کم خونی در بارداری، چه عوارضی دارد؟

كاهش هموگلوبین از رایج‌ترین مشكل تغذیه‌ای – بیوشیمی در مراقبت‌های دوران بارداری است. از هر 10 كمبود مواد مغذی خونساز، 9 كمبود در رابطه با آهن و 1 كمبود در ارتباط با اسیدفولیك است.
كمبود ویتامین 12 B  به جز در گیاهخواری انحصاری مشاهده نمی‌شود كه معمولا این مشكل، قبل از بارداری تشخیص و درمان می‌شود. كم‌خونی بارداری در رابطه با كافی نبودن ویتامین 12 B رایج نیست. بیشترین دلیل هموگلوبین كمتر از 11 گرم در یكصد سی‌سی مربوط به رقت خون كه در نتیجه افزایش حجم خون در بارداری پیش می‌آید، می‌باشد.
زمانی كه كم‌خونی تغذیه‌ای پیش می‌آید به دریافت ناكافی یك یا بیشتر مواد مغذی خون‌ساز؛ خونریزی زیاد داخلی یا خارجی؛ در ناكافی بودن ذخیره آهن و مواد مغذی خون‌ساز برای برقراری تولید هموگلوبین، و بالاخره كافی نبودن ذخیره فولات جهت بالغ یا رسیده شدن گلبول‌های قرمز توجه شود.
آهن
آهن ملكول اكسیژن را برای تنفس به تمام یاخته‌های مادر و جنین انتقال می‌دهد. كار اولیه هموگلوبین گلبول‌های قرمز، انتقال اكسیژن از ریه‌ها به دیگر سیستم‌های تنفسی است، و برای متابولیسم سلولی حیاتی است. در دوران بارداری نیاز به اكسیژن برای متابولیسم سلولی افزایش می‌یابد.
قدرت انتقال اكسیژن نیز بستگی به میزان هموگلوبین و آهن موجود در آن، در پلاسمای مادر دارد. بالاترین خطر، ناكافی بودن مواد مغذی در هفته‌های آخر بارداری است. بالنتیجه برقراری قدرت انتقال اكسیژن كه در ارتباط با میزان آهن و هموگلوبین در زن باردار است هم برای خود مادر و هم برای جنین در حال رشد و تكامل اساسی می‌باشد.
فرایند تغییر از ذخیره كامل آهن با دریافت كافی غذایی، به یك كمبود مزمن (با گلبول‌های قرمز كوچك كه با مقدار كمی هموگلوبین پر شده است) مراحل چندی دارد.
كاهش فریتین پلاسما كه مصرف ذخیره آهن بدن است، به 12 میكروگرم یا كمتر در لیتر، به عنوان كمبود در نظر گرفته می‌شود، و حتی میزانی كمتر از 35 میكروگرم در یكصد سی‌سی در سه ماهه اول بارداری تقاضای آهن مادر و جنین را برای رشد و تكامل فقط تا اندازه‌ای در مرز اطمینان در دوران بارداری، تامین می‌كند.
با قطع قاعدگی نیاز به آهن در سه ماهه اول بارداری كاهش می‌یابد. در عكس‌العمل به تقاضای مادر و جنین، نیاز در سه ماهه دوم و سوم افزایش می‌یابد. در سه ماهه سوم بارداری به طور متوسط 4 میلی‌گرم در روز لازم است تا در جریان خون مادر وارد شود. به دلیل نیاز جنین مقدار لازم ممكن است تا، 7 میلی‌گرم برای یك دوران كوتاه (در اواسط سه ماهه سوم) نیز برسد.
حال دریافت آهن چقدر باید باشد تا 4 الی 7، میلی‌گرم آن از روده جذب گردد؟ در صورتی كه آهن فقط از رژیم غذایی تامین شود، جذب باید 50 درصد باشد. در دوران بارداری جذب آهن افزایش می‌یابد.
در حالت عادی جذب آهن 10 درصد، و در سه ماهه سوم دوران بارداری به بیش از 50 درصد یا بیشتر می‌رسد. اگر زنی 15 میلی‌گرم آهن از منابع و رژیم غذایی، و 30 میلی‌گرم از مكمل آهن دریافت كند، نیاز آهن خود، و شیرخوار وی در یكصد روز پس از زایمان تامین می‌شود.
در صورتی كه هموگلوبین زن باردار (در سطح دریا) بیشتر از 11 گرم و فریتین سرم 35 میكروگرم در یكصد سی‌سی باشد، نیازی به مكمل بیشتر از 30 میلی‌گرم نمی‌باشد. اگر مكمل مولتی‌ویتامین – مواد معدنی دارای 30 میلی‌گرم آهن، و سه قرص 325 میلی‌گرم سولفات فروس (60 میلی‌گرم آهن فروس) دریافت كند، حدود 200 میلی‌گرم آهن دریافت می‌شود، در حالی كه فقط 7 میلی‌گرم لازم است. لذا این دریافت زیاد، ممكن است سبب تحریك معده شود.
در صورتی كه هموگلوبین مادر كمتر از 10 گرم و فریتین سرم 12 میكروگرم و یا كمتر در یكصد سی‌سی و میانگین حجم گلبول‌های قرمز (MCV) و میانگین غلظت هموگلوبین گلبول‌های قرمز (MCHC) پایین باشد كمبود كلاسیك آهن وجود دارد، و نیاز به 120 تا 150 میلی‌گرم عنصر آهن در روز می‌باشد تا بتواند نیاز را تا اندازه‌ای كه هموگلوبین به مقدار 12 گرم در یكصد سی‌سی، و فریتین سرم به بیش از 35 میكروگرم در لیتر برسد، تامین كند.
كاهش فریتین سرم به كمتر از 12 میكروگرم در لیتر، همراه با 2 تا 3 بار افزایش در وقوع كم‌وزنی زمان تولد (LBW) و زایمان قبل از ترم گزارش شده است. این یافته‌ها پیشنهاد می‌كند كه زنان باردار با فریتین كمتر از 35 میكروگرم در لیتر در سه ماهه اول بارداری، بدون دریافت مكمل آهن كافی در نیمه دوم بارداری، در مخاطره هستند.

ارزیابی روتین وضع فریتین سرم قبل از هفته‌های 20 بارداری نیاز به میزان مناسب مكمل آهن را در طول بقیه دوران بارداری و برای 100 روز پس از زایمان تعیین می‌كند.

 

ثابت نگهداری وضع آهن در جنین و شیرخوار
در 60 سال گذشته نتایج تحقیقات نشان داده است كه سیستم خونسازی مادر، جنین را در مقابل كمبود شدید آهن حمایت می‌كند. هموگلوبین، آهن سرم، و فریتین سرم، همه می‌توانند در طول دوران بارداری و شیردهی كم باشد و وضع آهن نوزاد و آهن شیر مادر بدون تاثیر باقی بماند.
كل خرج آهن در بارداری طبیعی، همراه با میزان آهنی كه از طریق شیر مادر در 6 ماه اول از دست می‌رود، بین 420 تا 1030 میلی‌گرم، و یا 2/1 تا 5/2 میلی‌گرم در روز در این دوران 15 ماه است، و نیاز اصلی و عمده در سه ماهه سوم بارداری می‌باشد.
ذخیره كافی آهن باید قبل از بارداری، و نه در دوران از بارداری، تامین شود. دریافت كافی آهن از طریق غذا و مكمل باید ماه‌ها قبل از شروع بارداری صورت گیرد. با تغذیه متعادل به تنهایی، مقدار كافی آهن جهت تامین نیاز زن باردار و جنین در نیمه دوم بارداری و همچنین از دست دهی حدود 600 تا 1000 میلی‌لیتر خون در زمان زایمان تامین نخواهد شد. پس از زایمان، مكمل آهن به مدت بیش از یكصد روز (12 هفته) و یا بیشتر حتی در مادری كه شیر نمی‌دهد، جهت پرسازی ذخیره بدن باید مصرف شود.
حتی با وجودی كه در زن باردار قدرت جذب آهن افزایش می‌یابد، دادن مكمل آهن، حدود 30 میلی‌گرم در روز، از هفته 12 بارداری تا هفته 12 بعد از زایمان هم محافظت و هم پیشگیری‌كننده است. به هر حال برای سلامت بهینه هموگلوبین حدود 11 گرم در یكصد سی‌سی و یا بیشتر در طول سالهای باروری و همچنین فریتین 35 میكروگرم یا بیشتر در یكصد سی‌سی از هفته 20 بارداری لازم است.