تقویت حافظه کودک، آیا اطلاعات عمومی کافیست؟

جام‌جم: او مي‌گويد يك ببر درون خانه دارد كه هر روز به حمامش مي‌برد و آنقدر مي‌شويدش كه حسابي تميز شود. او مي‌گويد اگر به اين ببر غذا ندهد او از دست كس ديگري غذا قبول نمي‌كند.

عاطفه وقتي تعريف مي‌كند كه هر روز به دم ببرش روبان مي‌بندد و مو‌هايش را شانه مي‌كند چشم‌هايش آنچنان برقي مي‌زند كه حتي وقتي در بازي غرق مي‌شود نيز اينگونه نمي‌شود. او آنچنان قشنگ براي دوستان هم‌سن و سالش از اين حيوان دست‌آموز حرف مي‌زند كه بچه‌ها كاملا باور مي‌كنند او راست مي‌گويد. ولي وقتي مادرش حرف‌هاي او را مي‌شنود خنده‌اش مي‌گيرد از اين‌كه عاطفه از يك گربه كوچك هم مي‌ترسد چه رسد به يك ببر اما هر چه مي‌كند نمي‌تواند با تخيل دخترش مقابله كند.

اين يك واقعيت است كه كودكان در سنين پيش از دبستان علاقه بسيار زيادي به بازي‌ها و موضوعات تخيلي پيدا مي‌كنند. زندگي يك كودك در سن پيش از مدرسه، از محدوديت‌هاي بسيار تشكيل شده به طوري كه او بر اساس نظر پدر و مادر خود زندگي مي‌كند. در واقع كودك به بازي‌هاي خيالي علاقه دارد زيرا مي‌تواند آن طور كه مي‌خواهد باشد و زندگي كند؛ خارج از قيد و بندها و محدوديت‌هايي كه والدين براي او تعيين كرده‌اند. هيچ كودك 3 ساله‌اي اجازه ندارد كه به تنهايي از خانه خارج شود، به تنهايي غذاي دلخواه خود را بخورد و حتي لباسي را كه دوست دارد بخرد. در اين سن، كودك كاملا به والدين خود وابسته است البته مي‌تواند اظهار نظر كند اما تصميم‌گيري اصلي و قطعي با والدين است. پس كودكان هنگامي‌كه با مكان‌هاي تازه يا تجربه‌هاي جديد روبه‌رو مي‌شوند از شيوه‌اي متفاوت استفاده مي‌كنند، آنها قوه تخيل خود را به كار مي‌برند. زماني كه به يك كودك 4 ساله اجازه مي‌دهيم تا به تنهايي به مدرسه برود و برگردد او احساس مي‌كند كه يك فرمانده است و سوار بر اسب از يك قلعه به قلعه ديگر در حركت است. زندگي يك كودك 4 ساله خيلي معمولي و خسته‌كننده به نظر مي‌رسد اما اگر تصور كند كه يك مامور آتش‌نشاني است حس مي‌كند مثل يك قهرمان زندگي مي‌كند.

مانع خيال‌پردازي نشويد

خيال‌پردازي در دوره كودكي اهميت زيادي دارد زيرا يك كودك علاوه بر اين كه مي‌تواند زندگي خود را تغيير دهد و شرايط تازه‌اي را براي خود خلق كند، از شرايط تازه‌اي كه ايجاد كرده مي‌تواند دانستني‌هاي جديدي نيز بياموزد. به طور مثال وقتي كه يك كودك 4 ساله كلاه آشپزي بر سرش مي‌گذارد، پيش‌بند آشپزي مي‌بندد و تصور مي‌كند كه آشپز است، احساس استقلال و مسووليت‌پذيري سبب مي‌شود كه به اطراف خود توجه بيشتري داشته باشد، همراه با پدر و مادر خود آشپزي كند، موادي را كه استفاده مي‌كند به خاطر بسپارد و از اين كه هر بار بر دانسته‌هاي خود مي‌افزايد، خوشحال شود. بزرگسالان از دنياي پيرامون خود اطلاعات زيادي به دست مي‌آورند و براي فراگيري بيشتر، تجربيات خود را نيز مورد استفاده قرار مي‌دهند؛ اما كودكان از استعدادي برخوردارند كه لازم است توسط والدين پرورش يابد. آنها با به‌كارگيري قوه تخيل خود نه‌تنها دانستني‌هاي تازه‌اي از دنياي اطراف خود به دست مي‌آورند بلكه مي‌توانند آن طور كه دوست دارند باشند و زندگي كنند.

چگونه كودك خيال‌پردازي مي‌كند

از آنجا كه مهارت‌هاي كلامي‌ كودك در سنين پيش از مدرسه هنوز چندان پيشرفت نكرده است بسختي مي‌توان فهميد كه او دقيقا به چه چيزي فكر مي‌كند، ‌اما مي‌توان نشانه‌هاي تخيل او را در تقليد كردن‌هاي او از آنچه كه در اطرافش مي‌بيند، تشخيص داد، اين رفتارها عموما بين 18 ‌تا 20 ماهگي شكل مي‌گيرد، كودك شما ممكن است دقيقا كارهايي را كه شما انجام مي‌دهيد تقليد كند، برنامه روزانه‌اي را كه براي او ‌ريخته‌ايد روي عروسك‌هايش پياده كند به آنها غذا بدهد يا آنها را بخواباند. از اين رو تخيل قوي در كودك بسيار بيشتر از آنچه كه والدين فكر مي‌كنند مي‌تواند در مسير زندگي به او كمك كند.‌

نقش والدين در تقويت تخيل‌‌

متخصصان كودك بر اهميت 3 سال اول زندگي بسيار تاكيد مي‌كنند، چرا كه هر كاري كه والدين انجام مي‌دهند از بازي كردن تا خوردن و ‌راه رفتن و كتاب يا شعر و آواز خواندن به مغز او كمك مي‌كند تا فعاليت بيشتري انجام دهد. هرگاه كودك خود را در برابر تصاوير، ‌صداها و حس‌هاي جديد قرار دهيد در واقع مغز او را در برابر دنيايي بزرگ‌تر و هيجان‌انگيزتر قرار داده‌ايد. ‌هنگامي‌كه تخيل خود را به همراه او به كار گيريد، مثلا بگوييد نگاه كن من يك ببر هستم، توي يك جنگل بزرگ يا فرض كن مي‌خواهيم به ‌خانه مادربزرگ برويم در واقع مغز او را وادار مي‌كنيد تا پيوندها و مسيرهايي تشكيل دهد كه به ايجاد خلاقيت و تخيل در او منجر خواهد ‌شد.‌

تاثيرات خيال‌پردازي‌‌

معمولا دامنه لغات كودكاني كه به بازي‌هاي تخيلي علاقه نشان داده يا به داستان‌ها و كتاب‌هايي كه ديگران برايشان مي‌خوانند، گوش ‌مي‌دهند، بسيار وسيع‌تر است. ‌از سوي ديگر، نقش ‌بازي كردن و وانمود كردن اين امكان را براي كودك فراهم مي‌كند تا آن كسي باشد كه دوست دارد احساسات ‌منفي‌اش را كشف و بررسي كند، چيزهايي را كه تاكنون ياد گرفته تمرين كند و اوضاع را به آن صورتي كه دوست دارد دربياورد، حتي با ‌داستان‌هاي خود مي‌تواند در شرايط خاص جلوي ترس را بگيرد و آن را كنترل كند.

‌همچنين روياپردازي پيرامون موقعيت‌هاي تخيلي نحوه تفكر خلاقانه را به كودك آموزش مي‌دهد و مي‌تواند يك ابزار بسيار مفيد در فرآيند ‌حل مساله توسط كودك باشد، افرادي كه در زمان خردسالي داراي تخيلي قوي هستند، معمولا اين قابليت‌ را در بزرگسالي حفظ مي‌كنند ‌و در نتيجه نتايج بهتري در فرآيندهاي حل مسائل به دست مي‌آورند. به عنوان نمونه در طول زندگي افرادي كه در كودكي تخيل قوي‌تري ‌داشتند مشخص كردند كه اين افراد هنگام برخورد با چالش‌ها يا مشكلات غيرمترقبه مي‌توانند از منابع و گزينه‌هاي بيشتري براي پيدا ‌كردن راه‌حل مناسب استفاده كنند.‌

موانع خلاقيت ‌

يكي از موانع بروز خلاقيت در كودكان ناآگاهي پدر و مادر با اين واژه است چرا كه اين عدم شناخت سبب مي‌شود هيچگاه والدين نتوانند ‌براي پرورش و شكوفايي خلاقيت كودك خود برنامه‌ريزي و اقدام صحيح كنند پس ناخواسته استعدادهاي كودكشان را هدر مي‌دهند. از ‌جمله موانع ديگر، ايجاد رقابت ميان كودكان است. به‌طور معمول اگر كودكان احساس كنند كه كار آنها توسط والدين ارزش‌گذاري خواهد ‌شد يا به بهترين كار جايزه يا پاداش مي‌دهند بيشتر از آن كه به انجام بهتر كار بينديشند به كسب آن جايزه فكر مي‌كنند ضمن اين كه ‌گاهي اين رقابت‌ها به ستيزه‌جويي ميان كودكان تبديل مي‌شود و سبب مي‌شود تا آنها نتوانند از توانايي‌ها و استعدادهاي واقعي خود ‌استفاده كنند.

در فرهنگ‌هايي كه به جنسيت كودك اهميت مي‌دهند ناخواسته علايق و خلاقيت‌هاي كودكان از ياد مي‌روديكي ديگر از اين موانع تاكيد بيش از حد والدين بر هوش و حافظه كودك است. بسياري ناآگاهانه كودك خود را فقط با هدف ‌تقويت مهارت‌هاي حافظه‌اي تربيت مي‌كنند و براي حافظه و هوش كودك اهميت زيادي قائل هستند. آنها نمي‌دانند كه تنها اطلاعات ‌عمومي‌ و داشتن حافظه قوي براي تكامل و رشد فكري كودك كافي نيست به همين خاطر از پرورش ساير توانمندي‌هاي ذهني كودك ‌غافل مي‌‌مانند. تاكيد بر جنسيت كودكان هم از جمله اين موارد است و مانع مهم در رشد خلاقيت كودكان مي‌شود. در فرهنگ‌هايي كه به ‌جنس كودك اهميت مي‌دهند ناخواسته علايق و خلاقيت‌هاي آن كودكان نيز زير پا گذاشته مي‌شود.

‌والديني كه در خانه قوانين دست و پاگير و خشك برقرار مي‌كنند نظير درس خواندن راس ساعت معين يا خوابيدن راس فلان ساعت، كودك ‌را كم‌كم دچار قالبي تكراري مي‌كنند كه اين رفتارهاي كليشه‌اي كاملا متضاد با رشد خلاقيت است. ‌ارزيابي پي‌درپي با رفتارهاي كودك و زير ذره‌بين بردن او امنيت خاطر كودك را مختل مي‌سازد و ترس از اشتباه را در وي تقويت مي‌كند و ‌چنانچه ترس در كودك حال مرضي پيدا كند آن وقت جرات ابراز هرگونه انديشه جديد و انجام كارهاي خلاق در وي از بين مي‌رود. ‌روياپردازي پيرامون موقعيت‌هاي تخيلي نحوه تفكر خلاقانه را به كودك آموزش مي‌دهد و مي‌تواند يك ابزار بسيار مفيد در ‌فرآيند حل مساله توسط كودك باشد. بيهوده شمردن تخيلات كودك نيز از جمله موارد ديگر است كه مانع رشد خلاقيت وي مي‌شود. تخيل كودك اساس خلاقيت اوست و ‌چنانچه تخيلات در روياهاي كودك را با بي‌توجهي، تمسخر يا بيهوده انگاشتن روبه‌رو سازيم در واقع سرچشمه خلاقيت او را خشكانده‌ايم. ‌به بيان ديگر محكوم كردن خيال‌پردازي كودك و وادار كردن او به واقع‌بيني امري كاملا اشتباه است. سعي كنيم علايق درون كودك را ‌بشناسيم. بسياري از كوكان از علايق و كشش‌هاي خود نسبت به موضوعات و پديده‌هاي پيرامون اطلاع روشني ندارند يا اين كه ‌نمي‌توانند آن را به زبان بياورند. اين موضوع بايد در همان دوران كودكي مورد توجه والدين باشد.

شايد باورتان نشود عدم وجود حس شوخ‌طبعي در محيط منزل از موانع بروز خلاقيت است. شوخ‌طبعي به رشد خلاقيت كودك كمك ‌مي‌كند. اما در خانواده‌هايي كه فضاي زندگي آنها خشك و رسمي ‌است زمينه‌اي براي بروز حس شوخ‌طبعي كودك به وجود نمي‌آيد و در ‌نتيجه در چنين محيطي بسياري از كشش‌هاي خلاقانه كودك پنهان مي‌ماند. بسياري از والدين علاقه‌مندند كه كودكشان سريع رشد كند و ‌دوران كودكي را پشت سر بگذارد و حتي سعي مي‌كنند با كودك خود همانند بزرگسالان رفتار كنند. تحميل نقش‌هاي بزرگسالي به كودكان ‌روند رشد اجتماعي آنها را مختل مي‌سازد و سبب بروز رفتارهاي نابهنجار مي‌شود.‌

چطور تخيل كودكانمان را شكوفا كنيم

پس بهتر است به جاي سختگيري و رسمي‌بودن، سن و سال كودكمان را درك كنيم و با او مثل آدم‌بزرگ‌ها رفتار نكنيم. اما اگر بخواهيم تخيل فرزندمان شكوفا شود مي‌توانيم در منزل جايي را براي تغيير لباس اختصاص دهيم. (جايي كه در آن لباس‌هاي قديمي، وسايل شخصي «مانند كلاه، كتاب‌هاي جيبي، هديه‌هاي قديمي‌ و...» را نگهداري كنيد)...

مدادهاي شمعي، وسايل آبرنگ، كاغذ نقاشي و چسب را در دسترس كودكان قرار دهيم.

داستاني را براي كودك خود تعريف كنيم. لباس يكي از شخصيت‌هاي داستان را بپوشيم و با كودك خود، براساس داستان بازي كنيم. اگر داستان را كودك شما تعريف كند بهتر است. مي‌توانيد موضوع آن را با مراسم عروسي، جشن تولد يا اتفاق‌هاي ديگري كه در زندگي خود با آنها سر و كار داريد مرتبط سازيد.

تعدادي ملحفه يا پتو در دسترس كودك قرار دهيم تا بتواند خانه درست كند و يا بازي‌هاي خيالي ديگري را طراحي كند.

حتي مي‌توانيم كودك خود را تشويق كنيم كه با اسباب‌بازي‌هاي سازنده و ابتكاري بازي كند، مانند اسباب بازي‌هايي كه با كمك قطعه‌هاي مختلف مي‌توان ماشين، خانه، هواپيما و... ساخت.

همچنين مي‌توانيم قصه‌هاي موزون و آهنگين را براي فرزندمان بخوانيم و به نوبت اشعار آن را تكرار كنيم.

در اين ميان بايد در حد امكان زمان بيشتري را با كودك خود در طبيعت سپري كنيم. محل‌هايي كه براي ساختن آنها انسان دخالتي نداشته است، براي رشد قوه تخيل كودك بهتر است.

زماني كه فرزندمان، ما را به دنياي خيالي خود دعوت مي‌كند، دعوت او را بپذيريم، با او سوار قايق شويم، سوار بر سفينه فضايي در فضا پرواز كنيم و در همه موارد رهبري بازي را برعهده فرزندمان بگذاريم.

همچنين در بين اسباب‌بازي‌هاي كودك تعدادي گوش‌ماهي، سنگ‌هاي مختلف، چسب، تخته، بند، سكه، طناب و ساير وسايلي كه مي‌تواند مورد استفاده او قرار بگيرد، قرار دهيم و هنگامي‌كه با خيال‌پردازي‌هاي فرزندمان روبه‌رو مي‌شويم، او را سرزنش نكنيم و به او اجازه دهيم تا آنچه در ذهن خود دارد بيان كند.