مناظره به زبان ساده

گفت وگو با عماد افروغ درباره کارکرد مناظره های تلویزیونی

برنامه‌های تلویزیونی «مناظره» در چند ماه اخیر، علاوه بر حواشی و جاذبه‌های بسیار، توانست در راس پربیننده‌ترین برنامه‌های رسانه ملی قرار گیرد. افراد مختلفی همچون سیاسیون، دانشگاهیان و اهالی رسانه درباره چند و چون و روند برگزاری این برنامه‌ها اظهارنظر کردند تا علاوه بر حرکت در مسیر استاندارد، خروجی قابل قبولی به دست آورند. از آنجا که برنامه‌های مناظره انتخاباتی با اقبال خوبی روبه‌رو شد، مدیران رسانه ملی بنا به پیشنهاد و درخواست اقشار مختلف جامعه تصمیم گرفتند این برنامه‌ها را ادامه دهند.

تعمقی بر روند اجرای برنامه مناظره که هر هفته جمعه شب‌‎ها جلوی دوربین می‌رود، سبب شد با عماد افروغ، نویسنده و جامعه‌شناس به گفت‌وگو بنشینیم.

به نظر شما مردم در برنامه‌های مناظره محور رسانه ملی چه جایگاهی دارند؟

این مساله بستگی زیادی به میزان مشارکت، حضور و تعامل مردم در جامعه دارد. هر قدر نقش آنها پررنگ‌ و پرفضیلت‌تر باشد، خواه ناخواه میزان رجوع به نظرات‌شان افزایش پیدا می‌کند و این دیدگاه‌ها بازتاب گسترده‌تری خواهد داشت. مسلما مناظره‌ها نمی‌تواند بی‌ارتباط با نیازها و توقعات مردم باشد و معتقدم جایگاه مردم در مناظره‌ها نباید فقط در حد نظرخواهی باشد.

صداوسیما می‌تواند دیدگاه مردم را در حوزه‌های مختلف برنامه‌سازی به روش‌های دقیق و تخصصی در طول یک بازه زمانی تقریبا طولانی جویا شود نه آن که نظرخواهی صرفا طی زمانی کوتاه در حد بله یا خیر باشد؛ مثل این که قصد دارید در انتخابات شرکت کنید یا نه. پرسش از مسئولان باید از نیازها، مطالبات و پرسش‌های مردم باشد. فکر می‌کنم این کار شدنی است و برای بهبود کیفیت مناظره‌ها اقدامی راهگشا باشد.

مثلا می‌توان با مشورت به این نتیجه رسید که چگونه از درخواست‌ها و نیازهای مردم آگاهی پیدا کنیم نه این که صرفا گذری کوتاه‌مدت به این هدف داشته باشیم. به طور مثال چند روز مانده به یک اتفاق مهم، گزارشگران میان مردم نروند و بپرسند نیازهای شما چیست، بلکه اقدامات رسانه ملی در این زمینه باید عمیق‌ و کارشناسی شده باشد. برنامه‌ریزی، خلاقیت و اندیشه راهگشای این مساله است. این‌گونه سازندگان برنامه‌های مناظره‌ای بهتر می‌توانند از نیازها و خواسته‌های مردم که در پرسش‌های آنها بازتاب پیدا می‌کند، آگاه شوند. صرف وقت برای پیدا کردن بهترین روش برای آگاهی یافتن از نوع نیازهای مردم خود به خود بازتاب‌دهنده دیدگاه آنان خواهد بود.

اگر بخواهیم مصداقی بگوییم شاید بهتر باشد برای طرح پرسش از وزیر آموزش و پرورش، سراغ معلمان رفت یا این که پرسش‌ها از سوی عموم مردم مطرح شود؟

اگر خوب به مفهوم مردم توجه کنیم و برخوردی بی‌شکل و توده‌وار به آنها نداشته باشیم، خواسته یا ناخواسته مردم متشکل از گروه‌ها و افراد مختلف خواهند بود. ما نباید با مردم به صورت توده‌وار برخورد کنیم، چراکه آنها یک کلیت در هم رفته و بدون دسته‌بندی نیستند. مردم از اقشار، گروه‌ها و اجتماعات مدنی و طبیعی مختلفی تشکیل شده‌اند؛ یعنی اگر قرار است در یک حوزه مشخص برنامه‌ای تولید شود حتما باید به اقشار ذی‌ربط علاوه بر عامه مردم رجوع شود. البته در این زمینه هم باید هوشمندانه عمل کرد و نباید فقط به قشرهایی خاص، رسمی و مدنی اکتفا کرد، بلکه باید کوشید پرسش‌هایی مطرح شود تا همه افراد درگیر موضوع اعم از تخصصی و غیرتخصصی در حوزه مد نظر مورد پوشش قرار گیرند و به این ترتیب به نیازها و خواسته‌هایشان پاسخ داده شود.

بتازگی پخش و اجرای برنامه‌های مناظره از شبکه یک سیما از سر گرفته‌ شده و تاکنون چند قسمت از آن با موضوعات مختلف اجرا شده است. نظر شما درباره ادامه این برنامه‌ها چیست و مشخصا چه پیشنهادی برای افزایش کیفی آن دارید؟

به نظرم در مدتی که شبکه یک برنامه‌های مناظره را از سر گرفته، مخاطبان زیادی جذب کرده و مردم با آن ارتباط برقرار کرده‌اند؛ گرچه مباحث کاملا تخصصی است، اما برای مردم جذابیت دارد. معتقدم شبکه یک به دلایل متعددی مانند گستردگی، گیرایی و داشتن مخاطب بیشتر باید برنامه‌های مناظره محور را همزمان با شبکه چهار پوشش دهد. این شبکه می‌تواند متولی مناظره‌هایی با زبان ساده‌تر باشد. گرایش بسادگی به معنای فاصله گرفتن از عمق معنایی مباحث نیست، بلکه فقط شیوه بیان، عینیت بیشتری دارد. قرار هم نیست بحث‌ها فقط وجه سیاسی یا جنجالی صرف داشته باشد. در این مدت کوتاه که برنامه را تماشا کردم تنوع موضوعی مانند علمی، صنعتی، اقتصادی و... وجود داشته و امیدوارم این برنامه‌ها ادامه پیدا کند.

به نظرتان ادامه برنامه‌های مناظره محور از شبکه یک چقدر ضرورت دارد، در حالی که ما مشابه آن را در شبکه چهار داریم؟

برخلاف بسیاری از دوستان که معتقدند شبکه یک نباید به مباحث تخصصی ورود پیدا کند معتقدم اتفاقا این شبکه باید کار تخصصی انجام دهد. ما نباید مخاطبان خود را افرادی عامی، بی‌سواد و جاهل بپنداریم، بلکه اگر دنبال رشد مردم هستیم باید آنها را تحویل بگیریم. بارها این مثال را زده‌ام. آیا پیامبر اکرم(ص) وقتی می‌خواستند آیات کتاب آسمانی‌مان را ابلاغ کنند مردم را جدا می‌کردند و می‌گفتند شبکه چهاری‌ها یک طرف و شبکه یکی‌ها طرف دیگر و پیام من فقط مختص مخاطبان شبکه چهار است؟ یعنی پیامبر اکرم(ص) مردم را به اهل فن و سواد و شعور و غیر از این دسته‌بندی می‌‌کردند؟ به ‌یقین اگر چنین بود آیات خدا برای همه مردم نازل نمی‌شد.

اما پیامبر اکرم(ص) با هر کسی به زبان خودش سخن می‌گفتند.

بله، کاملا درست است. با هر کسی به زبان خودش صحبت می‌کردند، به تعریف کنفوسیوس، هنر این است که ما حرف سخت را به زبان ساده بیان کنیم، اما یاد گرفته‌ایم حرف‌های ساده را به هم به زبان سخت بیان می‌کنیم. اگر بتوانیم حرف تخصصی و سخت را به زبان عموم مردم بیان کنیم، هنر کرده‌ایم؛ کاری که پیامبر(ص)، ائمه و حضرت امام(ره) انجام می‌دادند.

مجری یک برنامه مناظره محور باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟ عملکرد مجریان این برنامه‌ها را چطور ارزیابی می‌کنید؟

معتقدم اجرای مناظرها خوب بود، اما بتدریج به سمت دولت گرایش پیدا کرد و مناظره‌های او با رئیس دولت بیشتر جنبه توجیهی و تائیدی داشت. هیچ‌گاه یک مناظره‌ چالشی با رئیس دولت سابق ندیدیم. متاسفانه مجریان پس از گذشت مدتی گرد و غبار توجیه‌گری به خود می‌گیرند. امیدوارم این مجری عزیز و حرفه‌ای به گذشته بازنگردد و استقلال کارش را حفظ کند، در حالی که سابقه علمی و حرفه‌ای خوبی داشته و فقط باید خودش را بازسازی کند.

به نظر شما طراحی پرسش‌‌ها باید براساس چه معیارهایی باشد؟

نیاز مردم، مهم‌ترین محوری است که باید در این زمینه در نظر داشت؛ نیازهای متصور و نیازهای واقعی آنها. یعنی هم خواسته‌هایی که به زبان می‌آورند و هم نیازهای واقعی که مسئولان نسبت به آنها آگاهی دارند مانند نیازهای مدنی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی. مجری باید با توجه به شناختی که نسبت به ساختار دولت دارد بیشتر پرسش‌های خود را متوجه وظایف دولت کند. دولت در ایران جایگاه خطیری دارد و در بیشتر مواقع تراکم قدرت، ثروت و منزلت دولتی است، بنابراین باید پرسش‌های اساسی دراین باره پرسید؛ البته در صورتی که شناخت و تسلط کافی به شرایط حاکم بر جامعه داشته باشیم و همچنین روحیه لازم برای به پرسش کشیدن مسئولان وجود داشته باشد.

آیا با مناظره‌های میدانی و با این شیوه که مناظره‌ها را در دل شهر برگزار کنیم و مردم خودشان مستقیم پرسش‌هایشان را از مسئولان بپرسند موافق هستید؟

خیر. احساس می‌کنم این روش جواب نمی‌دهد، چراکه جنبه تصادفی پیدا کرده و شلوغی و ازدحام محیط فرصت پاسخگویی دقیق، شفاف و علمی را محدود می‌کند؛ چون ما فقط دنبال جنجال نیستیم، بلکه می‌خواهیم به نتایج منطقی و رشد فکری ساختاری در کشورمان برسیم.

مریم احمدی