راهی جدید برای حفظ ابنیه تاریخی

هر اثر باستانی که امروزه در گوشه و کنار دنیا به عنوان یک جاذبه تاریخی مورد توجه گردشگران قرار می گیرد, روزگاری دور یا نزدیک بنا بر دلیلی خاص ساخته شده و مورد استفاده بوده است

هر اثر باستانی که امروزه در گوشه و کنار دنیا به عنوان یک جاذبه تاریخی مورد توجه گردشگران قرار می‌گیرد، روزگاری دور یا نزدیک بنا بر دلیلی خاص ساخته شده و مورد استفاده بوده است.

اگرچه مهم‌ترین رویکرد در مواجهه با ابنیه تاریخی، محافظت و نگهداری آنها در بهترین شرایط است، ولی باید پذیرفت هر اثر تاریخی محکوم به زوال است و در نهایت روزی عمرش به پایان می‌رسد و مرمت‌ها و حفاظت‌های انجام گرفته تنها این فرجام ناگزیر را به تاخیر می‌اندازند.

یکی از روش‌هایی که امروزه برای تداوم حیات ابنیه تاریخی به کار می‌رود، دادن کاربری جدید به آنها و استفاده از فضاهای آن بر اساس قابلیت‌های موجود در بنا است.

این موضوع سبب می‌شود علاوه بر ایجاد جاذبه‌ای جدید در کنار جاذبه فرعی ایجاد شده، بنای مورد نظر به صورت کامل تحت نظر بوده و مرمت به صورت مداوم در آن صورت بگیرد زیرا وقتی از این فضا استفاده می‌شود، تمامی بخش‌های مختلف آن دائما تحت کنترل بوده و کوچک‌ترین ضایعه‌ای به سرعت کشف شده و برطرف می‌شود. به قول قدیمی‌ها وقتی نفس آدمی در جایی برقرار باشد، آن محل آباد باقی می‌ماند.

البته باید توجه داشت در این تغییر کاربری، ماهیت بنا حفظ شده و با کاربری جدید همخوان باشد. برای نمونه از سال‌ها پیش در ایران از کاخ‌ها و قصرهای قدیمی به عنوان موزه یا کاخ موزه استفاده شده و این موضوع سبب می‌شود بازدیدکنندگان علاوه بر دیدن آثار موزه، از کاخی قدیمی نیز دیدن کنند.

بتازگی در سراسر دنیا کاربری جدیدی برای ابنیه تاریخی تعریف شده است که اتفاقا با استقبال خوبی نیز روبه‌رو شده است. بسیاری از ابنیه تاریخی بر اساس وضعیت و ظرفیت موجود تبدیل به هتل یا رستوران شده‌اند.

اگرچه در ایران نیز چندی است برخی از ابنیه تاریخی تغییر کاربری داده و به هتل یا رستوران تبدیل شده‌اند ولی متاسفانه هنوز آنچنان که باید و شاید به این مقوله در ایران پرداخته نشده و این تغییر کاربری محدود به تعدادی فضای باستانی است که به هتل یا رستوران سنتی تبدیل شده و هنوز از نظر کیفیت و کمیت با آنچه در بضاعت ایران است، بسیار فاصله دارد.

برای نمونه در شهر یزد چندین بنای تاریخی و خانه‌های قاجاری به هتل‌های سنتی تبدیل شده است که البته نسبتا تجربه موفقی محسوب می‌شود زیرا از ابتدا، مدیریت و مالکیت آن با بخش خصوصی بوده و زیر نظر دولت فعالیت می‌کند ولی داستان در‌مورد ابنیه تاریخی که زیر نظر دولت مشغول به کار هستند و قرار است تغییر کاربری بدهند، کاملا متفاوت است.

بهترین نمونه این موضوع را می‌توان در استان زنجان و شهر سلطانیه جستجو کرد که با توجه به ظرفیت بالای طبیعی ـ تاریخی خود قابلیت جذب هزاران گردشگر ایرانی و خارجی در سال را دارد که البته متاسفانه هنوز یک هتل یا مهمانسرای مناسب برای ارائه خدمات به این تعداد از گردشگر را ندارد.

سال‌هاست که وعده تبدیل شدن بنای چلپی اوغلو که خانقاه و مقبره نواده مولاناست و دارای اتاق‌های متعدد و فضاهای مناسب برای اسکان مسافران است، به هتل داده شده ولی متاسفانه هنوز در عالم واقعیت در گام نخست هستیم و اگرچه در سال‌های اخیر این مجموعه به عنوان هتل افتتاح شد ولی تنها با گذشت چند روز و متواری‌شدن فرد طرف قرارداد پس از جاگذاشتن بدهی‌های سنگین، این مجموعه دوباره تعطیل شد تا همچنان مسافرانی که برای دیدن گنبد سلطانیه، معبد اژدها، خانقاه چلپی، آرامگاه ملاحسن کاشی، غار کتله‌خور یا چمنزار طبیعی سلطانیه به این منطقه سفر می‌کنند در حسرت اقامت در این شهر، ناگزیر به طی مسافتی ۵۰‌کیلومتری به مرکز استان باشند.

این داستان به نوعی برای رستوران سنتی حمام باستانی سالار نیز صدق می‌کند که معلوم نیست در طول ۱۰ سال گذشته چند بار افتتاح شده و دوباره تعطیل می‌شود؟ داستان اما در سایر کشورهای پیشرفته متفاوت است زیرا در این کشورها با برنامه‌ریزی صحیح و آگاهی به داشته و توانایی‌های خود گام‌های صحیح را پیش‌بینی کرده و به جلو می‌روند.

برای نمونه در کشور اتریش، قلعه باستانی سالزبورگ که سال ۱۴۵۰ میلادی جهت اقامت اسقف اعظم در شکارگاه وی ساخته شد، امروزه با تغییر کاربری و اضافه کردن امکانات یک هتل مدرن، میزبان گردشگران بسیاری است که همه‌ساله برای اقامت در این محل مجبور به رزرو اتاق‌های آن از ماه‌ها قبل از سفرشان هستند.

ستوران این هتل نیز یکی از معروف‌ترین رستوران‌هایی است که خوراک‌های مدرن و سنتی را در محیطی که کاملا با این تقابل سنت و مدرنیته همخوان است، ارائه می‌دهد.

نمای داخلی و خارجی این قلعه حفظ شده و به هیچ کدام از آثار موجود در آن آسیبی وارد نشده است و مسافران این هتل می‌توانند در کنار اقامت در اتاق‌های این ساختمان پانصد‌و‌شصت‌ساله، از نقاشی‌های دیواری آن نیز بازدید کرده و لذت ببرند.

در کنار این جاذبه‌ها، مسوولان هتل با ارائه سرویس خدمات اتومبیل‌های قدیمی و کلاسیک، خاطره‌ای متفاوت و تکرار نشدنی را برای میهمانان خود رقم می‌زنند.

کمی آن‌سوتر در کشور انگلستان، نمونه جسورانه و موفقی را داریم که شاید بتوان آن را یکی از موفق‌ترین الگوهای مشابه دانست که در آن یک کاخ نهصد‌ساله تبدیل به هتلی بسیار شیک با ۱۹ اتاق شده است.

زندگی در کاخ ـ قلعه آمبرلی واقع در وست‌ساکس برای مسافران و میهمانان تداعی‌کننده زندگی ساکنان اولیه این محل است و آنها در قرن بیست و یکم شاهد بسته‌شدن دروازه‌ها و بالارفتن پل‌های ورودی به قلعه از روی خندق اطراف آن هستند و در کنار این موضوع، هیجان زندگی در خانه‌ای درختی یا قدم‌زدن در باغ‌های سنتی انگلیسی را هم اضافه کنید تا دلیل استقبال زیاد گردشگران از این هتل نسبتا گران‌قیمت را بدانید.

‌نکته‌ای که در این تغییر کاربری‌ها مد نظر برنامه‌ریزان این مقوله قرار دارد، ارائه جاذبه‌های جانبی در کنار بنای اصلی است. موضوعی که تقریبا در ایران فراموش شده است و این در حالی است که سطح انتظار بسیاری از گردشگران ایرانی بسیار پایین‌تر از گردشگران غربی است و تنها اگر برای آنها فضای اقامتی مناسبی تهیه شود، درصد بالایی از رضایت را می‌توان کسب کرد.

این موضوع در حالی است که وجود جاذبه‌های فرهنگی ـ تاریخی و قومی موجود در ایران به حدی است که حتی اگر بنا به ارائه جاذبه‌های جانبی در کنار هتل ـ ابنیه تاریخی باشد، امکان انتخاب و گزینش نیز وجود دارد.

احسان محمدحسینی