یک سال پس از تلاشی ۱۰ ساله

به مناسبت سالگرد شهادت مختار یادی می کنیم از مختارنامه میرباقری

اولین و تنها تصویری که از مختار در ذهن دارم مربوط می‌شود به پرده‌ای نقاشی شده به سبک کارهای قهوه خانه‌ای روی دیوار اتاق پیرمردی که خودش و اتاقش می‌تواند سوژه یک کار جذاب سینمایی باشد. پرده‌ای که در آن قیام مختار به تصویر کشیده شده بود. در عالم بچگی حسابی تحت تاثیر تصاویر خشن این پرده قرار گرفته بودم. سریال داوود میرباقری و مختارش همه آن تصویر را دگرگون کرد. حالا این شخصیت جان گرفته بود و به شکل انسانی درآمده بود که چون همه ما اهل اشتباه و خطا هم بود، حتی پیش می‌آمد که در یاری رساندن به امامش شک کند اما در انتها با شهادت پایان زیبایی برای حیاتش رقم زد. حالا بعد از گذشت یک سال از پخش این سریال و به مناسبت ۱۴ رمضان سالروز شهادت مختار در سال ۶۷ هجری قمری، به سراغ سریال میرباقری رفته‌ایم و بیش از هر چیز ممنون و مدیون تلاش ده ساله میرباقری و گروه‌اش هستم که برای من و حافظه‌ای تاریخیم سندی قابل باور و افتخار ساختند. گرچه اغراق‌هایی که ویژگی کارهای میرباقری و شاید درام هست گاهی اعتبار این سند را کم می‌کند ولی از ارزش این اثر نمی‌کاهد.

● حاشیه‌های یک اثر بزرگ

داوود میرباقری از «زمان پرداخت ذهنی» تا «انتهای کار» حدود ۱۰ سال درگیر ساخت این سریال بود. گویا میرباقری پس از سریال امام علی(ع) قصد کار روی شخصیت سلمان فارسی صحابی بزرگوار پیامبر(ص) را داشته اما در مراحل نهایی تحقیقاتش مجذوب شخصیت مختار می‌شود و تصمیم می‌گیرد سریالی با محوریت مختار ثقفی و قیامش بسازد. این سریال در فروردین سال ۱۳۸۳ در «احمدآباد مستوفی» کلید خورد. دکورهای سریال در مساحتی بیش از ۲۴ هکتار برای به تصویر کشیدن صحنه‌های گوناگون سریال ساخته شده بودند. نگارش سریال مختارنامه به قلم حسن میرباقری و محمد بیرانوند و بازنویسی داوود میرباقری، از سال ۸۰ آغاز شد. پروژه در سال ۸۱ و ۸۲ در مرحله پیش تولید بود و در تاریخ ۲۳فروردین ۸۳ فیلمبرداری از شهر کاشان آغاز شد. با این که داستان مختار به روشنی داستان سریال امام علی(ع) نیست باز هم نسبت به آن حساسیت‌های وجود دارد، چرا که در بین ایرانیان تعزیه مختار یکی از جذاب‌ترین تعزیه‌ها است.

در پرده‌خوانی‌ها هم ماجرای قیام مختار از پر طرفدارترین پرده خوانی‌ها است. در هر حال تا پایان ماجرا همه از حاصل تلاش ۱۰ ساله میرباقری راضی بودند. با این که این بار قهرمان سریال میرباقری از ائمه و معصومین(ع) نبود و همه انتخاب او را هوشمندانه می‌دانستند، چرا که در بستری تازه و بکر بخشی از تاریخ اسلام و عبرت‌هایش را بازگو کرد؛ اما این کار میرباقری هم رفته رفته حساسیت برانگیز شد و مخالفان بسیاری پیدا کرد. تا جایی که قسمت‌هایی از سریال گرفتار سانسور شد. این بار مخالفان سریال از دسته‌های مختلفی بودند. ابتدا عده‌ای از هموطنان خودمان به دیالوگ‌هایی که اعراب در سریال خطاب به ایرانیان می‌گفتند، اعتراض کردند. کمی بعد با ورود شخصیت‌های مانند عبدا... بن زبیر بعضی از علمای اهل سنت نسبت به پخش این سریال واکنش نشان دادند. پخش این سریال در کشورهای عربی هم حواشی متفاوتی داشت. در این کشورها بعضی بسیار این کار را پسندیده بودند و عده‌ای هم سازندگان این سریال را متهم به تحریف تاریخ می‌کردند.

حواشی دیگر این سریال مربوط به سکانس‌های روز عاشورا و نمایش چهره حضرت ابوالفضل (ع) بود که در نهایت این صحنه‌ها از تلویزیون پخش نشدند. هر چند که سریال روایت کار داستان زندگی مختار است اما جان سریال کربلا است. کل بخش کربلا چیزی حدود ۳۰ دقیقه است که شامل پنج صحنه عاشوراست: شهادت حضرت عباس، تیراندازی به نماز ظهر عاشورا و پیوستن زهیربن قین به امام حسین (ع)، ماجرای اسلام آوردن وهب نصرانی و شهادتش و ماجرای شهادت ابن وهب. اما یکی از تاثیرگذارترین صحنه‌ها به ادعای سازندگانش در نهایت حذف شد. شاید حالا که نزدیک به یک سال از پخش این سریال گذشته است، به دور از جوسازی و حاشیه بازی بتوان به این نکته‌ها بیشتر توجه کرد و در پی راهی بود که کارگردانان ما با دردسر کمتری به خلق آثاری این چنینی بپردازند؛ یا حداقل به خاطر بیان هنری و داشتن توفیقی چنین بزرگ، مورد لعن و توهین سلیقه‌ای از جانب بزرگان قرار نگیرند. ناگفته نماند که هنرمندان هم باید به تاثیر فرهنگی آثارشان در سایر کشورها توجه کنند و مراقب باشند کارشان به جای تاثیر مثبت، حواشی نامطلوب درست نکند. شاید اگر اغراقی که میرباقری در به تصویرکشیدن برخی شخصیت‌ها مثل عبدا... بن زبیر به کار بست نبود، شاهد تولید سریالی که ماه مبارک سال قبل از تلویزیون کویت پخش شد و امام حسن (ع) و امام حسین (ع) را به تصویر کشید نمی‌بودیم.

می‌گویند فروردین سال ۸۱، فیلم‌نامه «توابین» را که محمد ابراهیم سلطانی‌فر نوشته بود به میرباقری دادند تا درباره کارگردانی آن نظر بدهد. میرباقری که به دلیل آماده نشدن شرایط، قید ساخت سریال سلمان فارسی را زده بود، کارگردانی این مجموعه را قبول کرد.

مهم‌ترین لوکیشن سریال هم احمدآباد مستوفی در جنوب غربی تهران بود جایی که دکورهای اصلی سریال شامل کوفه، مکه، مدینه دمشق و مدائن در محدوده ۲۵۰ هزار مترمربع ساخته شد. دکورهایی که با داربست و پنل و کارتن پلاست ساخته شد و مثل دکورهای یوسف پیامبر (ع) ماندگار نیست. عده‌ای می‌گویند کاش این همه زحمت در کنار لباس‌ها، زیورآلات و سایر عوامل صحنه ماندگار می‌شد.

نقش اول سریال که مختار است را اول قرار بود جمشید هاشم‌پور بازی کند، بعد نوبت علیرضا شجاع‌نوری (بازیگر نقش عبدا... در فیلم روز واقعه) شد که گزینه اول برای این نقش باشد اما نهایتا به فریبرز عرب‌نیا رسید.

این سریال با حضور بیش از ۶۰ بازیگر اصلی، ۱۴۰ نفر بازیگر فرعی و بیش از ۱۵۰۰ نیروی انسانی که به عناوین مختلف درگیر کار بوده‌اند، ساخته شده است.

می‌گویند مسعود ولدبیگی (طراح گریم و چهره‌پرداز سریال) برای مختار حداقل ۱۳۰ تست زد تا سه گریم برای سه مقطع سنی او به دست بیاید. فکرش را بکنید او برای هر نقش دیگر هم کلی وقت و انرژی صرف کرده.

نقش‌هایی در مجموعه وجود داشت که فیزیک افراد خیلی مهم بود و در بخشی از داستان به فردی با قد و پاهای بلند نیاز داشت برای همین پای بسکتبالیست‌ها هم به این سریال باز شد.

می‌گویند در زمان ساخت «فریبرز عرب‌نیا» و «رضا رویگری» چند بار زخمی شدند. تهیه کننده هم دو بار به دلیل فشار کار سکته کرد.