بازگشت به کودکی گمشده

 شرق: همانطور که شعر کودک در دسته بندي هايي مثل شعر آموزشي، شعر تربيتي، مجموعه شعرهاي داستاني شخصيت محور و تک شعرهاي موضوعي تقسيم بندي مي شود، تصويرسازي اين شعرها نيز به تبعيت از نوع آن شعر خصوصيت و مشخصات خاص خود را دارند و تابع قواعد بصري خاص خود هستند.

 

در شعرهاي آموزشي، مثل شعر هايي که الفبا، اعداد يا رنگ ها را آموزش مي دهند يا شعرهايي که درباره حيوانات، اشيا، غذا ها يا آدم ها هستند، بيان تصويري مفاهيم مورد نظر شعر و کمک به القاي آن مفاهيم با ترفندهاي تصويري مورد نظر است. در اينگونه شعر ها و گونه هاي مشابه مثل شعرهاي تربيتي که شعرهايي هستند که رفتار ها را به کودک آموزش مي دهند، بيان ريتميک يک مفهوم، تنها ابزاري براي ارتباط بهتر کودک با آن است، بنابراين تصويرسازي اين دسته اشعار نيز کاملاً هدفمند و جهت دار است و هنر تصويرگر در جايي نمود پيدا مي کند که به بهترين و شيرين ترين شيوه آن مفهوم را بيان کند و از توانمندي خود جهت ايجاد جذابيت هاي بصري به شکلي که کودک از آن لذت ببرد و درس ببيند، استفاده ببرد. تصويرسازي اين دسته اشعار بايد از روشني و گويايي خوبي برخوردار باشد و کودک از در کنار هم قرار گرفتن متن و تصوير به برداشتي واحد برسد. اين بدان معنا نيست که تصويرگر نمي تواند از ايده ها و بازي هاي ذهني خود استفاده کند، اتفاقاً در اين دسته کتاب ها نمونه هاي فوق العاده زيبايي ديده مي شود که نشان از درک درست تصويرگر از مفهوم مورد نظر شعر، مخاطب و همچنين شخص خود دارد. گاهي براي به تصوير کشيدن شعرهايي که حساسيت هاي آموزشي دارند رجوع به دوران کودکي و بازسازي سلايق کودکانه در ذهني بزرگسال، کمک کننده خواهد بود.

 

ابزار ديگري که اين دسته کتاب ها را کاربردي تر و جذاب تر مي کند علاوه بر ريتم شعر و تصوير، گرافيک کتاب و استفاده از برش ها و تا هاي مختلف و وجود بازي هاي تکنيکي در چاپ است و هر چند که صفحه آرايي در همه کتاب ها بسيار مهم و تعيين کننده است اما در اين کتاب ها نقشي خاص و کليدي دارد و چون اصولاً شعر ها در اين کتاب ها حجم کمي دارند اين امکان را به طراح گرافيک مي دهند تا در چيد مان تصاوير در کنار متن از بهترين شيوه ها استفاده کند. مجموعه شعر هاي شخصيت محور نيز که در سال هاي اخير به وفور و توسط ناشران مختلف حوزه کودک و نوجوان چاپ شده اند و از استقبال عمومي خوبي نيز برخوردار بوده اند آن دسته از شعر هايي هستند که اغلب به روايت داستان ها و ماجراهايي از يک شخصيت که اغلب کودک است مي پردازند، اين شخصيت غالباً در اولين شعر کتاب به مخاطب معرفي مي شود و بقيه کتاب به بيان گوشه هايي از ماجراهاي آن شخصيت و بيان خصوصيات جزيي تر او مي پردازد. نقش شعر در اين کتاب ها تنها آهنگين کردن و جذاب کردن روايت است و هيچ کارکرد ديگري ندارد. به اين ترتيب است که تصويرگر نيز پس از طراحي يک شخصيت واحد در اين مجموعه ها به اجراي تصويري ماجراهاي آن شخصيت با رويکردي داستاني و متعهد به متن مي پردازد.متاسفانه اين دسته از کتاب ها با وجود استقبال خوب از طرف مردم، به علت حجم زياد و سريالي مطالبشان تصويرگر را دچار نوعي تکرار مي کند که خوشايند نيست مثلاً خيلي طبيعي است که در بيست شعر متوالي يک شخصيت تکرار شود اما اگر در هر صفحه اي که ورق مي خورد بيست بار تصوير يک شخصيت ديده شود بديهي است که بار تصويرسازي آن کتاب سبک شده و کارکردي صرفاً تزييني پيدا خواهد کرد.

 

در اينجاست که تصاوير الزام پيدا مي کنند تا با نگاهي سينمايي تصوير شوند. پلان بندي هاي متنوع، زواياي ديد مختلف، نماهاي باز و بسته و برش هاي هوشمندانه در ترکيبي بديع مي توانند يک شخصيت را در هر صفحه در ابعادي تازه و تصاويري خلاق به نمايش بگذارند.

 

اما آنچه به عنوان تصويرگري شعر در معناي واقعي اش نمود پيدا مي کند، تصويرگري تک شعر هاي موضوعي است که برآمده از حس ناب و لحظه اي شاعر است و تخيل و نگاه شاعرانه بر روايت و داستان گويي و هر چيز ديگري غلبه دارد. اغلب تصويرگران مايلند در اين حوزه نيز تصويرگري را تجربه کنند چون علاوه بر اينکه مي توانند در اينگونه سفارش ها آزادانه و فرامتني عمل کنند در روبه رويي با شعر درگير زايش ها و آفرينش هاي تازه و پيش بيني نشده اي مي شوند که در کارهاي بعدي شان بسيار موثر و بسيار مثبت عمل خواهد کرد.در نگاه کلي چيزي که تصويرسازي شعر را از داستان و ديگر متن هاي کودکانه جدا مي کند، فضاسازي شاعرانه است و اين عاملي است تا بشود حدس زد که يک تصوير مي تواند مربوط به يک شعر باشد يا نه. ترکيب بندي سيال و روان، رنگ هاي رقيق و مرموز و عناصر پويا مي توانند تصويري را شاعرانه کنند و برعکس آن ترکيب بندي ايستا و منطقي و رنگ هاي جرمي با وضوح بالا اغلب مناسب کتب آموزشي و تربيتي هستند.در يک مجموعه شعر با اينکه هر شعر مستقل از شعر بعد سروده شده است و از لحاظ حسي مجزا و منحصر به فرد است، اما تصويرگر بايد توان اين را داشته باشد تا روحي مشترک و يکدست را در کل تصاوير جاري کند به طوري که کتاب در مجموع تبديل به يک اثر واحد شود و اين امر از طريق ترکيب بندي و تکنيک و فضاسازي و رنگ و ديگر ترفند هاي خاص يک تصويرگر ميسر مي شود.نکته بسيار مهم در تصويرگري شعر محدود نکردن مخاطب و تحميل نکردن تصوير به اوست، به شکلي که مخاطب بتواند ذهنيت خود را نيز پس از خواندن شعر در برداشت خود به بازي بگيرد و تصوير آنقدر توضيح دهنده نباشد که کودک محدود به تصويري شود که تصويرگر از شعر دارد و کارکرد تخيل پروانه شعر با تصوير تحميل شونده زائل نشود.در شعرهاي طنز يا شعر هاي فولکلوري که براي کودکان چاپ مي شود، مي توان اين قاعده را ناديده گرفت و به روايتگري داستاني از شعر پرداخت، چرا که اين دسته از شعر ها خود از فضاي شاعرانه تا فضاي داستاني مسيري را پيموده اند که تصويرگر را ناگزير به استفاده از عناصر بصري گويا و داستاني مي کنند. در يکي دو سال اخير که نوع ديگري از شعر يعني شعر سپيد نيز به حيطه شعر کودک راه پيدا کرده است و شعر کودک مي رود تا تجربه هاي تازه اي را در اختيار مخاطبانش قرار دهد لازم است تا تصويرگري شعر نيز از تعاريف خود فراتر رفته و مرز هاي تازه اي پيدا کند.

 

منبع