نگاه خاکستری به ترکیه

حزب عدالت و توسعه در بخشی در حال اجرای مسئولیت آشتی ترکیه با گذشته تاریخی خود از جمله اسلام است این آشتی به معنای اسلامی شدن نظام و ساختار سکولار ترکیه نبوده و بیشتر با درک بازتعریفی آن قابل فهم خواهد بود

از جمله افت‌های ما ایرانیان مطلق گرایی ماست. ما دنیا و اشخاص را سیاه و سفید می‌بینیم، در حالی که هم آدمها خاکستریند و هم صحنه دنیای سیاست، خاکستریست.

در بسیاری از اوقات این نگاه مطلق‌گرائی، ما را در تحلیل بسیاری از شخصیت‌ها و تحولات سیاسی دچار اشتباه می‌کند. این اشتباه تحلیلی زمانی که در حوزه عمومی رخ می‌دهد، بعضاَ به خطاهای بزرگ استراتژیک انجامیده و سبب وارد آمدن زیانهایی می‌گردد که جبران آن امکان پذیر نیست .

یافتن نمونه‌های تطبیقی این نگاه، برای هر کس می‌تواند در حکم آغاز اصلاح مبنای تحلیلی وی باشد. از جمله اشتباهات تحلیلی که در چند سال گذشته رخ داده است، نگاه جامعه سیاسی – اجتماعی ایران به تحولات کشور همسایه، ترکیه است.

بسیاری در ایران و در هر دو جناح اصولگرا و اصلاح طلب تحولات منجر به پیروزی حزب عدالت و توسعه را در سال ۲۰۰۳ را پیروزی اسلام گرایان در ترکیه تلقی نموده و آنرا به فال نیک گرفتند. اصلاح طلبان از تاثیرات جریان اصلاح طلبی ایران در ظهور جناح نوگرا در حزب رفاه خرسند بودند و جریان اصولگرا نیز اعتقاد داشت که جناح نوگرا جدا شده از اربکان به رهبری اردوغان تقیه نموده و اصولگرا ست.

این نگرش دقیقاَ مطابق با تحلیلی بود که جناح لائیک و سکولار در ترکیه از ظهور حزب عدالت و توسعه داشت. هیچ یک از این دو جناح در ایران توجه به اظهارات رهبران این حزب و در راس آن اردوغان نداشتند که پی در پی اعلام می‌داشت که حزب عدالت و توسعه یک حزب محافظه کار دمکرات است.

وی با صدای رسا اعلام می‌کرد که لباس اسلام گرایی را از تن بیرون کرده و با نگاهی لیبرال وارد صحنه سیاست گردیده است. در واقع ظهور جناح نوگرا و حزب عدالت و توسعه در نتیجه شکست دیدگاه جناح اصولگرای حزب رفاه بود. به جناح اصولگرای حزب رفاه نه عوامل لائیک و سکولار اجازه حضور جدی در صحنه سیاست می‌دادند و نه این جناح از حمایت بین‌المللی برای حضور در قدرت برخوردار بود.

سرنوشت حزب رفاه و سقوط دولت ائتلافی اربکان طی شبه کودتای ۲۸ فوریه ۱۹۹۸ مصداق این واقعیت بود. در واقع اردوغان و تیمش از این هوشمندی برخودار بودند که بتواند با درک شرایط داخلی و بین‌المللی ضمن تغییر دیدگاه‌های خود نه تنها در صحنه سیاسی ترکیه باقی بماند، بلکه از حمایت بین‌المللی نیز برای رسیدن به قدرت برخوردار گردنند.

شایان توجه آنکه بدانیم در دوره حزب عدالت و توسعه است که بیشترین اصلاحات مربوط به تطبیق شرایط ترکیه با استانداردهای اتحادیه اروپا تحقق یافته و می‌یابد. باز در دوران این حزب است که ترکیه به مرکز منطقه‌ای سرمایه جهانی تبدیل گردیده و اقتصاد این کشور به رتبه شانزدهمین اقتصاد جهانی دست یافته است .

نباید تلاش اردوغان برای لغو ممنوعیت حجاب را فقط مرتبط به دیدگاه اسلامی وی کرد، زیرا در بخشی این تلاش برای جلب رضایت بستر اجتماعی این حزب و همچنین اقدامی در جهت تحقق آشتی ملی و دمکراتیزه نمودن ترکیه است.

این تلاش حزب اگرچه با دخالت سیاسی سیستم قضائی این کشور عقیم ماند، لیکن غالب تحلیل‌ها بر آن است که در آینده این موضوع حل خواهد شد. البته در حال حاضر مشکل حجاب عمدتاَ در بخش عمومی، دولتی و دانشگاهی مطرح است و در موسسات خصوصی این معضل واجبار مطرح نیست.

حل نهایی این مشکل در آینده، چگونگی نگاه جمهوری اسلامی ایران به حجاب را خصوصاَ از نگاه بستر اجتماعی ترکیه بیشتر از شرایط فعلی به چالش خواهد کشید.

نکته آن که اگرچه در کاخ چانگایا و کاخ نخست وزیری ترکیه بانوان اول این کشور محجبه هستند، لیکن محجبه بودن آنان نه امتیازی برای آنان و نه نقطه فشاری برای غیر محجبه‌ها است. اگر در ایران حجاب این دو مورد توجه خاص است، به جا خواهد بود که بدانیم در ترکیه جنس سوم نیز به رسمیت شناخته شده است.

فارغ از آن قوانین مدنی حاکم میان زن – مرد، نه بر مبنای قوانین اسلامی بلکه براساس قوانین سکولار غربی و بر اساس تساوی حقوق زن ومرد است که عمدتاَ در دوره حزب عدالت و توسعه تدوین و به مرحله اجرا گذاشته شده است.

حزب عدالت و توسعه در بخشی در حال اجرای مسئولیت آشتی ترکیه با گذشته تاریخی خود از جمله اسلام است. این آشتی به معنای اسلامی شدن نظام و ساختار سکولار ترکیه نبوده و بیشتر با درک بازتعریفی آن قابل فهم خواهد بود. تحلیل رفتار حزب عدالت وتوسعه زمانی با واقعیت نزدیک خواهد بود که به جای نگاه از تهران، به آنان از آنکارا نگریسته گردد. در آنکارا با مدیریت اردوغان، ترکیه‌ای در حال شکل‌گیری است که قرار است با دمکراتیزه شدن سطوح مختلف این کشور، از ترکیه الگوی دمکراسی برای منطقه ساخته شود. این ساده لوحی خواهد بود که باور کنیم غرب و در راس آن امریکا با کمک صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی می‌خواهد به تولد ایرانی دیگر در ترکیه مساعدت نماید.

ترک‌ها خود استاد درک موقعیت و استفاده از فرصت‌ها بوده و اردوغان نه تنها فارغ از این ویژگی نیست، بلکه نمونه عینی آن است. سخن آخر آنکه باید یاد بگیریم در تحلیل شخصیتها و تحولات سیاسی، جایی برای نگاه خاکستری نیز تخصیص دهیم.

نویسنده : سینا آزاد