۲۰ فوریه ۱۹۳۲ ـ آیین نامه « نامه نگاری و مدیریت دولتی » در دوران ساسانیان

بیستم فوریه ۱۹۳۲ « تاراپور J. Tarapore » در شهر بمبئی هند « آیین مدیریت و نامه نگاری دولتی ایران» در دوران ساسانیان را از روی یک نسخه اصل دوباره نویسی کرد و منتشر ساخت . این آیین نامه یک بخشنامه …

بیستم فوریه ۱۹۳۲ « تاراپور J. Tarapore » در شهر بمبئی هند « آیین مدیریت و نامه نگاری دولتی ایران» در دوران ساسانیان را از روی یک نسخه اصل دوباره نویسی کرد و منتشر ساخت . این آیین نامه یک بخشنامه (دستور العمل) اداری بود که در عهد خسرو انوشیروان ساسانی برای مقامات دولتی ارسال شده بود تا رعایت کنند . آیین نامه مذکور پیش از دوران زمامداری خسرو انوشیروان وجود داشت و در زمان وی بود که جمع آوری ، تدوین و به صورت دستور العمل به مقامات دولتی ابلاغ شده بود . در هر صورت ، نسخه « تاراپور » متعلق به عهد خسرو انوشیروان ( قرن ششم میلادی ) بوده است .

این آیین نامه در سال ۱۹۳۲ به زبان انگلیسی در افریقای جنوبی ، استرالیا ، کانادا ، ایالات متحده و ممالک اروپایی توزیع و بعدا تجدید چاپ شد. بدون تردید از اصول این کتاب در علم مدیریت سازمانهای عمومی در دنیای نوین اقتباس شده و الگو قرار گرفته است .

این آیین نامه توسط مهاجران پارسی در قرن هفتم میلادی به هند برده شده بود که به دست تاراپور افتاد. ایرانیانی که در آن عهد از طریق جزایر قشم و هرمز به هند مهاجرت کردند و هنوز در آنجا هستند عمدتا از مقامات دولتی ، بزرگان و افسران ارتش و بیشترشان از مازندران بودند. دلیل عمده مهاجرت آنان نارضایی از حکومت عربان بر ایران بود. در قصه سنگان ( سنجان ) آمده است که اعراب مسلمان قبلا گفته بودند که هدفشان از جنگ با دولت ایران ترویح اسلام است ، نه حکومت کردن . ولی، پس از تصرف شهرها زیر قول خود زده و حاکم شده بودند و....

در این آیین نامه کهن ، به مقامات دولتی و کارمندان سازمانهای عمومی تاکید شده است که در گزارشها و نامه های اداری از تعارفات معمول دست بردارند ، ملاحظات را کنار بگذارند ، روشن بنویسند ، لفاظی نکنند ، و توجه داشته باشند که اگر گزارش خلاف واقع بدهند به سختی مجازات خواهند شد.

این آیین نامه از دیپترتاران ( دفتر داران ــ منشیان ادارات ) خواسته است که در گزارش خود به سه نکته توجه کنند از این قرار: چه می خواهند بگویند و چه خبری می خواهند برسانند، منظورشان چیست و چرا باید خبر دهند، و بالاخره نتیجه گیری و بیان نظر خود در باره موضوع . طبق این دستور العمل ، نامه باید دارای تاریخ باشد و دور یک چوب (حول محور) لوله شده باشد . نامه تاء شده موجب مواخذه بود.

قسمت بیشتر این آیین نامه مربوط به چگونگی مدیریت است و در آن روی لزوم بازرسی و تشویق و تنبیه کارمندان و توجه به نظر آنان تاکید شده است . رشوه گیری در این آیین نامه خطرناک ترین خیانت به مردم به حساب آمده که مجازات سنگین و محرومیت خواهد داشت. ترتیب اثر دادن به درد دلهای مراجعان و پذیرفتن و احترام کردن آنان از نکات مهم این آیین نامه است . این آیین نامه در موارد متعدد روی جمع آوری مالیات و منصفانه بودن آن و خصوصیات ویژه ماموران مالیه و خودداری از به مقاطعه دادن امر جمع آوری مالیاتها تاکید کرده است. این آیین نامه مدیران دولتی را از تبعیض و افاده و بی اعتنایی به مردم بر حذر داشته و آنان را خدمتگذار و جیره خور مردم خوانده و دقت و اهمیت کار حسابداری را مورد تاکید قرار داده است.

از نکات جالب این آیین نامه ضابطه دادن نمره (پوان) منفی به مدیران و کارمندانی است که در انجام وظیفه سهل انگاری و قصور کنند که رسیدن نمرات منفی به میزان (نصاب) معین باعث برکناری مدیر و یا کارمند می شده است.

باید توجه داشت که« مورخان کارشناس عهد باستان » ایران را به داشتن روش پیشرفته و کارآمد برای ادارات عمومی ستوده اند. امپراتوری های امویان و عباسیان و بعدا ترکان غزنوی و سلجوقی و در پی آنها ، مغولها و تیموریان برای تمشیت امور و اداره قلمرو خود از این مهارت ایرانیان به خوبی بهره گرفتند و بقای آنها به دلیل سپردن کارها به مدیران و وزیران ایرانی بود . دولتهای استعماری اروپا که متوجه این هنر ایرانیان بودند در دو قرن اخیر کوشیدند که آن را تخریب و ایران را دچار یک بورو کراسی بد کنند و از پیشرفت باز دارند.