روزگاری با یک فیلم و یک تجربه

برای کسانی که پیگیر برنامه های سینمایی تلویزیون هستند, برنامه «یک فیلم, یک تجربه» بخوبی آشناست

برای کسانی که پیگیر برنامه‌های سینمایی تلویزیون هستند، برنامه «یک فیلم، یک تجربه» بخوبی آشناست. یک فیلم یک تجربه مدت‌هاست که به آرامی و بدون حاشیه در حال پخش است. شاید به نظر بیاید که این مجموعه مشابهت‌های زیادی با مجموعه‌های دیگری که به ساخت فیلم‌ها می‌پردازند، دارد. اما تفاوت‌های «یک فیلم، یک تجربه» با مجموعه‌هایی مانند «شما و سیما» از چند جنبه قابل بررسی است. تفاوت این دو برنامه در دو نکته اساسی است. اول این که یک فیلم یک تجربه معمولا به سراغ فیلم‌ها و سریال‌های قدیمی می‌رود در حالی که «شما و سیما» به برنامه‌های در دست ساخت می‌پردازد.

این نگاه تخصصی به فیلم‌هایی که معمولا چند سال از پخش‌شان می‌گذرد باعث شده که جنبه نوستالژیک و خاطره‌انگیز فیلم‌ها کل مجموعه را دل‌انگیزتر و پربارتر کند. مسلما برای مردم جالب است بدانند سریالی که قسمت‌های مختلف آن را تماشا کرده‌اند یا فیلمی که روی پرده سینما دیده‌اند، چطور ساخته شده است. دوم این که «شما و سیما» منحصر به بررسی مجموعه‌های تلویزیونی است در حالی که «یک فیلم، یک تجربه» علاوه بر تلویزیون، سینما را هم در بر می‌گیرد. به همین علت است که «یک فیلم، یک تجربه» یک مجموعه مهم برای اهالی سینما و تلویزیون است ولی برنامه‌هایی مثل «شما و سیما» جنبه تبلیغاتی، اطلاع‌رسانی و آماده‌سازی مخاطب برای برنامه‌های آینده را دارد.

هر قسمت از این برنامه به مراحل ساخت یکی از سریال‌ها یا فیلم‌های مهم تاریخ سینمای ایران می‌پردازد. درست است که این برنامه به صورت یک مجموعه پخش می‌شود ولی دارای اپیزودهای مستقل است که به صورت مستند ساخته می‌شوند. شیوه‌های مستندسازی هر قسمت با توجه به فیلمی که مورد بحث است با دیگر برنامه‌ها متفاوت است.

در واقع این مجموعه آلبومی از شیوه‌های مستندسازی در تلویزیون است. چون تیم سازندگان هر کدام از این مستندها متفاوت با بقیه است، هر قسمت جذابیت ویژه خودش را دارد. یعنی ممکن است مستندی که برای یک فیلم یا سریال ساخته می‌شود خیلی جذاب باشد ولی مستند بعدی ممکن است به‌خوبی قسمت قبلی نباشد. این تنوع به خاطر این است که برنامه یک توالی مشخص را پیش رو نمی‌گذارد و همه قسمت‌ها با یک نگاه ساخته نشده‌اند. هر کدام از این مستندها به بررسی یک سریال یا فیلم می‌پردازد. نقطه مشترک بیشتر اپیزودهای این برنامه، گفتگو محور بودن آنهاست. روند هر اپیزود به این صورت است که از عوامل برجسته یک فیلم یا سریال دعوت می‌شود که در مورد جزئیات فیلم، خاطراتی که از آن دارند و اتفاقاتی که در مورد فیلم جالب توجه است صحبت کند. در این میان صحنه‌هایی از پشت صحنه و خود فیلم اصلی هم به نمایش در می‌آید.

بعضی از این قسمت‌ها که توسط مستندسازان برجسته و حرفه‌ای ساخته شده، بر اساس ایده‌های بکر و جذابی طراحی و اجرا شده است. یکی از این ایده‌ها این است که این برنامه به جای این که مثل برنامه‌های مشابه به ماجراهای فیلم‌های در دست ساخت بپردازد، اغلب سراغ سریال‌ها و فیلم‌هایی می‌رود که سال‌ها پیش ساخته شده‌اند. معمولا هم این فیلم‌ها، بزرگ و مهم بودند و همه تاثیرگذار بودن آنها را قبول دارند. مثلا از کارگردان فیلمی که ۱۰ یا ۲۰ سال پیش ساخته شده دعوت می‌کنند که حالا بعد از گذشت یک یا ۲ دهه جلوی دوربین یک فیلم مستند به لوکیشن‌ها و محل‌هایی که فیلم در آنجا ساخته شده برود و در مورد آن صحبت کند.

در این صحبت‌ها می‌توان نکات جالبی را پیدا کرد از جمله این که لوکیشن الان نسبت به آن سالی که فیلم در آن ساخته شده چه تغییراتی کرده یا این که دلیل انتخاب آن لوکیشن چه بوده و غیره. به این صورت است که «یک فیلم، یک تجربه» یک نوع تاریخـنگاری و نگاه تخصصی به روند شکل‌گیری فیلم و جریان‌های فیلمسازی در سینما و تلویزیون کشورمان است. بازیگران مهم و عوامل تاثیرگذار ساخت فیلم و سریال هم گاهی در کنار کارگردان به بررسی نکاتی از جهات مختلف می‌پردازند. البته بعضی از اپیزودها بدون حضور بازیگران و کارگردان و با صدای راوی اجرا شد که گاهی خیلی تجربه‌گرا و مدرن به نظر می‌رسید. در هر صورت این که سازندگان مجموعه دست به امتحان شیوه‌های مختلف برای تنوع بخشیدن به کار می‌زنند قابل تحسین است و همین خصوصیت آنها هم باعث تفاوت‌شان با سایر مجموعه‌هاست.

یکی از قسمت‌هایی که از مجموعه «یک فیلم، یک تجربه» در هفته‌ای که گذشت پخش شد، نگاهی به سریال «روزگار قریب» بود. «روزگار قریب» یکی از چند سریال برتر بعد از انقلاب است. با این که «روزگار قریب» در محدوده تلویزیون ساخته شد ولی آنقدر مولفه‌های سینمایی داشت که می‌شود آن را یک فیلم سینمایی طولانی و چند اپیزودی در نظر گرفت. زیرا این فیلم از نظر استانداردهای فنی، سطح کیفی و کیفیت ساختاری و محتوایی هیچ دست کمی از بهترین فیلم‌های سینمایی نداشت.

«روزگار قریب» به خاطر پشتیبانی کیانوش عیاری از همکاری بسیاری از عوامل پشت صحنه و بازیگران سینما برخوردار بود. مهم‌ترین این مجموعه بازیگران، مهدی هاشمی بود که به خاطر مشغول بودن در این سریال حدود ۵ سال از سینما دور بود. بعد از این شاهکار کیانوش عیاری بود که استانداردهای سریال‌سازی در تلویزیون ارتقا پیدا کرد. «روزگار قریب» نشان داد که تلویزیون می‌تواند بستری باشد برای این که یک فیلمساز سینمایی حرف‌هایی که در سینما به خاطر موجز بودن آن مدیوم قادر به بیانش نیست را با خیال راحت‌تر، وقت بیشتر، بودجه بیشتر و امکانات گسترده‌تر بیان کند. در واقع کیانوش عیاری نشان داد که نه تنها شأن تلویزیون از سینما کمتر نیست بلکه می‌تواند امکاناتی فراتر از امکانات سینما را در اختیار فیلمساز قرار دهد.

اساس و محور این قسمت از مستند «یک فیلم، یک تجربه» گفتگوی کیانوش عیاری که «روزگار قریب» چکیده افکار، ایده‌های سینمایی، تجربیات و ذهنیت و نگاهش به تلویزیون است، با امید روحانی که یک منتقد سرشناس می‌باشد. لابه‌لای صحبت‌های عیاری با امید روحانی، صحنه‌هایی از فیلم و پشت صحنه نشان داده می‌شود و با بازیگران و برخی از عوامل فنی هم مصاحبه می‌شود. صحبت‌های بازیگران شامل احساسی که نسبت به سریال داشتند، تجربه‌ای که سریال برای آنها داشته و مسائلی از این دست است.

این برنامه به سادگی موفق شده این مطلب را به بیننده منتقل کند که کیانوش عیاری چقدر در مورد جزئیات یک دیالوگ، یک شرح صحنه کوتاه و یک حالت دوربین حساسیت به خرج داده است. جزئیاتی که خیلی از کارگردان‌های دیگر به خصوص در تلویزیون ساده از کنار آنها می‌گذرند. نکات دیگری هم بود که در این برنامه به آنها پرداخته شده بود. مثلا قدرت کیانوش عیاری در کار با هنروران و حساسیت او در مورد چینش تعداد زیاد هنروران در یک قاب را دیدیم. همین‌طور از هنرمند محجوب و مهجور، حسین پناهی که یکی از بهترین بازی‌هایش را در این سریال به نمایش گذاشته بود به نیکی یاد شد.

ساختار این قسمت از مجموعه بسیار قاعده‌مند است و هیچ گونه تجربه‌گرایی یا رفتار مدرن ویژه‌ای در آن دیده نمی‌شود. زیرا سازندگان «یک فیلم، یک تجربه» می‌دانند که وقتی با شخصیتی مانند عیاری روبه‌رو هستند که سرشار از حرف‌های شنیدنی است و در مورد سریالی مانند «روزگار قریب» که اهمیتش واضح است مستند می‌سازند، بهترین کار این است که قالبی ساده انتخاب کنند تا توجه و تمرکز بیننده بر خود فیلم و حرف‌هایی که زده می‌شود تنظیم شود. لازم نیست که در چنین موردی با ساختن کلیپ و تدوین شلوغ کار ویژه‌ای انجام شود. در نتیجه این ساختار ساده می‌توان نشاندهنده هوش و ذکاوت سازندگان این برنامه باشد و در نتیجه برای آنها یک امتیاز محسوب شود. به نظر می‌رسد که هدف «یک فیلم، یک تجربه» این است که یک تجربه موفق را به فیلمسازان جوان و علاقه‌مندان جدی‌تر سینما منتقل کند که در این امر کاملا موفق عمل کرده است.

شروینه شجری ­کهن