خداحافظ بیروت

کشور مصیبت زده لبنان علاوه بر صدها فاجعه ای که با آن دست به گریبان است, در آستانه کمبود روشنفکر و تحصیلکرده نیز قرار دارد و هزاران متخصص و فرهیخته لبنانی از وحشت جنگ داخلی و احتمال استقرار دیکتاتوری در حال ترک میهن خود هستند

کشور مصیبت‌زده لبنان علاوه بر صدها فاجعه‌ای که با آن دست به گریبان است، در آستانه کمبود روشنفکر و تحصیلکرده نیز قرار دارد و هزاران متخصص و فرهیخته لبنانی از وحشت جنگ داخلی و احتمال استقرار دیکتاتوری در حال ترک میهن خود هستند.

لیلیان مارون» روان شناس ۳۵ ساله فردی خوش مشرب و امروزی است که دوست و رفیق زیاد دارد اما چندی است که به اصطلاح دور و برش حسابی خالی شده است: «همکاران و دوستانم بیروت را ترک کرده یا در حال مهاجرت هستند.»

آنها به‌دنبال آینده‌ای بهتر در غربت هستند، آینده‌ای فارغ از جنگ و نگرانی‌های اقتصادی. لیلیان که روزبه‌روز بیشتر احساس تنهایی می‌کند، چنین نتیجه می‌گیرد: «باید به فکر یافتن دوستانی جدید باشم.»

دوستان و همکاران لیلیان در این مورد استثنا محسوب نمی‌شوند. در خلال جنگ تابستان ۲۰۰۶، ۴۰۰ هزار لبنانی یعنی ۱۰ درصد از کل جمعیت این کشور مجبور به ترک کشور خود شدند. با وجود آنکه بخشی از این عده پس از فروکش کردن جنگ بار دیگر به لبنان بازگشتند اما بر پایه نظرسنجی یکی از دانشگاه‌های بیروت، اکثریت لبنانی‌ها رویای زندگی در خارج از لبنان را در سر دارند.

برخی از آنان به دلیل وحشت از دورتازه جنگ با اسرائیل، بخشی دیگر از ترس بروز یک جنگ داخلی جدید و عده‌ای از ترس برقراری یک دیکتاتوری جدید، سودای جلای وطن دارند. به عنوان مثال هر وقت کارآگاه خصوصی و کارشناس امور امنیتی یعنی «کامل ابوعلی» شماره مشتریان خود را می‌گیرد از آن سوی گوشی پاسخ می‌شنود: «ما مهاجرت کرده‌ایم. لطفا نامه‌هایتان را از طریق پست به مقصد سیدنی، ریاض، مونترال یا دوبی بفرستید.»

چندی است ابوعلی هم که جوانی است از خانواده‌ای ثروتمند و دروزی به فکر اسباب‌کشی و مهاجرت افتاده است و بیشتر تمایل دارد که به دوبی برود. این روزها ۳۵۰ هزار لبنانی یعنی یک‌سوم نیروی کار این کشور در کشورهای خلیج‌فارس به کار مشغول هستند.

با این حال حقوق و مزایایی که در حال حاضر یک لبنانی در دوبی دریافت می‌کند به مراتب کمتر از قبل است، زیرا شیوخ امارات به نوعی از این سیل مهاجران لبنانی سوءاستفاده می‌کنند. ابوعلی می‌گوید: «تا یک سال پیش حقوق یک لبنانی در رده‌های میانی مدیریتی ماهانه بالغ بر ۱۰ هزار دلار می‌شد که امروز این رقم به نصف کاهش یافته است.»

مهاجرت از لبنان در حال حاضر می‌رود تا ابعادی به شدت منفی و انتقادآمیز به خود گیرد. البته پدیده مهاجرت در لبنان امر غریب و تازه‌ای نیست. برپایه برآوردهای صورت‌گرفته توسط یکی از نهاد‌های معتبر، امروزه هشت تا ۱۰ میلیون لبنانی تبار در خارج از این کشور زندگی می‌کنند و این رقم دو برابر بیشتر از جمعیت خود لبنان است.

در خلال جنگ‌های داخلی (۱۹۷۵ تا ۱۹۹۰) بیش از ۹۵۰ هزار لبنانی از کشور خود فرار کردند. پیش از آن یعنی در پایان قرن نوزدهم نیز جمعیت انبوهی از لبنانی‌ها مهاجرت و در آن زمان بیشتر به آمریکای‌لاتین رفتند. امروزه تنها در برزیل سه میلیون لبنانی‌تبار زندگی می‌کنند. موج دوم مهاجرت از لبنان در سال‌های میان دو جنگ جهانی روی داد و این بار مقصد مهاجران مناطق غرب آفریقا بود.

سومین موج مهاجرت هم پس از سال ۱۹۶۵ به وقوع پیوست و این دسته از مهاجران لبنانی بیشتر به سوی ایالات متحده آمریکا، کانادا و استرالیا روان شدند. البته حضور قدرتمند شهروندان لبنانی در خارج از این کشور، از جنبه‌های اقتصادی منافعی را برای لبنان در بر دارد. بر پایه گزارش‌های معتبر، مهاجران لبنانی هر سال نزدیک به ۵/۳ میلیارد دلار پول به موطن خود انتقال می‌دهند.

این درآمد برای دولت لبنان جنبه حیاتی دارد زیرا مجموع درآمد سالانه دولت لبنان نزدک به ۵/۴ میلیارد دلار است. افزون بر آن سرمایه لبنانی‌های مهاجر هم ۴۰ میلیارد دلار تخمین زده شده است و این پول می‌تواند به عنوان ذخیره‌ای مخفی در دوران رکود اقتصادی مورداستفاده قرار گیرد. اما جنبه دیگری از پدیده مهاجرت که امروزه به شدت لبنان را به تحلیل می‌برد همان «فرار مغزها» است.

خطر از دست دادن این سرمایه عظیم انسان‌های فرهیخته و تحصیلکرده آن هم برای کشوری چون لبنان که فاقد منابع ارزشمند زیرزمینی است، به طور حتم پیامدهایی ناگوار دارد. بر پایه تحقیقات یکی از مراکز تحقیقاتی بیروت در حال حاضر از هر پنج لبنانی یک نفر خود را برای مهاجرت آماده می‌کند.

این بار این موج جدید مهاجرت بر خلاف قبل تنها شامل مسیحیان نمی‌شود و ۶۰ درصد از مسلمانان این کشور نیز به دنبال خوشبختی خود در خارج می‌گردند. ۶۰ درصد از جمعیت ۲۱ تا ۴۰ ساله لبنان هم رویای زندگی در دوبی، لندن یا مونترآل را دارند. جالب آنکه براساس یکی از بررسی‌های صورت گرفته تنها سه‌چهارم از شهروندان بالای ۵۰ سال لبنانی آینده کاری خود را منوط به ماندن در کشور خود می‌دانند.

پیر هویمان

منبع : ولت وخه