سونوگرافی بارداری، هفته به هفته

سونوگرافی های دوران بارداری برای تشخیص سلامت جنین در رحم مادر بکار می‌رود و معمولاً در شرایط عادی چهار مرتبه از سوی پزشک متخصص زنان توصیه می‌گردد . همه اين اندازه‌گیری‌ها برای تعيين سن دقيق جنين و تعيين ريسک احتمال بیماری‌ها بکار می‌روند و باید توسط يک سونوگرافی دقيق اعلام شوند.

بنا به توصیه متخصصين كه خانم‌ها پیش از اقدام به بارداری  یک سونوگرافی از رحم و تخمدان‌ها داشته باشند تا از وضع سیستم باروری خود مطلع شوند. این سونوگرافی  به اطلاعات پزشک درباره سالم بودن رحم (از نظر اندازه یا وجود ناهنجاری‌ها)، وجود فیبروم ها یا پولیپ و یا کیست‌های تخمدان و بسیاری از مشکلات رحمی کمک می‌کند.اگر نیاز به درمان و پیگیری بود شخص بیمار راهنمایی‌های لازم را از پزشک خود دریافت می‌نماید.
همین طور  با سونوگرافی پیش از بارداری می‌توان زمان تخمک‌گذاری را تشخیص داد  مخصوصاً در زنانی که قاعدگی‌های  نامنظم دارند یا دچار ناباروری هستند. میزان تعداد فولیکول، اندازه آن و زمان دقیق تخمک‌گذاری در روزهای 12 تا 16 عادت ماهیانه بررسی می‌شود.
معمولاً زنان باردار که دوره حاملگی بدون مشکلی را طی می‌کنند  تا انتهای دوران بارداری خود چهار سونوگرافی انجام می‌دهند که شامل :

سونوگرافی اول بارداری: در اولین سونوگرافی دوران بارداری ، که معمولاً بین هفته پنجم تا هفتم بارداری و از روی  شکم انجام می‌پذیرد ، قلب جنین را می‌توان دید و حتی  صدای قلب جنین شنیده می‌شود. آنچه پزشکان در این  سونوگرافی بررسی می‌کنند اندازه‌گیری قد جنین از نوک سر تا پایین باسن است که از طریق آن می‌توانند سن دقیق بارداری و تشخیص بارداری خارج رحمی و تعیین جنین یک‌قلو و یا دوقلو را مشخص کنند .
البته توسط سونوگرافی ترانس واژینال نيز می‌توان در هفته چهار و نیم بعد از اولین روز آخرین سیکل عادت ماهانه قلب جنین را پیدا كرد و دقیق تر قلب و رشد جنین را بررسی نمود .
• سونوگرافی غربالگری سه ماه اول بارداریNT:
سونوگرافی NT همراه با آزمایش خونِ میزان احتمال بروز ناهنجاری‌های ژنتیکی را در جنین تشخیص خواهد داد ، زمان انجام این  سونوگرافی از ابتدای هفته 11 تا انتهای هفته 13 بارداری صورت می‌پذیرد. میزان دقیق بودن سونوگرافی ، در تشخیص ناهنجاری‌های جنین حدود 75 درصد می‌باشد و اگر با آزمایش خون همراه شود، صحت آن‌ها به 85 درصد می‌رسد.
این آزمایشات جهت بررسی برخی از آنومالی‌ها مانند احتمال خطر سندرم داون، تريزومی21، 18 و تريزومی 13 صورت می‌پذیرد. تریزومی به معنای وجود اختلال در تعداد کروموزم ها می‌باشد. در سونوگرافی NT مقدار مايع در پشت گردن جنين اندازه‌گیری می‌شود كه در جنینی که به سندرم داون مبتلا می‌باشد تمايل به افزايش دارد. فقدان استخوان بينی (NB) (Nasal Bone) هم به هنگام بررسی سونوگرافی می‌تواند مشخص‌کننده  ابتلا جنين به سندرم داون باشد.
• سونوگرافی تعيين جنسيت و بررسی اندام‌های جنین:
این  سونوگرافی معمولاً بعد از هفته شانزدهم برای تشخیص ناهنجاری‌های جنینی توسط پزشک متخصص درخواست می‌گردد .مابین هفته‌های 16 تا 19 بارداری می‌توان جنسیت، دست و پا، تعداد انگشتان، صورت، وضع لب‌ها، گوش، چشم، دیافراگم، ستون فقرات، کلیه‌ها، مثانه و معده پر از مایع و چهار حفره‌ای بودن قلب جنین را تشخیص داد . البته انجام اين سونوگرافی الزامی نيست.
مسئله دیگر اندازه‌گیری عرض گردن است که اگر بالاتر یا مساوی با۳ میلی‌متر باشد، آزمایش آمنیوسنتز (نمونه‌برداری از پرزهای جنینی شناور درون مایع آمنیون) تجویز می‌گردد تا احتمال وجود هرگونه اختلال کروموزمی بررسی شود.
• سونوگرافی میزان رشد جنین و بررسی اندام‌ها: این  سونوگرافی در هفته بیست و دوم بارداری صورت می‌پذیرد و جنین از بالا تا پایین چک می‌شود. آنچه ، به دقت مشاهده و بررسی می‌گردد اعضای داخلی جنین به خصوص قلب و مغز می‌باشد.همین طور میزان رشد اندام‌های جنین و بند ناف و جفت و میزان مایع آمنیوتیک هم چک می‌شود.
اكو كارديوگرافی قلب جنین زمانی توسط متخصص درخواست می‌گردد که در خانواده‌ای یک کودک با ناهنجارهای قلبی یا سایر ناهنجاری‌ها به دنیا آمده باشد ، در این صورت مادر بایستی با مراجعه به سونوگرافیست اکولوژیست مورد بررسی دقیق‌تری انجام گیرد.
• سونوگرافی پایانی بارداری :
پس از سه ماه دوم و در طول سه ماه سوم  اندام‌های داخلی جنین شکل‌گرفته و اکنون  زمان وزن گیری جنین است. سونوگرافی 28 هفته پایه  برای تعیین وزن جنین صورت می‌گیرد که از روی منحنی‌های استاندارد وزن ایده آل (با توجه به هفته) اندازه‌گیری می‌شود. دور سر، طول استخوان ران،  دور شکم اندازه گرفته خواهد شد ، و روی منحنی قرارگرفته  و وزن جنین تخمین زده می‌شود.
اگر چنانچه پس از هفته سی‌ام بارداری  اندازه جنين و سن جنین تطابق نداشت و این اختلاف بیش از دو هفته تفاوت نشان داده می‌شد احتمالاً  رشد جنین در این هفته‌ها کافی نبوده که در اين صورت در سونوگرافی بایستی  خون‌رسانی به جنین بررسی گردد نوع دیگری از سونوگرافی  با نام کالر داپلر پیشنهاد می‌گردد.
• سونوگرافی داپلر: این  سونوگرافی به منظور بررسی،میزان خون‌رسانی در زمینه‌های مثل مقاومت جریان خون، میزان جریان خون جفت، مقاومت جریان مغز انجام می‌شود. این  سونوگرافی معمولاً پس از هفته بیست و هشتم بارداری انجام می‌گردد.
سونوگرافی سه بعدی و چهاربعدی در بارداری:
این نوع سونوگرافی ها اغلب  در مورد تشخیص اولتراسونوگرافی در حاملگی مورد استفاده قرار می‌گیرد  که متداول‌ترین آن سونوگرافی دو بعدی است . در سونوگرافی سه بعدی ، برخلاف سونوگرافی دو بعدی که امواج صوتی مستقیماً فرستاده می‌شوند، امواج از زوایای مختلف تابانده شده و دریافت می‌گردند . لذا ، تصاویر سه بعدی و دقیق‌تری از جنین به دست می‌آید که علاوه بر طول و عرض، عمق هم دارد. اسکن اندام می‌تواند به شکل دستی و از سوی سونوگرافیست یا با دستگاه‌های جدیدتر، توسط پروپ دستگاه صورت گیرد و تصویر سه بعدی ارائه دهد.
استفاده کلینیکی این روش سونوگرافی عمدتاً در مورد تحقیقات پزشکی روی جنین است ، گرچه اخیراً در بین مادران باردار محبوبیت خاصی پیداکرده زیرا مادر می‌تواند رفتارهایی مانند خميازه کشيدن، سکسکه يا مکيدن شست را مشاهده نماید .
سونوگرافی چهاربعدی مشابه  سونوگرافی سه بعدی است با این تفاوت که در سونوگرافی چهاربعدی تصاویر تأخیر ندارند و زمان فعلی حرکت جنین را نشان می‌دهد، يعني بُعد زمان به آن اضافه می‌شود. در سونوگرافی چهاربعدی، سرعت سه بعدی بالا می رود و قطعات تصویر سریع پشت سر هم قرار می‌گیرند و حرکات جنین مثل بازو بسته کردن دهان و حرکت دادن دست‌ها و پاها کاملاً  دیده می‌شود.
گزارش طبیعی و نرمال سونوگرافی سه بعدی و چهاربعدی در حاملگی نبایستی این تصور اشتباه را ایجاد کند که هیچ نوع مشکلی برای جنین وجود ندارد و انجام آزمایشات روتین بارداری  برای تمامی خانم‌های باردار جدا از انجام این  سونوگرافی الزامی است .
بهترین زمان انجام سونوگرافی سه بعدی و چهاربعدی در بارداری ،مابین هفته 24 تا 32 بارداری است که توسط آن مشکلات مادرزادی از قبیل لب شکری ، شكاف كام (كام شكری) ، اسپاینا بیفیدا ( نقایص ستون فقرات و نخاع جنین) و مشکلات مادرزادی قلب جنین و نقایص اندام جنین نظیر چند انگشتی و پا چماقی و غیره را با آن تشخیص داد .
در مورد تعیین جنسیت جنین  سونوگرافی سه بعدی و چهاربعدی در هفته 16 حاملگی با دقت بسیار بالایی قادر به تشخیص جنسیت جنین می‌باشد .این نوع سونوگرافی ها بین 15 تا 30 دقیقه زمان می‌برد.
نكته : سونوگرافی سه بعدی بایستی در شرایط خاص انجام شود و همه زنان باردار نیاز به انجام این‌گونه سونوگرافی ندارند."
• تست بیوفیزیکال پروفايل: این  سونوگرافی به طور معمول  در اواخر بارداری انجام می‌شود و به طور کلی سلامت جنین و حرکاتش مورد کنکاش قرارگرفته  و در اين تست، با انجام سونوگرافی مقدار مایع آمنیوتیک و حرکات تنفسی و اندام‌های جنین ثبت و نمره از1 تا 10 داده می‌شود.
در صورت نیازبیوفیزیکال پروفایل ممکن است در سه روز متوالی انجام شود تا مقایسه‌ای با روزهای قبل شود.

• آزمون بدون استرس: این آزمایش در هفته‌های 38 تا 42 بارداری گرفته می‌شود. و ممکن است ابتدای سه ماه سوم نیز درخواست گردد. در این  سونوگرافی حرکات جنین  در طی یک دوره زمانی 20 دقیقه‌ای ثبت و ارتباط آن با افزایش ضربان قلب جنین بررسي می‌شود، معمولاً اين آزمون‌ها برای ارزیابی سلامت جنین به خصوص در موارد کاهش رشد جنین و نیز کم بودن حرکات جنین و زایمان دیررس ( زایمان پس از هفته 42 بارداری ) و کاهش مایع آمنیوتیک کیسه آب در خانم‌هایی دچار سوراخ شدگی کیسه آب جنین می‌گردند  و یا در مورد حاملگی‌های پرخطر انجام می‌شود و در نهايت پزشک متخصص زنان تصمیم می‌گیرد که آیا جنین تحت فشار است و زایمان باید سریع تر صورت گیرد یا ادامه بارداری خطری برای جنین ندارد.
معيار تعيين سلامت و سن جنين توسط سونوگرافی های بارداری :
• BPD نشان‌دهنده اندازه قطر مابين دو استخوان گيجگاه جمجمه جنين می‌باشد.
• HC نشان‌دهنده اندازه محيط دور سر جنين است.
• AC به معنای  محيط دور شکم جنين است.
• FL طول استخوان ران جنين را نشان می‌دهد.
• CRL  قد نشسته جنين - CRL قابل‌قبول به منظور اندازه‌گيري NT در ايران 81- 39 میلی‌متر است.
• NT يعني اندازه چين پشت گردن جنين که برای تست سلامت جنين اهميت دارد و باید دقيق باشد. مقدار نرمالNT باCRL حدود39 ميل‌متر،2/1 میلی‌متر و باCRL حدود81 میلی‌متر،1/2 ميليمترست.
انجام دادن سونوگرافی بیش از حد معمول برای جنین زیان آور است . اما  امروزه بیشتر خانم‌های باردار زیاد سونوگرافی می‌کنند تا مطمئن شوند که جنین سالم می‌باشد ولی پیشنهاد می‌شود که انجام سونوگرافی در طول بارداری حتماً با نظر مستقیم پزشک انجام گیرد و خودسرانه به انجام سونوگرافی نپردازید.
همچنین سونوگرافی ها نیز دارای درصد خطا و اشتباه می‌باشند و این موضوع در ماه‌های پایانی بارداری بیشتر بچشم می‌خورد.