مروارید حکمت

کتابهای مختلفی درباره حضرت امام جعفر صادق ع , آثار و زندگانی و فرموده های ایشان نگاشته شده است که از آن میان کتاب علامه حیدر امام صادق ع و مذاهب اهل سنت شهرت بیشتری دارد و با ترجمه آقایان فرید الدین فرید عصر و محمدحسین سرانجام در دسترس عموم قرار گرفته است آنچه در پی می آید, از بخش امام صادق ع , رشته ای از مرواریدهای حکمت برگرفته شده است

اشاره: کتابهای مختلفی درباره حضرت امام جعفر صادق(ع)، آثار و زندگانی و فرموده های ایشان نگاشته شده است که از آن میان کتاب علامه حیدر (امام صادق(ع)و مذاهب اهل سنت) شهرت بیشتری دارد و با ترجمه آقایان فرید الدین فرید عصر و محمدحسین سرانجام در دسترس عموم قرار گرفته است. آنچه در پی می آید، از بخش «امام صادق(ع)، رشته ای از مرواریدهای حکمت» برگرفته شده است.

* از خدا پرواکنید و عدالت پیشه سازید؛ چون شما خود بر کسانی که عدالت نمی ورزند، خرده می گیرید.

* از دشمنی بپرهیزید که دل را گرفتار می کند، آدمی را دورو می سازد و کینه ها را ماندگار می نماید. پیامبر خدا (ص) فرمود: «هر بار که جبرائیل نزد من می آمد، می گفت: ای محمد، از نفرت و دشمنی مردمان برحذر باش.»

* آن که بر مجازات کردن تواناتر باشد، شایسته ترین کس برای بخشیدن است و ناقص عقل ترین مردم، اوست که به زیردستش ستم کند و از کسی که طلب عفو می کند، درنگذرد.

* از نشانه های ایمان راستین، این است که حق را بر باطل ترجیح دهی، خواه به زیانت باشد یا به سودت.

* زبان درکام گیر تا عزیز شوی و افسارت را به دست مردم مده تا سرافکنده نگردی.

* پیش مردم دست دراز مکنید، که درخواست از مردم، مایه خواری دنیا و فقر زودرسی است که خود خواسته اید و حساب طولانی روز جزا را به دنبال دارد.

* در پی دانش شوید، حتی اگر ناچار به فرورفتن در ژرفای دریاها شوید و دانه ها را بشکافید.

* اگر خواستی عقل هم صحبتت را در یک جلسه بسنجی، در میان گفتگویت او را چنان خطاب کن که بیش از لیاقتش باشد ـ یا با صفاتی که در او نیست، مدحش کن ـ اگر حرفت را نپذیرفت، عاقل است و اگر به نشانه تأیید سر تکان داد، احمق است.

* دانش قفلی دارد و کلیدش، پرسشگری است.

* اگر مردم از شر سه چیز درامان باشند، امنیتی فراگیر بر جامعه حکمفرما می شود: بد زبانی، کج دستی و بدکاری.

*عاقل کسی است که به گاه برخورد با حق، بی هیچ سرکشی آن را اجابت نماید، در سخنش انصاف روا دارد و در برابر باطل گردن کشد و بایستد. از دنیایش می گذرد، ولی از دینش نه.

راهنمای عاقل دو امر است: راستگویی و درستکاری.

عاقل چیزی که با عقل سازگار نباشد، بر زبان نمی آورد؛ خود را در معرض تهمت قرار نمی دهد و با کسی که گرفتار اوست، به مدارا برخورد می کند. علم و دانش چراغ راه عمل اوست، بردباری، همراه هماره اش و شناخت، یاور او در منش و شیوه زندگی اش است.

بدانید که هوا و هوس، دشمن عقل است و مخالف حق و همنشین باطل.

هوس را شهوت ها و خواسته های ناسالم نیرو می بخشد و نشانه های مهم شهوترانی، حرام خواری، غفلت از واجبات، بی توجهی به آداب اسلامی و غرق شدن در خوشی هاست.

* آنچه ناگزیر از دانستنش هستید، به دقت فرا گیرید. خیرخواه خویشتن باشید و برای شناخت آنچه باید بشناسید، بسیار تلاش کنید. بدانید که دین خدا را ارکانی است که اگر کسی آنها را نشناسد، حتی اگر در عبادت ظاهری بسیار بکوشد، سودی نخواهد برد؛ ولی اگر با شناخت آنها عبادتی میانه رو و سالم انجام دهد، ضرر نمی کند و شناخت هر یک از این ارکان، جز با مدد خدای عز و جل ممکن نخواهد بود.

* اسراف، تهیدستی می آورد و میانه روی، بی نیازی.

* اگر بر کار ناپسندی از برادرت آگاه شدی، تلاش کن برای کارش عذرتراشی کنی؛ از یک عذر و بهانه گرفته تا هفتاد عذر(تا می توانی عذر بتراش) و اگر نتوانستی بهانه ای برای کارش پیدا کنی، با خودت بگو: شاید عذری داشته که من نمی دانم!

* خداوند اسلام را برای شما پسندید. پس باگشاده دستی و خوشخویی، حق مسلمانی را ادا کنید.

* کار اندک ولی همیشگی و از روی باور، در نزد خدا برتر از کار بسیار بدون باور است.

* دوست داشتنی ترین برادرانم، آنانند که آگاهی از زشتی هایم را به من هدیه کنند.

* نیکان چون به هم رسند، حتی اگر محبتشان را به زبان نگویند، چنان زود دلدادهٔ هم می شوند که انگار باران آسمانی است که به سرعت در آب رودها می آمیزد؛ و بدکاران وقتی در یکجا گردآیند، حتی اگر تظاهر به دوستی کنند، چنان به دل از هم دورند که انگار چهارپایانند، بی هیچ عاطفه ای گردآمده در آخوری!

* از درآمیختن با دون مایه بپرهیز که عاقبت خوشی ندارد.

* دنیا[برای آدمی] مانند آب دریا برای تشنه است که هر چه بنوشد، تشنه تر شود.

* خانواده مرد، مانند اسیران در دست اویند. پس هرکس را خدای نعمت و گشایش داد، باید با اسرایش گشاده دستی کند و برایشان آسان بگیرد که اگر چنین نکند، چه بسا به زودی نعمت از او رخت بندد.

* تقوا پیشه سازید و دینتان را با پارسایی حفظ نمایید.

* در معیشت، به پایین تر از خود بنگر و خود را با داراتر از خویش مسنج؛ که این منش، تو را در برابر آنچه خدا روزی ات کرده، قانع تر می کند و تو را شایستهٔ فزونی نعمت می سازد.

بدان که کار اندک ولی همیشگی و از سرباور، در نزد خدا برتر از کار بسیار بدون باور است و بدان که هیچ پارسایی ای سودمندتر از پرهیز از حرام های الهی و خودداری از آزار مؤمن نیست و هیچ مالی برتر از قناعت به درآمد آسان و حلال نیست. و زیانبارترین نادانی، خودپسندی است.

* بی نیازی و سربلندی، در این سو و آن سو می گردند و هر جا که توکل را بیابند، همان جا خونه می کنند.

* آگاه باشید که بهترین مؤمنان در نزد خدا، آنانند که مؤمن فقیر را از تهیدستی در دنیا و معیشت آن برهانند و مؤمنان را یاری رسانند؛ به سودشان گام بردارند و ناگواری ها را از آنها دور کنند.

* آمد و شد با خویشان و نیکی کردن، حساب روز جزا را آسان می کند و از گناه در امان می دارد. پس با خویشاوندان خود ارتباط داشته باشید و به برادرانتان نیکی کنید، حتی اگر به پاسخ سلامی با خوشرویی باشد.

* روزان و شبان از قهر و سلطه الهی برحذر باشید. پرسیدند: «قهر و سلطه خدای چیست؟» فرمود: اینکه به گناهانمان حساب کشد.

* از دو خصلت دور باش: بی تاب و خشمگین شدن و تنبلی؛ که اگر زود دلتنگ و بی حوصله شوی، نمی توانی راستی و حقیقت را تاب بیاوری و اگر تنبل باشی، حق راستی و حقیقت را به جا نمی آوری.

* از ریا بپرهیز که هر کس برای غیر خدا کار کند، خداکارش را به همان غیر واگذارد.

* کارهای اساسی ات را خودت انجام بده و خرده کاری ها را به دیگران واگذار کن.

* همان قدر که کارد، آسان و سریع در کوهان شتر فرو می رود یا سیلاب، به تندی جاری می شود و همه جا را فرا می گیرد، برکت نیز به همان سرعت خانه ای را که کار نیکو در آن جایگاه ویژه دارد، فرا می گیرد.

* از درگیری و دشمنی در دین دوری کنید که دل را از یاد خدا غافل می کند، دورویی را جایگزین و کین ورزی را ماندگار می سازد و دروغگویی را مجاز جلوه می دهد.

* خداوند زیادی اموالتان را از آن رو به شما عطا فرموده که در جاهایی که او معیّن کرده، مصرف کنید، نه آنکه برای خود گنجینه بسازید.

* وقتی خبر کار بدی را از برادرت می شنوی، (زود) اندوهناک و گرفته خاطر مشو که اگر خبر راست باشد، تو تنها در سرزنش او عجله کرده ای و اگر همان گونه که گفته اند باشد، تو تنها کار نیکی را ترک کرده ای.

* مبغوض ترین خلق خدا، کسی است که مردم از زبانش بترسند.

* هر خانواده ای نرمخو و ملایم باشد، خدا روزی شان را فزونی دهد. نرمی و میانه روی در مخارج زندگی، از بسیاری مال بهتر است. با میانه روی، درماندگی پیش نیاید و با ولخرجی، چیزی باقی نماند. خداوند نرمی می کند و نرمی را دوست می دارد.

* به هرکس که اهل نیکی کردن است، نیکی کن و هم به کسی که اهلش نیست؛ که اگر او اهل خوب نیست، تو اهل خوبی کردن باش.

* آن که نعمت خدای را به جان شناخت، پیش از آنکه شکر نعمت به زبان آورَد، سبب فزونی موهبت خداوند شده است.

* دستت را تا آرنج در دهان نهنگ فرو کنی، آسان تر است تا از کسی که پیشتر بی چیز بوده و اکنون دارا شده (تازه به دوران رسیده)، چیزی بخواهی.

علامه اسد حیدر