار بخش خصوصى مبتکر اين فعاليت‌ها بود.در نوامبر ۱۹۸۳ ميلادى رئيس‌جمهور سابق لهستان - آقاى زوزينسکى (J.soszynsky)، که خود صاحب يک شرکت بزرگ لهستانى است، تأسيس منطقه آزاد تجارى را در بندر سژچين سوينويچ (Szczecin - Swinouyscie) پيشنهاد کرد. معافيت‌هاى گمرکي، از ويژگى‌هاى اصلى اين منطقه آزاد محسوب مى‌شد. در عين حال بايد برخى مقررات پولى و مالياتى را نيز بدان ويژگى افزود.

در سال ۱۹۸۷ پيشنهاد تأسيس مناطق آزاد پذيرفته و به اجراء گذاشته شد. البته اين مناطق توسط مقامات دولت مرکزى اداره مى‌شدند. در سال ۱۹۸۸ پيشنهاد ايجاد منطقه آزاد ديگري، در ورشو مطرح گرديد. به‌طور کلى مى‌توان گفت: تحت تأثير موفقيت‌هاى مناطق آزاد، در برخى کشورها مانند: چين، کره، جنوبي، هنگ‌کنگ و ... مقامات لهستان تشويق مى‌شدند، که اين مناطق را گسترش دهند. U.N.Op.Cit.P.376 به‌طورى که در ژوئن سال ۱۹۸۹دولت لهستان خاطر نشان کرد، که مناطق آزاد گمرکى (هفتگانه) در هفت منطقه:

سژچين سوتور (Szczecin - Swinojscie)، دالو - کالوبرژيک (Darlowo - Kalobrzeg)، ميزيوراواى ساکى سيکايسچ (Jeziara Wysokie - Cigaicice)، وروکلاو - پولويچ (Wroclaw - Popowice)، کدزيرزين - کوزل (Kedzierzyn - Kozle) استکا (Ustka)، گليويچ (Gliwice)، تأسيس خواهند شد. اين عمل اولين قدم‌هاى عملى به‌سوى پديد آمدن اينگونه مناطق در لهستان محسوب مى‌شود.

مناطق آزاد در لهستان، بيشتر به‌منظور اصلاحات اساسى اقتصادي، بدين ترتيب اهداف مناطق آزاد لهستان را از اين زاويه بايد مورد توجه قرار دهد. در همين راستا است، که در ابتدا مناطق آزاد اقتصادى در اين کشور، از نوعى تأمين مالى خوداتکاء برخوردار بوده‌اند. بعداً به‌تدريج اهداف ملى به اهداف منطقه‌اى افزوده شدند. در حال حاضر وجه مشترک اهداف مناطق آزاد در لهستان تأکيد بر فعاليت‌هاى خدماتى و کارخانه‌اى مى‌باشد، در مورد خدمات تأکيد برروى بخش تجارت خارجى است و فعاليت در اين قلمرو در زمينه‌هاى مختلفى مانند: حمل و نقل، بسته‌بندي، برچسب زدن، خدمات جهانگردى و ... مورد توجه است، و پيشنهادهاى جديدى مانند: خدمات کسب و کار نوين، بانکداري، ارتباط از راه دور، اطلاعات وجود دارند، که مدنظر قرار گرفته‌اند. (U.N.Op.Cit.P.377)

اما در مورد صنعت به صنايع غذائى و جهانگردى توجه شده ولى در عين حال برنامه صنايعى با تکنولوژى بالا در دست بررسى مى‌باشد. البته اکثر طرح‌ها، خدماتى است، اما در عين حال به گسترش صنعت نيز توجه مى‌شود. بدين لحاظ نياز به سرمايه‌گذارى‌هاى زيربنائى اندکى وجود دارد و در نتيجه کمک بودجه‌اى قابل توجهى بدانها صورت نمى‌گيرد. بيشتر طرح‌ها دراين مناطق آزاد، معطوف به نيروى کار بوده و کمتر سرمايه‌بر است. ( U.N.Op.Cit.P.377)از لحاظ وسعت مکاني، دامنه جغرافيائى مناطق، از چند هکتار شروع شده و به چند صد هکتار نيز مى‌رسد و به‌طور متوسط وسعت بين پنجاه تا صد هکتار است. همين‌طور سطح اشتغال بين چند صد تا چندين هزار نفر در نوسان است.

اقدامات انجام شده در تاسیس و راه‌اندازی مناطق آزاد

مقامات مرکزى در لهستان بيشتر، نقش نظارت در مورد مناطق آزاد اين کشور را ايفاء کرده و بسيارى از فعاليت‌ها را بر عهده مسئولين محلى و بخش خصوصى در مناطق گذاشته‌اند. از سوى خارجيان، دو پيشنهاد عمده براى همکارى‌هاى اقتصادى در مناطق آزاد، مطرح شده است: يکى از آنها مربوط به پيشنهاد يک شرکت خصوصى خارجى به‌منظور تأسيس يک صنعت مدرن و پيشرفته در لهستان و ديگرى مربوط به پيشنهاد دولت اتريش مى‌گردد، که در رابطه با ايجاد يک منطقه آزاد ويژه است.

اقدامات انجام شده در تأسيس و راه‌اندازى مناطق آزاد شامل: ايجاد زيربناها، تأسيسات کارخانه‌اي، تسهيلات بندرى محلى و .. مى‌گردد. از جمله ويژگى‌هاى مناطق آزاد لهستان آن است، که آنها قادر به حل مشکل بازار داخلى از نقطه‌نظر توليد محصول خاصى نيستند و حتى انتقال تکنولوژى پيشرفته و جديد، به‌طور عمده مدنظر اين مناطق نيست، بلکه هدف اصلى حل مشکلات مالى محلى در کشور مى‌باشد، که به گسترش کيفى زيرساختارهاى محلى و ايجاد بندرهاى پيشرفته و تسهيلات شهرى گسترده‌تر منجر مى‌گردد. (U.N.Op.Cit.P.378.380)

هدف ديگرى که از مناطق آزاد در لهستان مدنظر است، در رابطه با تأثير مناطق آزاد بر جوامع محلي، از طريق تزريق يک روح مشارکت ملى و تشويق به کسب مهارت‌هاى جديد مى‌باشد. از سوى ديگر از نظر برنامه‌ريزان، اين مناطق مى‌توانند به‌عنوان آزمايشگاهى جهت آزمون طرح‌هاى جديدى از فعاليت اقتصادى باشند، که شامل ترتيبات و نظم جديد کارى و گردش پول مى‌گردند. همچنين درآمدهاى ناشى از گمرکات، ماليات‌ها و اجاره‌بهاها مدنظر بوده است. ساير درآمدها را مى‌توان شامل: درآمدهاى ناشى از حمل و نقل، بيمه، و سرويس‌دهى به مسافران خارجى دانست.

جاذبه‌هاى قابل لمس مناطق آزاد در لهستان، هنوز به‌وجود نيامده و بدين‌ منظور سرمايه‌گذاران، داخلى و خارجي، اقبال چندانى بدانها نداشته‌اند. اين امر هنوز ريشه در سياست‌هاى اقتصادى گذشته لهستان، که جهت‌گيرى متمرکز داشته‌اند، دارد.