ابعاد مهارت های زندگی

زندگی را می توان روند پیاپی مواجه شدن با مسائل و تلاش برای حل آنها دانست حل موفقیت آمیز مسائل زندگی به اعتماد به نفس بیشتر و آرامش فرد منجر می شود درحالیكه حل ناقص یا گره های ناگشوده, بهداشت روان شخص را بطور جدی تهدید خواهد كرد

بر اساس مدل طبقه بندی بروكز۱ (۱۹۹۶) ابعاد مهارت های زندگی شامل موارد زیر می باشد:

۱ـ مهارت های مربوط به ارتباط بین فردی / روابط انسانی

این نوع مهارت های زندگی، مهارت های لازم برای ارتباط مؤثر هستند كه منجر به برقراری روابط صمیمانه و تسهیل در ایجاد روابط بین گروههای كوچك و بزرگ، عضویت و شركت در جامعه، صمیمت بین فردی می شود. این نوع مهارت ها شامل ارتباط كلامی و غیركلامی می باشد. این مهارت ها اغلب در اوایل زندگی از والدین و دیگر اعضای خانواده آموخته می شود. تنها این امر مهم نیست كه نوجوان چگونگی ارتباط مؤثر با دیگران را یاد بگیرد، بلكه نكتهٔ مهم آن است كه روابط ایجاد شده و برقراری روابط مؤثر منجر به افزایش عزت نفس و خود پنداره مثبت در نوجوان شود.

۲ـ مهارت های حل مسأله / تصمیم گیری

این نوع از مهارت های زندگی شامل مهارت های لازم برای شناسایی مشكل، جستجوی اطلاعات، ارائه راه حلهایی در مورد مشكل، ارزیابی و تحلیل آنها، اجرای راه حل نهایی و ...

می باشد.

حل مسأله سطح عمده ای از مهارت شناختی است و تفكری است كه از مجموعه نگرشها،

رفتارها و مهارت هایی كه می تواند آموخته شود، تشكیل می شود.

۳ـ مهارت های مربوط به سلامت جسمانی / حفظ سلامتی

این نوع از مهارت های زندگی شامل مهارت هایی هستند كه مربوط به رشد حركتی و تعادل، حفظ تغذیه مناسب، كنترل وزن، سلامت جسمانی، ورزش، جنبه های فیزیولوژیكی جنسی، كنترل استرس و انتخاب فعالیتهای تفریحی می شود. سلامت جسمانی بسیار نزدیك و وابسته به سلامت روانی است. عوامل چندگانه ای هم روی جنبه های جسمانی و هم جنبه روانی تأثیر می گذارند. از جمله جذابیت جسمانی، تناسب كلی بدن، وزن بدن، خودپنداره یا تصور از خود، عزت نفس، منزلت اجتماعی و تعامل با دیگران.

۴ـ مهارت های رشد هویت / هدف در زندگی

این نوع از مهارت های زندگی شامل مهارت های لازم در جهت افزایش رشد هویت فردی و شناخت عاطفی ـ هیجانی از جمله خود كنترلی،حفظ دیدگاه مثبت نسبت به خود، سازگاری با محیط، تعیین ارزشها، رشد نقش جنسیتی، اتخاذ تصمیمات اخلاقی و ... می باشد.

این بعد از مهارت های زندگی بر مبنای سه بعد قبلی مهارت های زندگی است. هویت یك موضوع پایدار در سراسر زندگی است. اگر چه نحوهٔ تعاملات با افراد در زندگی از جمله خانواده و دوستان، عوامل جغرافیایی و رشد شغلی بر احساس هویت تأثیر گذار است، اما تحقق یافتن رشد احساس هویت و هدف در زندگی یك موضوع فردی است. مهارت های رشد هویت / هدف در زندگی، عمدتاً از بررسی و آگاهی از زمینه های روانی ـ اجتماعی، اخلاقی و رشد «خود»۱ و همینطور از دیدگاه راجرز۲ از یك تمایل به خود شكوفایی ناشی می شود. همچنین این بعد از مهارت های زندگی تحت تأثیر جنبه های شناختی و شغلی رشد انسان است. نوجوانان در این سن با هویت اجتماعی، جنسیتی، تحصیلی و شغلی خویش مواجه می شوند.

موارد ذكر شده در مطالب فوق از مهمترین ابعاد مهارت های زندگی هستند كه محققان به آنها اشاره كرده اند. با این حال برخی دیگر از محققان، جنبه ها و انواعی از مهارت های زندگی را مشخص نموده اند كه زیر مجموعه ای از ابعاد كلی مهارت های زندگی هستند مانند: مهارت های ارتباطی،مهارت های مطالعه و تحصیل،كنترل اضطراب امتحان،مهارت های رشد شغلی،مهارت های كنترل استرس و اضطراب، مهارت های تفكر مؤثر و ...

بعضی دیگر، مهارت های زندگی را در چهار بعد سلامت روانی طبقه بندی كرده اند كه عبارتند از:

۱ـ مسئولیت پذیری

۲ـ ‌واقع گرایی

۳ـ وابستگی و ارتباط مناسب

۴ـ فعالیت ارزشمند، مفید و رضایتبخش

و در طبقه بندی دیگر، مهارت های تفكر، مهارت های عملی و مهارت های مربوط به احساسات متمایز شده اند.

الف ـ مهارت های تفكر شامل موارد زیر می باشند:

۱ـ برخورداری از یك ادراك منطقی و واقع بینانه

۲ـ مسئولیت پذیری تصمیمات فردی

۳ـ مقابله با مكالمه منفی با خویش

۴ـ انتخاب قوانین فردی واقعی و منطقی

۵ـ ادراك صحیح و درست از مسائل

۶ـ پیش بینی احتمالات و نتایج بطور منطقی

۷ـ تعیین اهداف فردی

۸ـ تمرین مهارت های تصمیم گیری

۹ـ مهارت كنترل مشكلات و ....

ب ـ مهارت های عملی:

مهارت های عملی رفتارهای قابل مشاهده ای هستند شامل آنچه که فرد انجام می دهد و اینكه چگونه انجام می دهد كه در زمینه های ذیل می باشد:

۱ـ مهارت های ارتباطی: شامل برقراری ارتباط اولیه (آغازگر ارتباط بودن)، مكالمه، گوش دادن فعال، توجه نشان دادن ، بیان احساسات خود، كنترل خشم و تعارض و ...

۲ـ مهارت های فرزند پروری: شامل تربیت اخلاقی و اجتماعی فرزندان

۳ـ مهارت های مطالعه و تحصیل: شامل نوشتن مقالات، كنترل اضطراب امتحان، شركت در

بحث های گروهی، صحبت كردن در جمع و ...

۴ـ مهارت های كاری : شامل جستجوی كار، مدیریت و نظارت ، كار به صورت گروهی،

مذاكره كردن، كنترل موقعیتها و ...

۵ـ مهارت های تفریحی: شامل جستجوی تفریحات ارضا كننده و رضایتبخش، دست یافتن به سرگرمی های مناسب و شادی بخش و ....

۶ـ مهارت های بهداشتی: شامل رعایت اعتدال در تغذیه، اجتناب از سیگار كشیدن و نوشیدن الكل و سایر مواد اعتیادآور، حفظ تناسب جسمانی،كنترل استرس و رعایت تعادل مناسب بین كار

۷ـ مهارت های مشاركت اجتماعی: شامل همسایه خوب بودن، شركت در فعالیت های اجتماعی

ج ـ مهارت های مربوط به احساسات شامل:

آگاهی از اهمیت احساسات، توجه به خواسته ها و آرزوها، احساس همدلی درونی، آگاهی از احساسات بدنی، آگاهی كامل از داشتن محدودیت ها، كنترل اضطراب و استرس و ... (آقاجانی، ۱۳۸۱).

بر اساس نظر سازمان جهانی بهداشت، آموزش مهارت های زندگی در زمینه ارتقاء و افزایش سلامت كودكان و نوجوانان می باشد كه مشتمل بر چندین مهارت اصلی و اساسی است. این مهارت ها عبارتند از:

۱ـ تصمیم گیری

بدون تردید تصمیم گیری یكی از مهمترین مهارت های زندگی است، زیرا فرد همواره باید یك راه را از میان راههای گوناگون انتخاب كند. اما اگر شخص برای اخذ تصمیم مهارت كافی نداشته باشد، قادر به تصمیم گیری نخواهد بود و در نتیجه، یا تعارضات و تنش های ناشی از آن را تحمل خواهد كرد یا با تصمیم گیری غیرمنطقی و نادرست، به افسردگی، اضطراب و سایر ناراحتی ها دچار خواهد شد. اهم موارد تصمیم گیری در جامعه، محدود به انتخاب شغل، انتخاب رشته تحصیلی، انتخاب همسر و چند اتفاق عمومی دیگر است. در حالیكه قلمرو این مهارت، بسیار وسیع است و از جزئی ترین رفتارها تا كلی ترین و مهمترین آنها را شامل می شود. به همین دلیل، مهارت تصمیم گیری، در تأمین بهداشت روان بسیار اساسی است.

این مهارت برای نوجوانان و جوانان اهمیت مضاعفی دارد، زیرا آنان با راهها و انتخابهای بی شماری مواجه اند و هر چه ارتباطات اجتماعی آنان گسترش یاید، تعداد گزینه ها نیز افزایش پیدا می كند و تصمیم گیری اهمیت بیشتری می یابد . بدین ترتیب، آموزش مهارت تصمیم گیری به نوجوانان و جوانان، ضرورت و دقت ویژه ای می طلبد.

۲ـ حل مسأله

زندگی را می توان روند پیاپی مواجه شدن با مسائل و تلاش برای حل آنها دانست. حل

موفقیت آمیز مسائل زندگی به اعتماد به نفس بیشتر و آرامش فرد منجر می شود. درحالیكه حل ناقص یا گره های ناگشوده، بهداشت روان شخص را بطور جدی تهدید خواهد كرد. حل مسأله فرد را قادر می سازد بطور سازنده با مشكلات زندگی خود مواجه شود «مواجهه سازنده» با مشكلات، مهارت فوق العاده ارزشمندی است كه آموزش آن برای نوجوانان كاملاً لازم و ضروری است. حل مسأله مستلزم چندین فعالیت است، بطوریكه ابتدا باید «مسأله» را با دقت و صحت تعریف كرد و سپس راه حلهای متفاوت را در كنار هم قرار داد و در نهایت راه حل مناسب را از میان راه حلهای ممكن انتخاب و اجرا كرد.

---