محورهای همبستگی ملی از نگاه قرآن

در این خصوص دین مبین اسلام نیز از سایر ادیان مستثنی نبوده و اهمیت خاصی برای این موضوع قائل شده است و قرآن كریم بر این نكته, نهاده است كه وحدت مایه استواری و نیرومندی و اختلاف, موجب شكست و سستی و از كف دادن قوت و قدرت است

●سرآغاز سخن‏

آن هنگام كه بعثت رسول اكرم(ص) همچون آذرخشی كویر ظلمانی جامعه بشری را پرتوافشانی نمود و سرزمین حجاز را مركز تابش انوار تابناك وحی قرار داد، زنجیرهای اسارت كه افكار مردم را در انجماد و تحجّر قرار داده بود یكی پس از دیگری از هم گسست و به بركت نور حق و چ شمه همیشه‏جوشان توحید، عداوت و دشمنی رنگ باخت، دلها به هم نزدیك شد، رحمت و بركت بر انسان‏ها بارید و بالأخره این انقلاب معنوی و تحول ملكوتی با خود، آرامش، امنیّت، الفت و حسن تفاهم را به ارمغان آورد.

اساساً تعالیم اسلام به گونه‏ای است كه اتحاد و همبستگی مس لمانان را صرف‏نظر از تنوع قومی، نژادی، زبانی و فرقه‏ای ترویج می‏كند. خدایی كه مؤمنان می‏پرستند یكی است، شعارشان لا اله الاّ اللّه است و همه به رسالت محمدی ایمان دارند، تمامی مسلمانان قرآن را كتاب مقدس آسمانی خویش می‏دانند و آن را برای تقرب به حق و بهره‏مند شدن از معنویت آیاتش تلاوت می‏كنند، قانون اساسی همه مسلمین در این كتاب مندرج است، همه به سوی قبله‏ای واحد نماز می‏خوانند، بانگ اذان همه یكی است زمان معین آنان برای روزه‏داری و عبادت، ماه رمضان است، آنان روز اول شوال و نیز روز اضحی را عید خویش می‏شمارند و در ماه ذیحجّه با هم در حرم امن الهی اجتماع می‏كنند تا مراسم حج ابراهیمی را انجام دهند، به ساحت مقدس خاندان نبوی ابراز ارادت، می‏نمایند و احترام ویژه‏ای برای اهل‏بیت پیامبر قائل‏اند. این موارد به خوبی می‏تواند دلها را به یكدیگر پیوند دهد و روح همبستگی برادری اسلامی را كه عظمت مسلمانان را به نمایش می‏گذارد، احیا نماید.(۱)

وحدت و همبستگی یكی از مواردی است كه تداوم و پایداری نظام‏ها و ملت‏ها به آن بستگی دارد، و به همین دلیل، تمامی ملل برای وحدت و همبستگی اهمیت خاصی قائل شده‏اند و برای حفظ این امر خطیر برخی امور را، در فرهنگ خود مقدس و مهم شمرده و آنها را محور همبستگی خود قرار داده‏اند به عنوان نمونه وقتی در تاریخ جنگ‏های صلیبی كه علیه مسلمانان بر پا شد دقت كنیم می‏بینیم مسیحی‏ها بهترین حربه‏ای كه برای اتحاد خود بكار بستند دین بوده است، یا در جنگ جهانی دوم آلمان‏ها برای همبستگی خود از عنوان نژاد برتر استفاده كردند. در این خصوص دین مبین اسلام نیز از سایر ادیان مستثنی نبوده و اهمیت خاصی برای این موضوع قائل شده است و قرآن كریم بر این نكته، نهاده است كه وحدت مایه استواری و نیرومندی و اختلاف، موجب شكست و سستی و از كف دادن قوت و قدرت است.

در سوره مبارك انفال، در مقام بحث از جنگ بدر كه در جریان آن شماره مسلمانان كمتر از یك سوم مشركان بود و توشه و سلاح و آمادگی كمتری داشتند، اما سرانجام پیروزی از آن مسلمانان گشت، می‏خوانیم: «و (فرمان) خدا و پیامبرش را ا طاعت نمائید، و نزاع (و كشمكش) نكنید، كه سست شوید و قدرت (و شوكت) شما از بین برود و صبر و استقامت كنید كه خداوند با استقامت كنندگان است.»(۲) در این نوشتار بر آنیم مواردی را كه از نظر قرآن كریم محور همبستگی ملی به حساب می‏آید بیان نمائیم. البته قبل از ذكر این موارد برای روشن ساختن تمام جوانب موضوع از آغاز باید بدانیم كه منظور از وحدت و همبستگی هرگز آن نیست كه همه دیدگاههای اعتقادی، اجتهادهای فقهی و نظریات سیاسی مسلمانان را در قالب اجتهاد و رأیی واحد ارائه كنیم و [از بقیه دست برداریم ]بلكه مقصود اتخاذ موضع ی هماهنگ در میان مسلمانان [و ملت ]است كه بر بستر انگیزه‏ها و ضرورت‏های پیشین، وحدت و همبستگی را در میان آنان تجلی بخشد.

●مهم‏ترین محورهای همبستگی از نظر قرآن از قرار زیر است:

۱- توحید و یكتاپرستی‏

ایمان به خدای یگانه و غیب و فرشتگان و كتابهای آسمانی و پیامبران و روز واپسین، مهم‏ترین پایگاهی است كه وحدت و همبستگی جوامع مسلمان باید بر آن استوار گردد اصولاً نظریه «توحید» دیدگاهی وحدت‏گراست و به مثابه مركزیت نظام تكوین و تشریع امت واحده اسلامی به شمار می‏رود. یكایك آدمیان و آفریدگان تسبیح‏گوی خدای یكتایند و در برابر عظمت او خاضع و خاشعند.

خدایی كه صاحب و مالك روز جزاست و داد مظلوم از ظالم می‏ستاند و از ستمگران انتقام می‏گیرد و در روز رستاخیز در میان مردم به عدالت رفتار خواهد كرد و در میانشان ق سط به پا خواهد داشت. قرآن كریم یكی از راه‏های همبستگی را پیروی از راه توحید دانسته و به آن سفارش فرموده است: «أَنَّ هَذَا صِرَ طِی مُسْتَقِیمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُواْ السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَن سَبِیلِهِ؛(۳) این راه مستقیم من است، از آن پ یروی كنید، و از راه‏های پراكنده (انحرافی) پیروی نكنید، كه شما را از طریق حق، دور می‏سازد.»

در این آیه خداوند دستور به پیروی از صراط مستقیم را داده كه همان راه توحید، راه حق، عدالت، پاكی و تقواست و پیروی از غیر آن راه را باعث پراكندگی و اختلاف و نفاق م ی‏داند. و بر همین اساس، قرآن از اهل كتاب می‏طلبد كه به كلمه توحید كه وجه جامع و مشترك میان آنان و مسلمانان می‏تواند باشد باز گردند و می‏فرماید: «قُلْ یَآأَهْلَ الْكِتَبِ تَعَالَوْاْ إِلَی‏ كَلِمَهٍٔ سَوَآءِ بَیْنَنَا وَبَیْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا ال لَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَیًْا؛(۴) بگو: ای اهل كتاب بیایید به سوی سخنی كه میان ما و شما یكسان است، كه جز خداوند یگانه را نپرستیم و چیزی را همتای او قرار ندهیم.»

در این دو آیه، قرآن كریم مفهوم وحدت و همبستگی مسلمانان و حتی مسلمانان با سایر ادیان الهی را تنها در این چارچوب و با این تفسیر و تبیین پذیرفته است، چرا كه از نظر اسلام صرفاً به اجتماع مسلمانان و اتفاق آنان بر هر مسأله‏ای نباید دل خوش بود بلكه آنچه در این عرصه اهمیت فراوان دارد اتحاد و اتفاق آنان، «در خدا» و «برای خدا» و «در راه خدا» است.

رسول اكرم(ص) پس از مهاجرت به مدینه و پذیرش رهبری مردم، منشور اساسی - كه به صحیفه یا قانون اساسی مدینه موسوم است - براساس تعالیم قرآن كریم تدوین فرمود و با پیمان و میثاقی قبائل مختلف آن نواحی را به هم پیوند داد و امت واحدی تشكیل شد كه محور آن به جای ملیّت و نژاد، ایمان به خدا و آخرت و عمل صالح بود.(۵)

مقام معظم رهبری نیز علاج دردهای كهنه دنیا و زخم‏های بشریت را بازگشت به خدا می‏داند و می‏فرماید: «امروز علاج دردهای كهنه دنیا و زخم‏های بشریت، بازگشت به خداست (فِرُّوا اِلیَ اللّهَ) باید به خدا برگردند، ب شریت باید با خدا و ایمان و معنویت آشتی كند كسانی كه انسان‏ها را عمداً از معنویت و ایمان و توجه به خدا دور كردند، این نتیجه كار آنهاست. چیزهایی است كه برای بشریت پیش می‏آید، یك روز در این گوشه دنیا، یك روز در آن گوشه دنیا، باید به خدا و معنویت برگردند. عل اج دردهای بشریت، توجه به خدا و بازگشت به ایمان است. امروز این خلأ را وجدان‏های پاك در همه جای دنیا احساس می‏كنند.»(۶) مطلب دیگر در اهمیت و محوریت توحید اینكه خداوند خطاب به پیامبر خود چنین می‏فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ فَرَّقُواْ دِینَهُمْ وَكَانُواْ شِیَع ًا لَّسْتَ مِنْهُمْ فِی شَیْ‏ءٍ؛(۷) آنها كه آئین و مذهب خود را پراكنده كردند و به دسته‏های مختلف تقسیم شدند در هیچ چیز با آنها ارتباطی نداری و آنها نیز هیچ گونه ارتباط با مكتب تو ندارند.» زیرا مكتب تو، مكتب توحید و صراط مستقیم است و صراط مستقیم و راه راس ت همواره بیش نمی‏باشد. در این آیه خداوند متعال، این حقیقت را كه توحید محور و اساس اسلام و اسلام، آئین وحدت و یگانگی است و از هر گونه نفاق و تفرقه و پراكندگی بیزار است با تأكید تمام بازگو می‏كند و به پیامبر می‏فرماید برنامه و كار تو هیچ گونه شباهتی با افر اد تفرقه‏انداز ندارد چون توحید نه تنها یكی از اصول اسلام است بلكه تمام اصول و فروع اسلام و همه برنامه‏های آن بر محور توحید دور می‏زند، توحید روحی است در كالبد همه تعلیمات اسلام، توحید جانی است كه در پیكر اسلام دمیده شده است. و امام امت(رضوان‏اللّه تعالی‏ علیه) در این‏باره می‏فرماید: «این اسلام بود كه همه را با هم مجتمع كرد و این اسلام بود كه شما را پیروز كرد و این اسلام است كه سعادت همه انسان‏ها را تأمین می‏كند.»(۸)

۲- قرآن‏

«وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُواْ؛(۹) و به ریسمان الهی چنگ زنید و پراكنده و متفرق نشوید.» در این آیه «حبل‏اللّه» به قرآن و اهل‏بیت تفسیر شده و محور همبستگی قرار داده شده است و به مسلمانان دستور می‏دهد كه با تمسك به این دو ب ه وحدت امت اسلامی تحقق بخشند.

امام خمینی پیام‏آور راستین مكتب قرآن در عصر كنونی نیز در این باره فرموده‏اند: «ملت‏ها و دولت‏ها اگر بخواهند به پیروزی و هدف‏های اسلامی به تمام ابعادش كه سعادت بشر است برسند، باید اعتصام به حبل اللّه كنند، از اختلافات و تف رقه بپرهیزند و فرمان حق‏تعالی را اطاعت نمایند»(۱۰) قرآن كریم قانونی است كه در آن اختلافی نمی‏باشد و خود بیان كننده و روشن كننده اختلاف‏ها می‏باشد «وَ مَآ أَنزَلْنَا عَلَیْكَ الْكِتَابَ إِلَّا لِتُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی اخْتَلَفُواْ فِیهِ؛(۱۱) ما قرآن را بر تو نازل نكردیم مگر برای اینكه آنچه را در آن اختلاف دارند برای آنها روشن كنی.»

در این آیه یكی دیگر از فلسفه‏های بعثت پیامبر(ص) بیان شده است تا روشن شود كه اگر اقوام و ملت‏ها، هوی و هوس‏ها، سلیقه‏های شخصی خود را كنار بگذارند و دست به دامن راهنمائی پی امبران بزنند، اثری از این گونه اختلافات، خرافه‏ها چیزی باقی نخواهد ماند. و پیامبر نیز برای بیان و روشن ساختن این اختلافات و راهنمائی مردم از كتاب خدا، قرآن كریم بهره می‏جسته است. زیرا این كتاب خداست كه وسوسه‏های شیطان را از دل انسان می‏زداید، پرده‏های فر یبنده نفس اماره و شیطان‏صفتان را از چهره حقایق كنار می‏زند، خرافات و جنایاتی كه در زیر ماسك‏های فریبنده پنهان شده آشكار می‏سازد و اختلافاتی را كه در سایه هوی و هوس پدید آمده بر می‏چیند و به قساوت‏ها پایان می‏دهد و نور هدایت و رحمت را در همه جا می‏پاشد و وقتی كه چنین شد وحدت و همبستگی در جای، جای جامعه اسلامی ایجاد می‏شود.

رهبر معظم انقلاب فاصله گرفتن از قرآن را باعث مواجه شدن با مشكلات متعددی دانسته و می‏فرماید: «امت اسلامی زمانی به بركت عمل به قرآن، سرآمد علم، عزت، اخلاق، معنویت بود، اما امروز به دل یل فاصله گرفتن از قرآن با مشكلات متعددی از جمله نداشتن وحدت كلمه و استقلال، پیشرو نبودن در عرصه‏های علمی و مدنی و اعمال سلطه از جانب قدرت‏های زورگو مواجه است.»(۱۲) و در جای دیگر پیروزی مردم ایران را از بركات قرآن دانسته و می‏فرماید: «ملت ایران به بركت قر آن توانست از سلطه قدرت‏های شیطانی رهایی یابد و جوان‏های خود را در مسیر پیشرفت و ترقی قرار دهد.»(۱۳)

از جمله شیوه‏هایی كه قرآن كریم برای ایجاد وحدت و همبستگی بكار برده تأكید آن بر اهمیت حیاتی وحدت و بر ثمرات و تأثیر مثبت آن بر جامعه اسلامی است و این بح دّی است كه همبستگی جامعه را برای مردم به صورت یك هدف در می‏آورد. قرآن به برادری، صمیمیّت و پرهیز از اختلافات تفرقه و عوامل دیگر همبستگی تأكید فراوان كرده است و با پیروی از نظام قرآنی می‏توان به آسانی به هدف وحدت و همبستگی ملی، جامه عمل پوشاند و بنیانگذار نظام مقدس جمهوری اسلامی حضرت امام خمینی (ره) یز با تأسی از قرآن بر ایجاد وحدت در جامعه تأكید فراوان داشته و می‏فرماید: «لازم است برادران ایرانی و شیعیان سایر كشورها از اعمال جاهلانه كه موجب تفرق صفوف مسلمین است احتراز كنند و لازم است در اجتماعات اهل سنّ ت حاضر شوند.»(۱۴)

۳- اطاعت از پیامبر و اهل‏بیت(ع)

مسأله اطاعت از پیامبر و پایبندی به اوامر و تعالیم و احكام آن حضرت و پیروی از تصمیمات و دستورهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، اداری و قضایی حضرت، موضوعی است كه در تحقق بخشیدن به وحدت جامعه و همبستگی مسلمانان نقش بسزائی دارد و آثار روحی و معنوی بسیاری بر آن مترتب است چرا كه خداوند متعال در مورد پیامبر فرموده است: «وَ مَا یَنطِقُ عَنِ الْهَوَی‏ * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحَی‏؛(۱۵) و هرگز از روی هوای نفس سخن نمی‏گوید آنچه می‏گوید چیزی جز وحی كه بر او نازل شده نیست.» از این‏رو، اطاعت از او در حكم پیروی از خداوند و ایمان به او ایمان به رسالت الهی است، چون جانشینی خداوند در زندگی مادی، در واقع از آن اوست «مَّن یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَمَن تَوَلَّی‏ فَمَآ أَرْسَلْنَاكَ عَلَیْهِمْ حَفِیظًا؛(۱۶) كسی كه از پیامبر اطاعت كند خدا را اطاعت كرده، و كسی كه سرباز زند، تو را نگهبان او نفرستادیم.»

و در جای دیگر اطاعت از فرمان خداوند و اطاعت از پیامبر را مایه پیروزی و همبستگی دانسته است و می‏فرماید: «وَأَطِیعُواْ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَزَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِیحُكُمْ؛(۱۷) و (فرمان ) خدا و پیامبرش را اطاعت نمائید، و نزاع (و كشمكش) نكنید، كه سست شوید و قدرت و (شوكت) شما از میان برود.»

رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‏الله العظمی خامنه‏ای نیز معیار و محور وحدت را وجود مقدس پیامبر(ص) دانسته و می‏فرماید: «معیار و محور وحدت كه جمهوری اسلامی ایران، دنیای اسلام را به آن فرا می‏خواند، وجود مقدس نبی‏اكرم(ص) و یاد و نام آن بزرگوار است.»(۱۸)

و در جای دیگر می‏فرماید: «برخی اختلافات قومی، مذهبی و سیاسی به طور طبیعی در جهان اسلام وجود دارد كه می‏توان با تكیه بر تعالیم پیامبر خاتم بر آنها غلبه كر د.»(۱۹)

نویسنده:حسین مجیدزاده‏

مركز فرهنگ و معارف قرآن‏

پی‏نوشت‏ها: - ۱) یادداشت‏های شهید مطهری، ج ۱، ص ۲۰۲ - ۲۱۷.

۲) انفال/ ۴۶.

۳) انعام/ ۱۵۳.

۴) آل عمران/ ۶۴.

۵) سیره ابن هشام، ج اول، ص ۵۰۱.

۶) جمهوری اسلامی، ۲۸ / ۶ / ۱۳۸۰.

۷) انعام/ ۱۵۹.

۸) در جستجوی راه امام از كلام امام،دفتر ۱۵، ص ۱۲۹.

۹) آل عمران/ ۱۰۳.

۱۰) در جستجوی راه امام از كلام امام، دفتر ۱۵، ص ۱۵۲.

۱۱) نحل/ ۶۴.

۱۲) جمهوری اسلامی، ۷ / ۷ / ۱۳۸۲.

۱۳) همان.

۱۴) پیام امام خمینی، ۲۹ / ۵ / ۵۸.

۱۵) نجم/ ۳ و ۴.

۱۶) نساء/ ۸۰.

۱۷) انفال/ ۴۶.

۱۸) جمهوری اسلامی، ۷/۲/۱ ۳۸۴.

۱۹) همان.

۲۰) آل عمران/ ۱۵۹.

۲۱) توبه/ ۱۲۸.

۲۲) انتخاب، ۱۶ / ۵ / ۱۳۸۲.

۲۳) وسایل الشیعه، ج ۸، ص ۵۴۱.

۲۴) توبه/ ۴.

۲۵) نحل/ ۹۲.

۲۶) توبه/ ۷۱.

۲۷) توبه/ ۶۷.

۲۸) وسائل الشیعه، ج ۱۱، كتاب امر به معروف، باب ۱، حدیث ۶، ص ۳۹۵.

۲۹) آل عمران/ ۱۱۰.

منبع:ماهنامه پاسدار اسلام ، شماره ۲۸۷

---